ទំនាក់ទំនង អាមេរិក­អ៉ីរ៉ង់

ព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្រ្ត
សហរដ្ឋអាមេរិកបានចាប់ផ្ដើមមានទំនាក់ទំនងការទូតដំបូងជាមួយព្រះរាជាណាចក្រពែរ្ស Kingdom of Persia (បច្ចុប្បន្ន អ៊ីរ៉ង់) តាំងពីឆ្នាំ១៨៥០ គឺ៦១ឆ្នាំបន្ទាប់ពីសហរដ្ឋអាមេរិកបានបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ខ្លួននៅឆ្នាំ១៧៨៩។ ទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរមានភាពផ្អែមល្ហែមផង និងល្វីងជូរប្រៃផង អាស្រ័យទៅតាមបរិបទ និងដំណើរវិវត្ដន៍នៃស្ថិរភាពនយោបាយពិភពលោក។ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៨៨៣ ទើបអាមេរិកផ្ដើមពង្រឹងទំនាក់ទំនងការទូតបន្ថែមតាមរយៈការតែងតាំងលោក Samuel Greene Wheeler Benjamin ជាស្ថានឯកអគ្គរដ្ឋទូតដំបូងប្រចាំ ពែរ្ស (Persia)។ ពែរ្ស (Persia) ត្រូវបានប្ដូរឈ្មោះទៅជា អ៊ីរ៉ង់ (Iran) នៅឆ្នាំ១៩៣៥ ដោយស្ដេច Reza Shah Pahlavi ហើយទ្រង់បានប្រកាសដាក់ជាប្រទេសអព្យាក្រឹតមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធអំឡុងពេលសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ដើម្បីចៀសវាងការឈ្លានពានពីសំណាក់មហាអំណាចពិភពលោកដូចជាអង់គ្លេស និងសហភាព​សូវៀតជាដើម។ នៅឆ្នាំ១៩៥៣ រដ្ឋាភិបាលអាមេរិក និងអង់គ្លេសបានរៀបចំ និងផ្ដល់ជាជំនួយគាំទ្ររដ្ឋប្រហារទម្លាក់នាយករដ្ឋមន្ត្រីស្របច្បាប់លោក Mohammad Mosaddegh ហើយបានតែងតាំងលោកឧត្ដមសេនីយ Fazlollah Zahedi​ ជានាយករដ្ឋមន្ត្រីដែលមានចរិតចុះសម្រុងជាមួយអាមេរិកវិញ។ ការធ្វើបែបនេះបានធ្វើឱ្យពលរដ្ឋអ៊ីរ៉ង់មិនពេញចិត្តយ៉ាងខ្លាំង ម៉្យាងវិញទៀតប្រទេសនៅតំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ារួមទាំងអ៊ីរ៉ង់ផង ជាប្រទេសដែលពលរដ្ឋទូទៅមានវប្បធម៌មិនពេញចិត្តសោះឡើយនូវវត្តមានរបស់ជនបរទេសនៅក្នុងទឹកដីរបស់ខ្លួន​។

មនោសញ្ចេតនាប្រឆាំងនឹងអាមេរិក (Anti-Americanism) របស់ជនជាតិអ៊ីរ៉ង់ចេះតែបន្តមាន រហូតដល់ឆ្នាំ ១៩៧៩ ក៏កើតមានឡើងនូវព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្រ្តដែលមិនអាចបំភ្លេចបាននោះគឺ​ បដិវត្តន៍អ៊ីស្លាម (Islamic Revolution)។ បដិវត្តន៍នេះបានផ្ដួលរំលំរបបរាជវង្សផាឡាវី (Pahlavi dynasty) ដែលស្ថិតក្រោមការដឹកនាំរបស់ស្ដេច Mohammad Reza Pahlavi ហើយបង្កើតបាននូវឈ្មោះប្រទេសជាផ្លូវការថ្មីមួយគឺ សាធារណរដ្ឋអ៊ីស្លាមនៃអ៊ីរ៉ង់ (Islamic Republic of Iran) ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក Ruhollah Khomeini ដែលទើបនឹងវិលចូលមាតុប្រទេសបន្ទាប់ពីត្រូវបាននិរទេសខ្លួនអស់រយៈពេល១៥ឆ្នាំ។ អំឡុងពេលមានការបដិវត្តកើតមានឡើង ព្រះអង្គ Mohammad Reza Pahlavi បានភៀសខ្លួនទៅកាន់សហរដ្ឋអាមេរិក​ដើម្បីព្យាបាលជំងឺ និងគេចវេសពីការកាត់ទោសរបស់រដ្ឋាភិបាលថ្មីរបស់អ៊ឺរ៉ង់។ យោធាអ៊ីរ៉ង់ក៏បានចាប់ខ្លួនមន្រ្តីស្ថានទូតអាមេរិកចំនួន៥២នាក់ដើម្បីធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំង ក្នុងការទាមទារឱ្យអាមេរិកធ្វើបត្យាប័នដោយបញ្ជូនខ្លួនព្រះអង្គ Mohammad Reza Pahlavi មកប្រទេសអ៊ីរ៉ង់វិញ។ ដោយភាពភ័យខ្លាចនៃការតាមចាប់ខ្លួនពីក្រុម Khomeini និងមានជំងឺធ្ងន់ធ្ងរត្រូវវះកាត់ផង បានធ្វើឱ្យទ្រង់យាងភៀសខ្លួនពីប្រទេសមួយទៅប្រទេសមួយ ហើយក៏បានសោយ​ទិវង្គត​​នៅប្រទេសអេហ្ស៊ីបដោយជម្ងឺ។ ចំណែកឯចំណាប់ខ្មាំងទាំងអស់ក៏ត្រូវបានដោះលែងក្រោយការឡើងកាន់ដំណែងជាប្រធានាធិបតីអាមេរិកថ្មីលោក Ronald Reagan។

ការដាក់ទណ្ឌកម្មផ្សេងៗទៅលើប្រទេសអ៊ីរ៉ង់
ចាប់តាំងពីបដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៩៧៩មក ទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរលែងមានភាពជិតស្និតដូចមុនហើយ គឺស្គាល់តែភាពចម្រូងចម្រាស និងការចោទប្រកាន់គ្នាទៅវិញទៅមក។ ជាក់ស្ដែង រដ្ឋាភិបាលអាមេរិកបានបង្កកទ្រព្យសម្បត្តិរដ្ឋាភិបាលអ៊ីរ៉ង់នៅឆ្នាំ១៩៧៩ ចំនួន១២ពាន់លានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក ជុំវិញបញ្ហាការចាប់មន្រ្តីស្ថានទូតជាចំណាប់ខ្មាំង ការដាក់ទណ្ឌកម្មថ្មីលើទំនិញនិងសេវាកម្មនៅឆ្នាំ១៩៨៧ ជុំវិញបញ្ហាអ៊ីរ៉ង់ផ្ដល់ជំនួយដល់ក្រុមភេរវករអន្តរជាតិ និងការហាមប្រាមមិនឱ្យប្រទេសដទៃពាក់ព័ន្ធនឹងការអភិវឌ្ឍនិងធ្វើពាណិជ្ជកម្មប្រេងជាមួយអ៊ីរ៉ង់ និងទណ្ឌកម្មផ្សេងៗជាច្រើនទៀតដែលអាមេរិកបានដាក់ជាច្រើនលើកច្រើនសារ។ លើសពីនេះទៅទៀត សហភាពអ៊ឺរ៉ុប(EU) និងអង្គការសហប្រជាជាតិ (UN) ក៏បានដាក់ទណ្ឌកម្មផ្សេងៗ ដូចជាការហាមមិនឱ្យនាំចូលផលិតផលបេ្រងពីអ៊ីរ៉ង់ ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ធនាគារកណ្តាលរបស់អ៊ីរ៉ង់នៅសហភាពអឺរ៉ុបត្រូវបានបង្កក  សម្ភារៈទាក់ទងនឹងកម្មវិធីនុយក្លេអ៊ែរនិងមីស៊ីលបាញ់ឆ្លងទ្វីបរបស់អ៊ីរ៉ង់ត្រូវបានហាមឃាត់ និងមានទណ្ឌកម្មជាច្រើនទៀត។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ អ៊ីរ៉ង់ក៏ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលជាប្រទេសដែលស្ថិតក្នុងបញ្ជីខ្មៅរបស់អង្គការ កម្លាំងកិច្ចការសកម្មភាពហិរញ្ញវត្ថុ (Financial Action Task Force) ដោយសារតែការខកខានរបស់ទីក្រុងតេរ៉ង់ (Tehran) មិនបានគោរពតាមបទប្បញ្ញត្តិរបស់ខ្លួនស្តីពីការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងហិរញ្ញប្បទានភេរវករ។ ទាំងអស់នេះសបញ្ជាក់ឱ្យឃើញថា ប្រទេសអ៊ឺរ៉ង់ប្រៀបដូចជាសត្រូវ និងជាសត្វចចកមួយក្បាលដែលកំពុងរស់នៅក្នុងហ្វូងសត្វចៀមដែលមានម្ចាស់ជាខ្លាចាំការពារ។ និយាយឱ្យជាក់ អ៊ឺរ៉ង់គឺជាមេគ្រោះថ្នាក់ចំពោះសន្តិសុខសណ្ដាប់ធ្នាប់ពិភពលោកតែម្ដង។ ប៉ុន្តែ តើវាពិតជាដូចអ្វីដែលបានលើកឡើងដែរឬទេ ដែលថាអ៊ឺរ៉ង់ជាមេគ្រោះថ្នាក់នោះ?

តើនណារជាអ្នកបង្ករជម្លោះ?
ពីរឆ្នាំមុនព្រឹត្តិការណ៍សោកនាដកម្មរំជួយដីដ៏ធ្ងន់ធ្ងរបានសម្លាប់ប្រជាជនអ៊ឺរ៉ង់៤ម៉ឺននាក់ គឺនៅខែកក្កដា ១៩៨៨ កងទ័ពជើងទឹកអាមេរិក (USS Vincennes) បានបាញ់ទម្លាក់យន្ដហោះដឹកអ្នកដំណើរអ៊ីរ៉ង់មួយគ្រឿងដោយយល់ច្រឡំថាជាយន្តហោះចម្បាំង បានសម្លាប់មនុស្សទាំងអស់នៅលើយន្តហោះចំនួន ២៩០ នាក់។ នៅឆ្នាំ១៩៩១ អាមេរិកលើកទ័ពទៅវាយអ៊ីរ៉ាក់ (Iraq) ដែលដឹកនាំដោយលោក Saddam Hussein ធ្វើការឈ្លានពានកូវ៉ែត (Kuwait) ពេលនោះអ៊ឺរ៉ង់បញ្ជាក់ថាខ្លួនមិនពាក់ព័ន្ធនឹងជម្លោះនេះទេ ហើយបានប្រកាសជាប្រទេសអព្យាក្រឹត ប៉ុន្តែសហរដ្ឋអាមេរិកសង្ស័យថាអ៊ីរ៉ង់កំពុងសំងំពង្រីកឥទ្ធិពលចង់ក្លាយជាមហាអំណាចក្នុងតំបន់ជំនួសអ៊ីរ៉ាក់ទៅវិញ។ បន្ទាប់ពីការវាយប្រហារភេរវកម្មថ្ងៃទី ១១ ខែកញ្ញា ២០០១ អាមេរិកបានសហការជាមួយអ៊ីរ៉ង់ក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាទាំងនេះជាមួយគ្នាដូចជា ការជួយសម្របសម្រួលនៃការបរាជ័យរបស់ពួកតាលីបង់ និងការកសាងរដ្ឋសម្រាប់ការធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍របស់ជនភៀសខ្លួនអាហ្វហ្កានីស្ថាន (Afghanistan) ប៉ុន្តែនៅខែមករា ឆ្នាំ២០០២ ប្រធានាធិបតី ចចដាប់ប៊លយូប៊ូស George W. Bush បានថ្លែងសន្ទរកថាថា អ៊ីរ៉ង់ជា សម្ព័ន្ធមិត្តនៃពួកក្បត់ (Axis of Evil) ទៅវិញ ដែលសារនេះគាត់ចង់សំដៅទៅលើបណ្តាប្រទេសដែលគាត់គិតថាមានជាប់ទាក់ទងនឹងអំពើភេរវកម្មនិងអាវុធប្រល័យលោកដូចជាអ៊ីរ៉ាក់ និងកូរ៉េខាងជើងជាដើម។ ក្រោមរដ្ឋការលោក បារ៉ាក់អូបាម៉ា Barack Obama នៅឆ្នាំ២០១៥ អ៊ីរ៉ង់ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកប្រធានាធិបតី Hassan Rouhani​ បានយល់ព្រមចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀង ផែនការសកម្មភាពរួម (Joint Comprehensive Plan of Action) ដែលជាការបង្កកផ្នែកសំខាន់ៗនៃកម្មវិធីនុយក្លេអ៊ែររបស់អ៊ីរ៉ង់ជាថ្នូរនឹងការដកទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចមួយចំនួន ប៉ុន្តែនៅឆ្នាំ២០១៨ អាមេរិកក្រោមរដ្ឋការលោក ដូណាល់ត្រាំ Donald Trump បានដកខ្លួនជាចេញពីកិច្ចព្រមព្រៀងដោយចោទប្រកាន់អ៊ីរ៉ង់ថាបាននៅតែបន្តបង្កើនសារធាតុអ៊ុយរ៉ាញ៉ូមសម្រាប់ផលិតនុយក្លេអ៊ែរ។ នៅខែមករា ឆ្នាំ២០២០ កងទ័ពអាមេរិកបានវាយប្រហារតាមអាកាសក្នុងការសម្លាប់លោកឧត្ដមសេនីយជាន់ខ្ពស់អ៊ឺរ៉ង់មួយរូបគឺលោក Qasem Soleimani និងបក្សពួកចំនួន៩នាក់ផ្សេងទៀត ដែលធ្វើឱ្យអ៊ីរ៉ង់ផ្ទុះកំហឹងតបតវិញដោយបានបាញ់គ្រាប់មីស៊ីលចំនួន២២គ្រាប់ឆ្ពោះទៅកាន់មូលដ្ឋានទ័ពអាមេរិកនៅអ៊ីរ៉ាក់ ប៉ុន្តែគ្មានអ្នករបួសឬស្លាប់នោះទេ។

ព្រឹត្តិការណ៍ទាំងអស់នេះហាក់បីដូចជាទម្លាក់កំហុសទៅលើសហរដ្ឋអាមេរិកថាជាជនដែលតែងតែបង្ករបញ្ហា ទាំងដែលគេមិនចង់មានទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងខ្លួនផង ប៉ុន្តែតើអ៊ឺរ៉ង់ពិតជាប្រទេសដែលគួរឱ្យអាណិតអាសូរ និងជាជនរងគ្រោះមែនដែរឬទេ? បើយើងមើលឱ្យស៊ីជម្រៅទៅលើឥរិយាបទនយោបាយ និងចរិតមេដឹកនាំរបស់ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់កន្លងមកដូចជាលោកប្រធានាធិបតី  Mohammad Khatami ប្រធានាធិបតី Mahmoud Ahmadinejad និងប្រធានាធិបតី Hassan Rouhani បច្ចុប្បន្ន ឃើញថាពួកគាត់មានផ្នត់គំនិតប្រឆាំងនឹងសហរដ្ឋអាមេរិកដែលព្យាយាមលូកដៃចូលរឿងផ្ទៃក្នុង និងផ្ដល់ជំនួយសព្វាវុធផ្សេងៗ និងយោធាកន្លងមក ដល់ប្រទេសសម្ព័ន្ធមិត្តក្នុងតំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ាដើម្បីទទួលបាននូវផលប្រយោជន៍ដ៏ធំនោះគឺផលិតកម្មប្រេង។ ម៉្យាងទៀត ក្នុងសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់ (១៩៤៧ ដល់ ១៩៩១) វាក៏ជានយោបាយការបរទេសបែបអនុត្តរភាពរបស់អាមេរិកក្នុងការពង្រីកវិសាលភាពនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីដល់ប្រទេសក្នុងតំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ា។ ទាំងនេះហើយដែលជាហេតុធ្វើឱ្យអ៊ីរ៉ង់ត្រូវតែពង្រឹងវិស័យយោធា គម្រោងផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ និងអាវុធទំនើបៗផ្សេងៗទៀត ដើម្បីត្រៀមទប់ទល់ការគំរាមកំហែងពីប្រទេសមហាអំណាច។ ចំណែកឯការគាំទ្រពួកភេរវករក៏ជាយុទ្ធសាស្រ្តទប់ទល់ជាមួយអាមេរិកដូចគ្នា ព្រោះភេរវករទាំងនោះកើតចេញពីការផ្ដុំគ្នារវាងពួកទាហានជើងចាស់ដែលធ្លាប់ធ្វើសង្គ្រាមចាញ់អាមេរិកកន្លងមក។ សរុបសេចក្ដីមកអ៊ីរ៉ង់ចំពោះសហរដ្ឋអាមេរិក ជាជនរងគ្រោះ ប៉ុន្តែអ៊ឺរ៉ង់ចំពោះប្រទេសក្នុងតំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ាជា ខ្លាកំណាច  ហើយអ៊ីរ៉ង់ចំពោះពិភពលោកគឺគ្រាន់តែជា ល្បែងភូមិសាស្ត្រនយោបាយ រវាងមហាអំណាចអាមេរិក ចិន និងរុស្ស៊ីតែប៉ុណ្ណោះ។

អ្នកអាចចូល subscribe Telegram ផ្លូវការរបស់ The SEED តាមរយៈ https://t.me/TheSEED
អត្ថបទវិភាគដោយ៖ លោក ធា សុណា
គំនូរច្នៃប្រឌិតដោយ៖ លោក ហ៊ី សុជាតិ