នៅថ្ងៃទី២៤ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២១នេះ ប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក លោក ចូ បៃដិន បានធ្វើការសម្រេចចិត្តមួយដែលប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិកកន្លងមកមិនធ្លាប់បានធ្វើពីមុនមក នោះគឺការទទួលស្គាល់ការសម្លាប់រង្គាលរបស់កងទ័ពចក្រភពអូតូម៉ង់(សព្វថ្ងៃជាប្រទេសតួគី)មកលើជនជាតិអាមេនី(Armenian)ថាជាអំពើប្រល័យពូជសាសន៍។ នៅក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៏របស់លោកបានបកស្រាយថា “ប្រជាជនសហរដ្ឋអាមេរិកឧទ្ទិសទៅដល់ជនជាតិអាមេនីទាំងឡាយដែលបានបាត់បង់ជីវិតនៅក្នុងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ដែលបានកើតឡើង១០៦ឆ្នាំមុន” លោកក៏បានបន្តទៀតថា “ចាប់ផ្តើមពីថ្ងៃទី២៤ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩១៥ អ្នកចេះដឹងនិងអ្នកដឹកនាំក្នុងសហគមន៏ជនជាតិអាមេនីត្រូវបានចាប់ខ្លួននៅក្នុងរាជធានីConstantinople ដោយកងកម្លាំងអូតូម៉ង់ ហើយជនជាតិអាមេនីប្រមាណ១លានកន្លះត្រូវបានបណ្តេញចេញពីលំនៅដ្ឋាន សម្លាប់រង្គាល និងបង្ខំរហូតធ្វើឲ្យពួកគេស្លាប់នៅក្នុងគោលនយោបាយសម្លាប់ជាទ្រង់ទ្រាយធំមួយ។”
ប្រវតិ្តនៃការសម្លាប់រង្គាលនៃជនជាតិអាមេនី
ការប្រសិទ្ធនាមនៃការសម្លាប់រង្គាលនេះជាអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នេះបានក្លាយទៅជាឬសគល់នៃវិវាទប្រទេសតួគីនិងប្រទេសអាមេនីរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ហើយក៏ជាប្រធានបទដ៏ក្តៅគគុកមួយផងដែរនៅក្នុងឆាកនយោបាយអន្តរជាតិ។ ការសម្លាប់រង្គាលនេះបានកើតឡើងនៅក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទីមួយ ដែលនៅពេលនោះរដ្ឋបច្ចុប្បន្នដូចជាប្រទេសតួគី និងប្រទេសអាមេនីស្ថិតនៅក្នុងព្រំប្រទល់តែមួយនៃចក្រភពអូតូម៉ង់ ហើយព្រឹត្តិការណ៍នៃការបង្ហូរឈាមនេះកើតឡើងនៅពេលដែលចក្រភពនេះនៅក្នុងចំណុចដុនដាបមួយ។ ពេលនោះមានចលនាមួយបានកើតឡើងនៅក្នុងចក្រភព ដោយពួកគេស្វ័យប្រសិទ្ធនាមខ្លួនឯងថាជាក្រុមយុវជនទួក (The Young Turks) ដែលមានបំណងចង់ពង្រឹង និងធ្វើទួករូបនិយកម្ម(Turkinization)ទៅលើចក្រភពអូតូម៉ង់។ ពួកគេភាគច្រើនជាអគ្គមេបញ្ជាការក្នុងជួរកងទ័ព ហើយនៅក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទីមួយ ដែលពួកគេប្រលូកក្នុងសង្គ្រាមដណ្តើមទឹកដីរបស់ខ្លួនឯងមកវិញ ដូចជាទីក្រុងបាគូ（Baku）ដែលស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រូស្ស៊ី។ ជាអកុសលផែនការរបស់ពួកគេមិនបានសម្រេចឡើយ ហើយក្រុមយុវជនទួកនោះបានចោទប្រកាន់ជនជាតិអាមេនីថា ពួកគេនៅពីក្រោយការបរាជ័យមួយនេះដោយសារឃុបឃិតជាមួយរូស្ស៊ី ហើយព្រឹត្តិការណ៍សម្លាប់រង្គាលនេះបានកើតឡើង។
ងាកមកមើលពេលបច្ចុប្បន្ន រដ្ឋាភិបាលប្រទេសអាមេនី បានទាមទារឲ្យរដ្ឋាភិបាលតួគីទទួលស្គាល់ថាការសម្លាប់រង្គាលនេះជាអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ ហើយក៏ទាមទារឲ្យមានការចេញសេចក្តីខមាលទោសជាផ្លូវការដល់ជនជាតិអាមេនីផងដែរ។ តាមសេចក្តីប៉ាន់ស្មានរបស់អ្នកស្រាវជ្រាវដូចជាលោក Justin McCarth និង Levon Marashlian ជនជាតិអាមេនីប្រហែលពី ៨០ម៉ឺន ទៅដល់ ១.២ លាននាក់បានបាត់បង់ជីវិតកាលពីគ្រានោះ។ រដ្ឋាភិបាលតួគីបានទទួលស្គាល់ថាការសម្លាប់រង្គាលបានកើតមានឡើងមែន ប៉ុន្តែនេះមិនអាចចាត់ទុកថាជាអំពើប្រល័យពូជសាសន៍បានទេ ដោយសារតែពេលនោះជាពេលដែលពិភពលោកនៅក្នុងសង្គ្រាមបាញ់សម្លាប់គ្នា ហើយមិនមែនមានតែជនជាតិអាមេនីមួយទេ ដែលក្លាយជាគោលដៅនៅក្នុងការសម្លាប់នៅក្នុងចក្រភពអូតូម៉ង់។
ហេតុអ្វីបានជាលោក បៃដិន ទទួលស្គាល់ថាជាអំពើប្រល័យពូជសាសន៍
គួរបញ្ជាក់ផងដែរថា ប្រធានាធិបតីជាច្រើនអ្នកមុនលោកបៃដិន ដូចជាលោក George W. Bush និងលោកបារ៉ាក់ អួប៉ាមា (Barack Obama) បានធ្វើការសន្យាថានឹងទទួលស្គាល់ថាព្រឹត្តិការណ៍នោះជាប្រល័យពូជសាសន៏ ប៉ុន្តែប្រធានាធិបតីទាំងនោះមិនបានអនុវត្តតាមនៅពេលដែលពួកលោកបានឡើងធ្វើជាប្រធានាធិបតី គឺដោយសារដើម្បីចៀសវាងភាពរកាំរកូសជាមួយនឹងប្រទេសតួគីដែលជាប្រទេសដ៍មានឥទ្ធិពលមួយក្នុងមជ្ឈិមបូព៌ា។
តើហេតុអ្វីបាននាំឱ្យលោកបៃដិន ធ្វើការសម្រេចចិត្តដែលនាំឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកនិងតួគីមើលមុខគ្នាមិនចំនោះ?
មូលហេតុចម្បងដែលលោកបៃដិនទទួលស្គាល់ថាការសម្លាប់នេះជាអំពើប្រល័យពូជសាសន៍កន្លងមក គឺដោយសារតែលោកបានសន្យាជាមួយអ្នកគាំទ្ររបស់លោកនៅអំឡុងពេលដែលលោកកំពុងតែឈរឈ្មោះបោះឆ្នោតធ្វើជាប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក។ គួរបញ្ជាក់បន្តិចថា សហរដ្ឋអាមេរិកជាប្រទេសមួយដែលមានជនអន្តោប្រវេសន៍និងអ្នកដែលមានជាប់សាច់ឈាមជាជនជាតិអាមេនីរវាងពី១លាននៅ១.៥លាននាក់ ដែលក្រុមជនជាតិអាមេនីទាំងនេះបានប្រមូលផ្តុំគ្នានៅក្នុងទីក្រុងជាច្រើនដូចជាក្រុង Glendale ក្នុងរដ្ឋកាលីហ្វូញ៉ាមានប្រជាជន៤០%នៃប្រជាជនសរុប២០ម៉ឺននាក់មានសាច់ឈាមជាជនជាតិអាមេនី។ ក្រុមជនជាតិអាមេនីដែលមករស់នៅលើទឹកដីអាមេរិក ដែលក្នុងនោះមានអនុប្រធានាធិបតី លោកស្រី Kamala Harris ក៏ធ្លាប់ធ្វើជាតំណាងព្រឹទ្ធសភាឱ្យរដ្ឋកាលីហ្វូញ៉ាផងដែរដែលជារដ្ឋមួយនេះមានជនជាតិអាមេនីច្រើនបំផុតនោះ។ នៅក្នុងអាណតិ្តដែលលោកស្រីជាតំណាងព្រឹទ្ធសភា ព្រឹទ្ធសភាសហរដ្ឋអាមេរិកដែលកៅអីភាគច្រើនជាសមាជិកគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ ក៏បានចេញនូវសេចក្តីសម្រចចិត្តជាឯកច្ឆ័នមួយទទួលស្គាល់អំពើប្រល័យពូជសាសន៍លើជនជាតិអាមេនី នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៩ ប៉ុន្តែត្រូវបានលោកដូណាល់ ត្រាំរុញចោលនូវការសម្រេចចិត្តនេះ។ មកដល់អាណត្តិលោកបៃដិន គោលនយោបាយរបស់លោក ចង់បង្វែរសហរដ្ឋអាមេរិកឱ្យក្លាយជាអ្នកនាំមុខនូវការការពារសិទ្ធិមនុស្ស។ ដោយមានការទាមទារពីខាងសំណាក់ក្រុមច្បាប់ចំនួន២០០រូប ក៏ដូចជាការគាំទ្រពីខាងសភា លោកបៃដិន ក៏បានធ្វើការសម្រេចចិត្តទទួលស្គាល់អំពើប្រល័យពូជសាសន៏លើជនជាតិអាមេនីនេះទៅ។
ផលប៉ះពាល់លើទំនាក់ទំនងសហរដ្ឋអាមេរិក និងតួគី
រយៈពេលប៉ុន្មានថ្ងៃមុនលោកបៃដិន ចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍ លោក Recep Tayyip Erdoğan ប្រធានាធិបតីរបស់ប្រទេសតួគីបានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍មួយផងដែរថាប្រទេសតួគីនឹងនៅតែបន្តការពារការពិត និងប្រឆាំងលើការចាត់ទុកថាព្រឹត្តិការណ៍នេះជាការប្រល័យពូជសាសន៍អាមេនីគឺជាពាក្យកុហក និងក្រុមនយោបាយណាដែលប្រើប្រាស់វាក្នុងគោលបំណងពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងនយោបាយ។ ជាការពិតណាស់ ការសម្រេចចិត្តរបស់លោកបៃដិន បានបន្តឲ្យទំនាក់ទំនងរវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងប្រទេសតួគីដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តណាតូ កាន់តែយ៉ាប់យឺនជាងមុន ក្រោយពេលដែលរដ្ឋទាំងពីរមានភាគរកាំរកូសលើបញ្ហាជាច្រើនដូចជា បញ្ហាតួគីទិញគ្រាប់មីស៊ីល S-400។
ពីប្រទេសរូស្ស៊ី តួនាទីរបស់តួគីនៅក្នុងសង្គ្រាមស៊ីរី ក៏ដូចជាបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សក្នុងប្រទេសតួគីផងដែរ។ ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណាក៏លោកបៃដិន មិនចង់ឲ្យទំនាក់ទំនងរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក និងប្រទេសតួគីបន្តឲ្យចុះដុនដាបទៀតដែរ។ មុនពេលដែលលោកបៃដិនចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍ទទួលស្គាល់នេះ លោកក៏បានទាក់ទងតាមទូរសព្ទទៅកាន់លោក Erdoğan ផងដែរដើម្បីប្រាប់ពីបំណងរបស់លោកទៅកាន់ភាគីតួគី។ នេះសរបញ្ជាក់បានថាសហរដ្ឋអាមេរិក នឹងនៅស្វាគមន៍ការចរចារជាមួយនឹងប្រទេសតួគីដើម្បីផ្សះផ្សាទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរ។ លោកបៃដិន មិនចង់ឲ្យបាត់បង់សម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនមួយនេះឡើយ។ ប្រទេសតួគី ជាមួយប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអូឌីត និងអ៊ីរ៉ង់ ជាប្រទេសដែលមានអំណាចនៅក្នុងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា ហើយសហរដ្ឋអាមេរិកត្រូវការប្រទេសតួគីដើម្បីទប់ទល់នឹងឥទ្ធិពលរបស់ប្រទេសរូស្ស៊ីនិងអ៊ីរ៉ង់។
សរុបមក ការសម្រេចចិត្តរបស់លោកបៃដិនគឺធ្វើឡើងដើម្បីពង្រឹងកិត្តិសព្ទរបស់លោកនៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលផ្ទៃក្នុងនិងមហាជននៅក្នងសហរដ្ឋអាមេរិក។ ប៉ុន្តែនៅក្នុងសង្វៀននយោបាយអន្តរជាតិ ការទទួលស្គាល់អំពើប្រល័យពូជសាសន៍បានបន្តប៉ះពាល់ទៅដល់ទំនាក់ទំនងរវាងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងប្រទេសតួគី។ លោកបៃដិនបានគិតគូរពីបញ្ហានេះដែរដោយលោកដឹងថាសហរដ្ឋអាមេរិក មិនអាចបាត់បង់នូវសម្ព័ន្ធមិត្តណាតូមួយនេះបានឡើយ ដោយសារតែប្រទេសតួគីមានតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការរក្សាឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួននៅក្នុងតំបន់មជ្ឈិមបូព៍ា។
