មជ្ឈឹមបូព៌ា ជាតំបន់មួយដែលត្រូវបានគេមើលឃើញថានៅតែជាចំណោទបញ្ហាដែលពិបាកដោះស្រាយ និងជាដែលចាក់ច្រេះតាំងពីអតីតកាលមក។ កាលពីពេលថ្មីៗនេះ គេសង្កេតឃើញថា ខណៈដែលជម្លោះរវាងអ៊ីស្រាអ៊ែល និងប៉ាឡេស្ទីននៅតំបន់ហ្គាសា(Gaza Strip) តំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ាមានមិនទាន់បានបញ្ចប់ផង, អ៊ីស្រាអ៊ែលបានបន្តសង្គ្រាមមួយទៀតជាមួយប្រទេសអ៊ីរ៉ង់។ ការប្រកាសសង្គ្រាមរបស់ប្រទេសអ៊ីស្រាអ៊ែល និងការបាញ់ប្រហារទៅកាន់ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ បានធ្វើឱ្យពិភពលោកកាន់តែព្រួយបារម្ភបន្ថែមទៀតនៅក្នុងតំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ាទៀត ដោយសារតែប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាប្រទេសមួយដែលធំ និងមានកម្លាំងយោធាខ្លាំងក្លាក្នុងតំបន់នេះផងដែរ។ តើបញ្ហារវាងអ៊ីស្រាអ៊ែល និងអ៊ីរ៉ង់ អាចចោទជាបញ្ហាធំៗដល់ពិភពលោកដល់កំរិតណា?

១. មូលហេតុដែលអ៊ីស្រាអ៊ែលប្រកាសវាយប្រហារលើអ៊ីរ៉ង់

វិបត្តិរវាងអ៊ីស្រាអ៊ែល និងអ៊ីរ៉ង់បានចាប់ផ្តើមនៅថ្ងៃទី១២-១៣ ខែមិថុនា​ ឆ្នាំ២០២៥ ដោយផ្តើមចេញពីការប្រកាសប្រតិបត្តិការ Rising Lion របស់អ៊ីស្រាអ៊ែលធ្វើការវាយប្រហារទៅកាន់ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ ជាពិសេស រោងចក្រនុយក្លេអ៊ែរ ទីតាំងមីស៊ីលរបស់អ៊ីរ៉ង់ និងក្រសួងការពារជាតិរបស់ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ជាដើម។ មូលហេតុដែលប្រទេសអ៊ីស្រាអ៊ែលបើកការវាយប្រហារទៅលើប្រទេសនៅឈូងសមុទ្រពែក្សនេះ គឺដោយសារតែមិនចង់ឱ្យប្រទេសអ៊ីរ៉ង់អភិវឌ្ឍកម្មវិធីនុយក្លេអ៊ែរបស់ខ្លួនដែលអាចឈានដល់ការផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ហើយអាចនាំឱ្យអ៊ីរ៉ង់កាន់តែបង្កការគំរាមកំហែងខ្ពស់ក្នុងតំបន់ និងពិភពលោក និងជាពិសេស ទៅលើប្រទេសអ៊ីស្រាអ៊ែលផ្ទាល់តែម្តង។ ប្រតិបត្តិការរបស់អ៊ីស្រាអ៊ែលបានកម្ទេចប្រព័ន្ធរ៉ាដា និងជើងទម្រមីស៊ីលជាច្រើន ហើយរួមទាំងបានឆក់យកជីវិតមេទ័ពអ៊ីរ៉ង់ និងអ្នកជំនាញនុយក្លេន៊ែមួយចំនួន។ ការវាយប្រហារនេះបានធ្វើឱ្យអ៊ីរ៉ង់មានការខឹងសម្បារជាខ្លាំង ហើយក៏បានបើកការវាយបកភ្លាមៗនៅថ្ងៃបន្ទាប់ចូលទៅក្នុងទីក្រុង Tel Aviv ដើម្បីជាការសងសឹកផងដែរ។ ប៉ុន្តែរឿងមួយដែលគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍លើវិបត្តិនេះ លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីអ៊ីស្រាអ៊ែល បេនចាមីន នេតាន់យ៉ាហ៊ួ បានបង្ហាញតាមរយៈកិច្ចសម្ភាសន៍សារព័ត៌មានមួយដោយឥតលាក់បាំងថាអ៊ីស្រាអ៊ែលមានមហិច្ឆតាសម្លាប់ប្រមុខសាសនាអ៊ីរ៉ង់ផងដែរ ព្រោះប្រមុខសាសនាលោក អាលី ខាមេណី គឺជាមនុស្សដែលអ៊ីស្រាអ៊ែលគិតថាមានការគំរាមកំហែងខ្លាំងបំផុតដល់ខ្លួន។ ជាប្រតិកម្មទូទៅ, មនុស្សគ្រប់គ្នាបានគិតថា ការប្រកាសបែបនេះរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីរូបនេះនឹងអាចបង្កជាសង្រ្គាមក្នុងតំបន់កាន់តែធ្ងន់ធ្ងរ។ យ៉ាងណាក្ដី លោក បេនចាមីន នេតាន់យ៉ាហ៊ួ បាននិយាយថាផែនការរបស់លោកនេះអាចនឹងជួយបញ្ចប់សង្រ្គាម និងជាឱកាសដើម្បីឈានទៅការរកផ្លាស់ប្តូរថ្នាក់ដឹកនាំរបស់អ៊ីរ៉ង់ ដើម្បីបញ្ឈប់ការគំរាមកំហែងមកលើប្រទេសខ្លួន។ ទោះបីជាយ៉ាងក្ដី, សង្គ្រាម ឬវិបត្តិរវាងប្រទេសទាំងពីរនៅតែបន្តដោយក្តៅគគុកគិតត្រឹមពាក់កណ្តាលខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥នេះ។

២. តើពិភពលោកត្រូវនៅរិះរកវិធីដោះស្រាយបែបណាដើម្បីសម្រួលដល់វិបត្តិអ៊ីស្រាអ៊ែល និងអ៊ីរ៉ង់?

ក្រោយវិបត្តិអ៊ីស្រាអ៊ែល និងអ៊ីរ៉ង់បានផ្ទុះឡើង, ពិភពលោកមានការភ្ញាក់ផ្អើល ព្រោះវិបត្តិនេះគេអាចនឹងក្លាយជាវិបត្តិដ៏ធំមួយនៅក្នុងតំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ានេះ។ មហាអំណាចពិភពលោក ទាំងចិន និងសហរដ្ឋអាមេរិច បានអំពាវនាវទៅដល់ប្រជាពលរដ្ឋខ្លួនដែលរស់នៅទាំងប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ និងអ៊ីស្រាអ៊ែល ជម្លៀសខ្លួនចេញជាបន្ទាន់ព្រោះស្ថានការណ៍ក្នុងវិបត្តិនេះមិនអាចគ្រប់គ្រងបានទេ ដោយសារមានការបាញ់ដាក់គ្នាទៅវិញទៅមកដោយមីស៊ីលរវាងប្រទេសទាំងពីរ។ បើយើងនិយាយពីយន្តការដោះស្រាយរបស់ពិភពលោកវិញ, បន្ទាប់ពីវិបត្តិនេះបានកើតឡើង លោកអគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិ បានអំពាវនាវដល់ប្រទេសទាំង២ ត្រូវតែអត់ធ្មត់ទៅវិញទៅមកដើម្បីកុំឱ្យមានសង្រ្គាមកាន់តែរីកធំឡើងៗ។ ចំណែកឯក្រុមប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍ឧស្សាហកម្មទាំង៧ (G7) ដែលធ្លាប់តែជាការប្រជុំផ្តោតសំខាន់លើសេដ្ឋកិច្ច ក៏បានយកវិបត្តិសង្គ្រាមនេះជារបៀបវារៈមួយនៅក្នុងការប្រជុំនិងពិភាក្សាផងដែរ។ ក្នុងនោះ ក្រុមប្រទេសនេះបានប្រកាសនៅក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់ខ្លួនដោយអំពាវនាវឱ្យមានដំណោះស្រាយ ធ្វើការបន្ធូរបន្ថយស្ថានការណ៍ និងព្រមព្រៀងបទឈប់បាញ់រវាងភាគីទាំងពីរ ប៉ុន្តែក៏មានការបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ផងដែរថា ”ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់មិនអាចមានអាវុធនុយក្លេអ៊ែរបានទេ”។ មិនខុសពីលោកអគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិទេ លោកប្រធានាធិបតីបារាំងបានអំពាវនាវឱ្យមានភាពស្ងប់ស្ងាត់រវាងភាគីជម្លោះទាំងពីរផងដែរ។ ចំណែកសហរដ្ឋអាមេរិកដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់អ៊ីស្រាអ៊ែលវិញ តែងតែបដិសេធថាខ្លួនមិនបានពាក់ព័ន្ធលើការវាយប្រហារទៅលើអ៊ីរ៉ង់នេះទេ ប៉ុន្តែបានប្រាប់អ៊ីរ៉ង់ឱ្យចរចាជាមួយនឹងអ៊ីស្រាអ៊ែល បើមិនចង់ឱ្យមានសង្គ្រាមកាន់តែផ្ទុះថែមទៀត។

សរុបមក​ វិបត្តិអ៊ីស្រាអ៊ែល​ និងអ៊ីរ៉ង់ បានធ្វើឱ្យតំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ាក្លាយជាកង្វល់របស់ពិភពលោកបន្ថែមទៀត ខណៈដែលជម្លោះនៅតំបន់ហ្គាហ្សាមិនទាន់ទាំងបានបព្ចាប់ផងនោះ។ ការវាយប្រហាររបស់អ៊ីស្រាអ៊ែលនេះហាក់ដូចជាការបំពានអធិបតេយ្យភាពរបស់អ៊ីរ៉ង់យ៉ាងខ្លាំង ប៉ុន្តែពួកគេបានអះអាងថាធ្វើឡើងដើម្បីការពារខ្លួន និងមិនចង់ឱ្យអ៊ីរ៉ង់មានលទ្ធភាពក្នុងការផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែបាន ព្រោះថាប្រសិនបើអ៊ីរ៉ង់ផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែបាន នោះពិភពលោកនឹងមានហានិភ័យលើការគ្រប់គ្រងអាវុធនេះ និងប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរដល់សន្តិសុខរបស់ខ្លួន ដោយសារមេដឹកនាំសាសនាអ៊ីរ៉ង់តែងតែប្រកាសក្តែងៗថាចង់បំផ្លាញអ៊ីស្រាអ៊ែល និងអាមេរិកជាដើម។

កាលពីពេលថ្មីៗនេះ ជម្លោះនៅតំបន់កាស្មៀបានកើតឡើងម្តងទៀត ដោយជម្លោះនេះជាជម្លោះដែលចាក់ស្រេះ និងបន្សល់ទុកតាំងតែសម័យក្រោយអាណានិគមមកម្ល៉េះ។ នៅក្នុងឆ្នាំ២០២៥នេះ ឥណ្ឌាបានវាយប្រហារទៅកាន់ប្រទេសប៉ាគីស្ថានដោយសារមានអំពើភេវរកម្មដែលបានកើតឡើងនៅ Pahalgam ក្នុងតំបន់កាស្មៀដែលគ្រប់គ្រងដោយឥណ្ឌា ដែលបណ្តាលឱ្យស្លាប់ភ្ញៀវទេសចរចំនួន២៦ នាក់ និងរបួសជាច្រើននាក់ផ្សេងទៀត។ ដោយសារអំពើភេវរកម្មនេះ ឥណ្ឌាបានចោទទៅលើក្រុមប្រដាប់អាវុធដែលមានទីតាំងនៅតំបន់កាស្មៀគ្រប់គ្រងដោយប៉ាគីស្ថាន និងបានបើកប្រតិបត្តិការវាយប្រហារទៅកាន់ទីនោះតែម្តង។ ជាការឆ្លើយតប ប៉ាគីស្ថានក៏បានបាញ់តបតទៅកាន់ឥណ្ឌាវិញ ដែលធ្វើឱ្យពិភពលោកមានក៏ព្រួយបារម្ភជាខ្លាំង។ តើអ្វីទៅដែលជាកង្វល់ខ្លាំងជាងគេបំផុតរបស់ពិភពលោក នៅពេលឥណ្ឌានិងប៉ាគីស្ថានប៉ះទង្គិចគ្នា?

១. ដើមចមនៃជម្លោះដ៏រ៉ាំរ៉ៃរវាងឥណ្ឌា និងប៉ាគីស្ថាននៅតំបន់កាស្មៀ

ត្រឡប់ទៅឆ្នាំ១៩៤៧ នៅពេលអង់គ្លេសបានប្រគល់ឯករាជ្យទៅដល់ទឹកដីអាណានិគមនៅអាស៊ីខាងត្បូងប៉ុន្តែដោយនៅពេលនោះតំបន់នោះត្រូវបានបែងចែកជាពីរទៅជាប្រទេសឥណ្ឌាដែលសំបូរទៅដោយអ្នកកាន់សាសនាហិណ្ឌូ និងប្រទេសប៉ាគីស្ថានដែលសំបូរទៅដោយអ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម។ ប៉ុន្តែការបែងចែកនោះកើតចេញពីអន្តរកម្មដ៏ស្មុគស្មាញនៃកត្តានយោបាយ សាសនា និងរដ្ឋបាលនៅតំបន់ទាំងនោះ។ ក្នុងអំឡុងពេលបែងចែកនោះផងដែរ តំបន់កាស្មៀត្រូវបានអង់គ្លេសផ្ដល់សិទ្ធិក្នុងការសម្រេចចិត្តដោយខ្លួនឯងក្នុងការចូលទៅរួមជាមួយប្រទេសឥណ្ឌា ឬប្រទេសប៉ាគីស្ថាន។ គួរឱ្យកត់សម្គាល់ផងដែរថា តំបន់កាស្មៀគឺជាតំបន់ដែលមានប្រជាជនភាគច្រើនជាអ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាមរស់នៅ ប៉ុន្តែអ្នកគ្រប់គ្រងនៅទីនោះគឺជាមហារាជ ហារី ស៊ីង (Hari Singh) ដែលជាអ្នកកាន់សាសនាហិណ្ឌូ។ ដំបូងឡើយ មហារាជ ហារី ស៊ីង ចង់ប្រែក្លាយតំបន់ដែលខ្លួនគ្រប់គ្រងទៅជារដ្ឋឯករាជ្យមួយដែលមិនចង់ទៅខាងណាទាំងអស់។ ប៉ុន្តែដោយសារប្រជាជននៅក្នុងតំបន់កាស្មៀនោះភាគច្រើនសុទ្ធសឹងជាអ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម ​និងមានក្រុមប្រដាប់អាវុធ (Pakistani tribal army) ដែលចង់ទៅចូលរួមទៅខាងប៉ាគីស្ថាន និងបានវាយប្រហារនៅតំបន់កាស្មៀផងនោះ ទើបធ្វើឱ្យមហារាជ ហារី ស៊ីង សម្រេចចិត្តចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាចូលរួមជាមួយឥណ្ឌានៅឆ្នាំ១៩៤៧តែម្តង។ បន្ទាប់ពីចុះចូលជាមួយឥណ្ឌារួចមក ឥណ្ឌាបានបញ្ចូនកងទ័ពរបស់ខ្លួនចូលក្នុងតំបន់កាស្មៀដើម្បីការពារតំបន់នេះពីការវាយប្រហាររបស់ក្រុមប្រដាប់អាវុធដែលគាំទ្រពីប្រទេសប៉ាគីស្ថាន ហើយនេះគឺជាការចាប់ផ្តើមសង្រ្គាមឥណ្ឌា-ប៉ាគីស្ថានលើកទី១​ និងជាបញ្ហាដ៏ស្មុគស្មាញដែលបានចាប់ផ្តើមរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ។ ទោះបីជាបញ្ហាតំបន់កាស្មៀនេះ ធ្លាប់បានត្រូវឥណ្ឌាលើកឡើងក្នុងក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិក៏ដោយ ប៉ុន្តែរហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ននេះក៏នៅតែមិនទាន់មានដំណោះស្រាយដាច់ស្រេចនៅឡើយ និងមានការផ្ទុះអាវុធជារឿយៗផងដែរ។

២. ក្ដីបារម្ភរបស់ពិភពលោកទៅលើបញ្ហាអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ

ការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងឥណ្ឌា និងប៉ាគីស្ថាននៅលើតំបន់កាស្មៀតែងតែកើតឡើងតាំងពីឆ្នាំ១៩៤៧ រហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្នដែលមិនទាន់អាចរកផ្លូវបញ្ចប់បានទេ។ ការប៉ះទង្គិចរវាងប្រទេសពីរនេះ ត្រូវបានគេចាត់ទុកជាបញ្ហាដ៏ធំមួយនៅក្នុងពិភពលោក ពីព្រោះភាពតានតឹងនេះ អាចឈានទៅដល់ការប្រើប្រាស់អាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ដោយសារប្រទេសឥណ្ឌា និងប្រទេសប៉ាគីស្ថាន សុទ្ធសឹងតែជាប្រទេសដែលមានក្បាលគ្រាប់អាវុធនុយក្លេអ៊ែនៅក្នុងដៃ។ តាមការប៉ាន់ស្មាន ប្រទេសឥណ្ឌាមានក្បាលគ្រាប់អាវុធនុយក្លេអ៊ែរប្រហែលជាង១៧២ គិតត្រឹមខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២៤ ចំណែកឯប៉ាគីស្ថានវិញ ត្រូវបានគេប៉ាន់ស្មានមានក្បាលគ្រាប់អាវុធនុយក្លេអ៊ែរប្រហែល ១៧០ ដែលគិតត្រឹមខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២៣។ កាលពីពេលថ្មីៗនេះ នៅថ្ងៃទី៧ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥ ប្រទេសឥណ្ឌាបានបើកការវាយប្រហារដោយកាំជ្រួចសំដៅទៅតំបន់កាស្មៀដែលគ្រប់គ្រងដោយប៉ាគីស្ថាន ដោយសារតំបន់នោះជាត្រូវបានឥណ្ឌាចាត់ទុកថាគឺជាជំរុំរបស់ពួកសកម្មប្រយុទ្ធដែលបានបង្កនូវអំពើភេវរកម្មនៅ Pahalgam ក្នុងតំបន់កាស្មៀដែលគ្រប់គ្រងដោយឥណ្ឌា។ ដោយមើលឃើញថាឥណ្ឌាបានវាយចូលក្នុងទឹកដីរបស់ខ្លួន ប៉ាគីសា្ថនក៏ធ្វើការវាយបកដោយផ្តោតលើមូលដ្ឋានទ័ពរបស់ឥណ្ឌាផ្ទាល់តែម្តង។ ការវាយប្រហារនេះបានធ្វើឱ្យពិភពលោកមានការព្រួយបារម្ភជាខ្លាំង ពីព្រោះតែខ្លាចប្រទេសទាំងពីរឈានទៅដល់ប្រើប្រាស់អាវុធនុយក្លេអ៊ែដែលខ្លួនមានប្រសិនជាស្ថានភាពជម្លោះមិនមានការធូរស្រាល។ ប៉ុន្តែអ្វីៗត្រូវបានធូរស្បើយមកវិញ ដោយនៅថ្ងៃទី១០ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥ បទឈប់បាញ់រវាងប្រទេសទាំងពីរបានកើតមានឡើង បន្ទាប់ពីមានការខិតខំប្រឹងប្រែងដោះស្រាយទាំងខាងការទូតដែលមានការចូលរួមដោយសហរដ្ឋអាមេរិក និងការទំនាក់ទំនងជាមួយគ្នារវាងប្រទេសទាំងគ្នា។ តែទោះបីជាមានបទឈប់បាញ់យ៉ាងណាក្ដី ប្រទេសទាំងពីរនៅតែចោទប្រកាន់គ្នាក្នុងការគ្រប់គ្រងសព្វាវុធនុយក្លេអ៊ែរមិនបានល្អផងដែរ។ ឥណ្ឌាបានទាមទារឱ្យអាវុធនុយក្លេអ៊ែររបស់ប៉ាគីស្ថានត្រូវដាក់ឱ្យត្រួតពិនិត្យត្រឹមត្រូវពីសមាគមន៍អន្តរជាតិ ចំណែកឯប៉ាគីស្ថានវិញ ក៏បានចោទលើឥណ្ឌាវិញថាមានការធ្វេសប្រហែសនាពេលកន្លងមក ដោយធ្វើឱ្យមានការជួញដូរគ្រឿងផ្សំនុយក្លេអ៊ែរដ៏គ្រោះថ្នាក់។ ការចោទប្រកាន់គ្នាទៅវិញទៅមកនេះ ធ្វើឱ្យពិភពលោកក៏តែមានការព្រួយបារម្ភមួយកម្រិតទៀតលើការគ្រប់គ្រងអាវុធនុយក្លេអ៊ែររបស់ប្រទេសទាំងពីរព្រោះថា ទំនាស់រវាងប្រទេសទាំងពីរនៅមិនអាចទាន់បញ្ចប់ដោយងាយៗនោះទេ ព្រោះបញ្ហាចាក់ស្រេះដែលមានតាំងពីសម័យក្រោយអាណានិគមលើតំបន់កាស្មៀនេះ គឺមិនងាយដោះស្រាយ ទោះបីជាពួកគេបានចែកតំបន់នេះជាពីរក៏ដោយ។

៣. សន្និដ្ឋាន

សរុបមក អាវុធនុយក្លេអ៊ែរ គឺជាកង្វល់ដ៏ធំបំផុតសម្រាប់ការប៉ះទង្គិចរវាងឥណ្ឌា និងប៉ាគីស្ថាន ពីព្រោះប្រទេសទាំងពីរសុទ្ធសឹងតែជាប្រទេសដែលមានការផលិត និងអភិវឌ្ឍអាវុធនុយក្លេអ៊ែររៀងខ្លួន ដែលក្នុងមួយប្រទេសមានប្រហែលជាង១៧០ ដែលនេះគឺជាគ្រោះថ្នាក់ខ្លាំងបំផុតសម្រាប់ពិភពលោកប្រសិនមានការគ្រប់គ្រងឱ្យបានត្រឹមត្រូវ។ ពិភពលោកនឹងកាន់តែមានការព្រួយបារម្ភ ប្រសិនទំនាស់រវាងឥណ្ឌា និងប៉ាគីស្ថាន មានជាបន្តបន្ទាប់ទៀត ហើយប្រសិនសង្គ្រាមកាន់តែធំ ការផ្ទុះសង្រ្គាមនុយក្លេអ៊ែរអាចនឹងកើតឡើងផងដែរ ។ ហេតុនេះហើយបានជាប្រទេសធំៗ ដូចជាសហរដ្ឋអាមេរិច ចិន ប្រទេសមជ្ឈឹមបូព៌ា និងក្រុមប្រទេសG7 ព្យាយាមឱ្យប្រទេសទាំងពីរត្រូវតែអត់ធ្មត់ ឈប់វាយប្រហារ  និងត្រឡប់ស្វែងរកការចរចាបញ្ហាសម្រាប់សន្តិភាពក្នុងតំបន់វិញ។

អង្គការណាតូ (NATO) និងសហភាពអឺរ៉ុប (EU) គឺជាអង្គការតំបន់ដ៏សំខាន់ដែលមូលដ្ឋាននៅដែនដីអឺរ៉ុប។ អង្គការទាំងពីរនេះមានទីស្នាក់ការកណ្តាលនៅ ទីក្រុងប្រ៊ុចសែល ប្រទេសបែលហ្សិក ដែលជាទីក្រុងដ៏សំខាន់មួយនៅអឺរ៉ុបខាងលិច។ ទោះបីជាអង្គការតំបន់ទាំងពីរនេះជាអង្គការអន្តររដ្ឋាភិបាល និងមានលក្ខណៈដូចគ្នាមួយចំនួនយ៉ាងណាក្ដី ប៉ុន្តែអង្គការទាំងពីរនេះមានខុសគ្នាខ្លាំងលើតថភាពមួយចំនួនរួមមាន គោលបំណង រចនាសម្ព័ន្ធ និងសមាជិកភាព។

គោលបំណងក្នុងការបង្កើតអង្គការណាតូ និងសហភាពអឺរ៉ុប

អង្គការណាតូត្រូវបានបង្កើតឡើងជាការឆ្លើយតបទៅនឹងឥទ្ធិពលនៃសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ និងការចុះខ្សោយនៃទំនាក់ទំនងរវាងសហភាពសូវៀត និងសម្ព័ន្ធមិត្តលោកខាងលិច។ ប្រទេសមួយចំនួននៅអឺរ៉ុបខាងលិច និងអាម៉េរិកខាងជើងបានចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង (North Atlantic Treaty) ក្នុងឆ្នាំ ១៩៤៩ ក្នុងទិសដៅប្រឆាំងនឹងការគំរាមកំហែងដល់សេរីភាព និងសន្តិភាពនៅអឺរ៉ុបខាងលិច ជាពិសេសការទប់ស្កាត់ទៅលើការរីកសាយភាយនូវលទ្ធិកុម្មុយនីស្ត។ លក្ខណៈពិសេសរបស់អង្គការនេះ គឺថាប្រសិនបើសម្ព័ន្ធមិត្តមួយត្រូវបានវាយប្រហារ នោះណាតូនឹងចាត់ទុកវាថាជាការវាយប្រហារលើសម្ព័ន្ធមិត្តទាំងអស់។ ក្រៅ​ពី​មាន​គោល​បំណង​យោធា ណាតូ​ក៏លើក​កម្ពស់​តម្លៃ​ប្រជាធិបតេយ្យ និង​កិច្ច​សហប្រតិបត្តិការ​លើ​បញ្ហា​សន្តិសុខតំបន់ផងដែរ។

សហភាពអឺរ៉ុបចាប់ផ្ដើមលេចចេញជារូបរាងដំបូងក្នុងនាមជាសមាគមសេដ្ឋកិច្ចអឺរ៉ុប (European Economic Community) តាមរយៈសន្ធិសញ្ញាទីក្រុង Rome នៅឆ្នាំ ១៩៥៧។ ក្រោយមក សហភាពអឺរ៉ុបទំនើបត្រូវបានបង្កើតឡើងតាមរយៈសន្ធិសញ្ញាទីក្រុង Maastricht នៅឆ្នាំ ១៩៩១ ដោយ រដ្ឋសមាជិកចំនួន ១២។ សន្ធិសញ្ញាបានត្រួសត្រាយផ្លូវក្នុងការបង្កើតប្រាក់អឺរ៉ូ ដែលជារូបិយប័ណ្ណរួមរបស់សហភាពអឺរ៉ុប និងសញ្ញាតិ្តអឺរ៉ុបរួមផងដែរ។ ទម្រង់បច្ចុប្បន្នរបស់សហភាពអឺរ៉ុបត្រូវបានកើតចេញពីសន្ធិសញ្ញាទីក្រុង Lisbon ឆ្នាំ ២០០៧ ។​ ដូចអង្គការណាតូដែរ សហភាពអឺរ៉ុបលើកកម្ពស់សន្តិភាព ប្រជាធិបតេយ្យ និងសេរីភាព ប៉ុន្តែខុសពីណាតូ អង្គការនេះផ្តោតជាចម្បងទៅលើផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងវិស័យហិរញ្ញវត្ថុតំបន់ មិនមែនវិស័យការពារជាតិទេ។

ណាតូ និងសហភាពអឺរ៉ុប៖ រចនាសម្ព័ន្ធ

ណាតូមានរចនាសម្ព័ន្ធស៊ីវិល និងយោធា ដោយមានទីស្នាក់ការកណ្តាល តំណាងអចិន្ត្រៃយ៍ (Permanent Representatives) ក្រុមប្រឹក្សាអាត្លង់ទិកខាងជើង (North Atlantic Council) និងបុគ្គលិកស៊ីវិលមកពីគ្រប់ប្រទេសសមាជិកទាំងអស់។ ក្រុមប្រឹក្សាអាត្លង់ទិកខាងជើង (North Atlantic Council) ដែលជាស្ថាប័នធ្វើការសម្រេចចិត្តនយោបាយដ៏សំខាន់ និងកំពូលនៃអង្គការនេះ។ អគ្គលេខាធិការរបស់ណាតូ (Secretary-General) មានតួនាទីដឹកនាំទូទៅ និងជាអ្នកនាំពាក្យរបស់អង្គការផ្ទាល់។ ចំពោះរចនាសម្ព័ន្ធយោធារបស់អង្គការនេះវិញ ត្រូវបានដឹកនាំដោយគណៈកម្មាធិការយោធា ដែលរួមមានបុគ្គលិកយោធាពីប្រទេសសមាជិក និងរចនាសម្ព័ន្ធបញ្ជាការយោធា។ អង្គការណាតូមិនមានកងទ័ពឈរជើងផ្ទាល់ខ្លួនទេ ប៉ុន្តែមានរចនាសម្ព័ន្ធបញ្ជាការយោធាជាអចិន្ត្រៃយ៍ ដែលកើតចេញការរួមបញ្ចូលគ្នាពីបុគ្គលិកយោធា និងស៊ីវិលរបស់ប្រទេសសមាជិកទាំងអស់។

សហភាពអឺរ៉ុប (EU) មានស្ថាប័នសំខាន់ៗចំនួនប្រាំពីរ ដែលមានលក្ខណៈជាអង្គនីតិប្រតិបត្តិ នីតិបញ្ញត្តិ តុលាការ និងអង្គភាពគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុ។ ក្រុមប្រឹក្សាអឺរ៉ុប (European Council) ជាក្រុមប្រឹក្សាដែលប្រមូលផ្ដុំមេដឹកនាំនយោបាយកំពូលៗមកពីរដ្ឋសមាជិកនីមួយៗ និងមានប្រធានមួយរួបក្នុងការដឹកនាំ។ ក្រុមប្រឹក្សានេះមានតួនាទីក្នុងការកំណត់ជោគវាសនារួមអឺរ៉ុប។ គណៈកម្មការអឺរ៉ុប​ (European Commission) ជាស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ ដោយធ្វើការស្នើច្បាប់នានា គ្រប់គ្រងថវិកា និងអនុវត្តបទប្បញ្ញត្តិដែលដាក់ចេញ។ សភាអឺរ៉ុប​ (European Parliament) ជាស្ថាប័ននីតិបញ្ញត្តិ  ដែលមានតំណាងកើតចេញពីការបោះឆ្នោតដោយផ្ទាល់ពីប្រជាពលរដ្ឋអឺរ៉ុប។ ស្ថាប័ននេះមានតួនាទីអនុម័តច្បាប់ និងផ្ដល់ភ្លើងខៀវដល់ច្បាប់ថវិកាអឺរ៉ុប ប៉ុន្តែមិនអាចស្នើច្បាប់បានទេ។ ក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋមន្រ្តី (Council of Ministers) ជាស្ថាប័ននីតិបញ្ញត្តិទី២ ដែលមានសមាជិកភាពរដ្ឋមន្ត្រីមកពីប្រទេសសមាជិក និងមានតួនាទីនៅក្នុងការអនុម័តច្បាប់ទាំងអស់។ តុលាការយុត្តិធម៌នៃសហភាពអឺរ៉ុប (Council of  Justice of the European Union) ជាស្ថាប័នតុលាការកំពូលនៃសហភាពអឺរ៉ុប ដែលមានតួនាទីក្នុងការធានានូវការបកស្រាយ និងការអនុវត្តច្បាប់សហភាពអឺរ៉ុប។ ធនាគារកណ្តាលអឺរ៉ុប (The European Central Bank) មានមុខងារក្នុងការគ្រប់គ្រងប្រាក់អឺរ៉ូ និងគោលនយោបាយរូបិយវត្ថុ ខណៈដែលតុលាការត្រួតពិនិត្យអឺរ៉ុប (European Court  of Auditors) ផ្ទៀងផ្ទាត់ការចំណាយរួមរបស់សហភាព និងធ្វើការរាយការណ៍ពីករណីមិនប្រក្រតីក្នុងការចំណាយនានារបស់អង្គការតំបន់មួយនេះ។

NATO និង EU៖ សមាជិកភាព

អង្គការ NATO មានប្រទេសជាសមាជិកចំនួន ៣០ ប្រទេស។ សមាជិកភាពនៃអង្គការនេះគឺបើកចំហចំពោះរដ្ឋអឺរ៉ុបណាមួយដែលបានប្តេជ្ញាចិត្តក្នុងការជំរុញគោលការណ៍នៃសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង (North Atlantic Treaty)។ ក្រុមប្រឹក្សាអាត្លង់ទិកខាងជើង (North Atlantic Council) នឹងសម្រចជាឯកច្ឆន្ទ (Consensus) នៅក្នុងការជ្រើសរើសប្រទេសណាដែលមានបំណងចូលរួម។

សហភាពអឺរ៉ុប (EU) មានរដ្ឋសមាជិកចំនួន ២៧ ដែលដើម្បីចូលរួមជាសមាជិក រដ្ឋទាំងអស់ត្រូវតែបំពេញតាមលក្ខខណ្ឌដែលកំណត់ដោយ “លក្ខន្តិកៈទីក្រុងកូប៉ិនហាក” (Copenhagen Criteria) ដែលរួមមានការរក្សានូវស្ថេរភាពលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ នីតិរដ្ឋ និងការទទួលយកច្បាប់សហភាពអឺរ៉ុបទាំងអស់ ។ បន្ទាប់មក ​ក្រុមប្រឹក្សាអឺរ៉ុប (European Council)​ នឹងស្នើ​ឱ្យគណៈកម្មកាអឺរ៉ុប​ (European Commission) ធ្វើការវាយតម្លៃសមាជិកភាព​។ បណ្តាប្រទេសដែលមានបំណងចូលរួមជាសមាជិករបស់សហភាពអឺរ៉ុបត្រូវតែធ្វើសមាហរណកម្មច្បាប់របស់សហភាពអឺរ៉ុបទៅក្នុងច្បាប់ជាតិប្រទេសទាំងនោះដែរ។

ទោះបីជាសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសជាច្រើននៅលើពិភពលោកមានកំណើន និងការអភិវឌ្ឍយ៉ាងណាក្ដីក៏នៅមានប្រទេសមួយចំនួននៅតែតស៊ូជាមួយនឹងភាពក្រីក្រខ្លាំងដូចជាប្រទេសស៊ូដង់ខាងត្បូង (South Sudan) ដែលជា​ប្រទេសមានវ័យ​ក្មេង​ជាង​គេ​ក្នុង​ពិភពលោកនិង​ឈរ​ឈ្មោះ​ជា​ប្រទេស​ក្រីក្រ​បំផុត។ ​មានបុព្វហេតុ​​បីធំៗដែលកត្តារួមចំណែកដល់ភាពក្រីក្ររបស់ប្រទេសស៊ូដង់ខាងត្បូង និង​​​រារាំង​ប្រទេសនេះ​ពី​ការ​កសាង​អនាគត​ប្រកប​ដោយ​ស្ថិរភាព និង​ភាព​ខ្លួន​ទីពឹង​ខ្លួន។

១. ជម្លោះផ្ទៃក្នុង

ប្រទេសស៊ូដង់ខាងត្បូងបានទទួលឯករាជ្យនៅឆ្នាំ ២០១១ បន្ទាប់ពីបានបំបែកខ្លួនចេញពីស៊ូដង់ក្រោយមានជម្លោះជាច្រើនទសវត្សរ៍កន្លងមក។ យ៉ាងណាក្ដី ប្រទេសស៊ូដង់ខាងត្បូងមិនមានសមត្ថភាពក្នុងការអភិវឌ្ឍដើម្បីសន្តិភាព ប្រសិទ្ធភាពរដ្ឋាភិបាល ឬសេដ្ឋកិច្ចនោះទេ ហើយស្ថានភាពប្រទេសនេះកាន់តែដុនដាបថែមទៀតចាប់ពីមានសង្រ្គាមស៊ីវិលផ្ទុះឡើងក្នុងឆ្នាំ ២០១៣។ ប្រធានាធិបតី Salva Kiir បានចោទប្រកាន់អនុប្រធានាធិបតីរបស់គាត់គឺលោក Riek Machar ពីការព្យាយាមដណ្តើមអំណាចរបស់គាត់ ដែលនាំឱ្យមានសង្គ្រាមស៊ីវិលកើតឡើង។ សង្គ្រាម​នេះ​មាន​ឥទ្ធិពល​យ៉ាង​ខ្លាំងដោយ​មនុស្ស​រាប់​ពាន់​នាក់​ត្រូវ​បាន​ស្លាប់ និង​ ជាង ៤ លាន​នាក់​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​ភៀស​ខ្លួន​ចេញ​ពី​ផ្ទះ​សម្បែង។ ជាងនេះទៅទៀត ទីប្រជុំជន និងភូមិត្រូវបានបំផ្លាញ ហើយសាលារៀន មន្ទីរពេទ្យ និងផ្លូវថ្នល់ត្រូវបានទុកចោល ដោយសារមេដឹកនាំផ្តោតទៅលើសង្រ្គាមជាជាងការកសាងប្រទេស។ សូម្បីតែបន្ទាប់ពីការចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពហើយក៏ដោយ សង្គ្រាមស៊ីវិលមិនបានបញ្ឈប់ទាំងស្រុងនោះទេ។ រដ្ឋាភិបាលមានភាពទន់ខ្សោយ និងមិនមានសមត្ថភាពក្នុងការកសាងសន្តិភាព ការពារប្រជាជន និងផ្ដល់សេវាសាធារណៈនោះឡើយ។ ជារួម នេះជាហេតុផលដ៏ធំមួយដែលធ្វើឱ្យស៊ូដង់ខាងត្បូងនៅតែក្រីក្រខ្លាំងនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ព្រោះថា បើគ្មានសន្តិភាព វាក៏មិនមានការអភិវឌ្ឍដែរ។

២. បញ្ហាពុករលួយ

មូលហេតុចម្បងមួយទៀតនៃភាពក្រីក្រនៅស៊ូដង់ខាងត្បូងគឺអំពើពុករលួយដែលមាននៅគ្រប់កម្រិតនៃរដ្ឋាភិបាល។ នៅក្នុងសន្ទស្សន៍នៃអំពើពុករលួយឆ្នាំ ២០២៤ បានបង្ហាញថាប្រទេសស៊ូដង់ខាងត្បូងទទួលបានពិន្ទុត្រឹមតែ ៨ ក្នុងចំណោម ១០០ និងជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ១៨០ ក្នុងចំណោម ១៨០ ប្រទេសតែម្ដង ដែលនេះបង្ហាញថាប្រទេសស៊ូដង់ខាងត្បូងមានបញ្ហាពុករលួយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ ជាក់ស្ដែង ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ប្រទេសនេះមិនត្រូវបានគេប្រើសម្រាប់ជួយប្រជាជន ខ្លួននោះទេ តែផ្ទុយទៅវិញ ភាគច្រើនត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយភាពមិនត្រឹមត្រូវ។ យោងតាមរបាយការណ៍របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ និងអង្គការតម្លាភាពអន្តរជាតិ មេដឹកនាំស៊ូដង់ខាងត្បូងបានបង្វែរប្រាក់រាប់លានដុល្លារសម្រាប់សេវាសាធារណៈទៅក្នុងហោប៉ៅរបស់ពួកគេ។ នេះមានន័យថា លុយដែលគួរប្រើសម្រាប់សាងសង់សាលារៀន មន្ទីរពេទ្យ មូលនិធិ ឬជួយដល់កសិករ ត្រូវបានបាត់បង់តាមរយៈការស៊ីសំណូក កិច្ចសន្យាក្លែងក្លាយ និងផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន។ ជាឧទាហរណ៍ ជំនួយដែលមានបំណងសម្រាប់ការចែកចាយស្បៀងអាហារ ឬគម្រោងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធជារឿយៗបាត់មុនពេលទៅដល់សហគមន៍មូលដ្ឋានទៅទៀត។ អំពើពុករលួយប្រភេទនេះបង្កើតឱ្យប្រព័ន្ធសង្គមមានភាពទន់ខ្សោយ និងអយុត្តិធម៌ ដែលអ្នកមានកាន់តែមានទៅមាន ខណៈដែលប្រជាជនភាគច្រើនដែលខ្វះខាតសូម្បីតែតម្រូវការមូលដ្ឋានត្រូវបានទុកចោល។ ដរាបណាអំពើពុករលួយនៅតែបន្ត ភាពក្រីក្រនឹងនៅតែចាក់ឫសយ៉ាងជ្រៅនៅក្នុងប្រទេសស៊ូដង់ខាងត្បូង។

៣. ការពឹងផ្អែកខ្លាំងលើជំនួយបរទេស និងបរាជ័យនៃការធ្វើពិពិធកម្មសេដ្ឋកិច្ច

មូលហេតុសំខាន់មួយទៀតនៃភាពក្រីក្ររបស់ស៊ូដង់ខាងត្បូងគឺដោយសារតែការពឹងផ្អែកខ្លាំងលើជំនួយបរទេស និងប្រេង។ ជាង ៩០% នៃប្រាក់ចំណូលរបស់រដ្ឋាភិបាលបានមកពីប្រេង ប៉ុន្តែវិស័យនេះមិនស្ថិតស្ថិរទេ ដោយសារតែសង្គ្រាមស៊ីវិលដែលងាយរំខានដល់សេដ្ឋកិច្ច ពោលគឺផលិតកម្មប្រេងត្រូវបានបិទជាញឹកញាប់ ដោយសារជម្លោះប្រដាប់អាវុធ ជម្លោះនយោបាយ និងបញ្ហាបំពង់បង្ហូរប្រេង។ ជាឧទាហរណ៍ ការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងរដ្ឋាភិបាល និងកងកម្លាំងឧទ្ទាមនៅជិតតំបន់ប្រេងបានបង្ខំឱ្យផលិតកម្មត្រូវបញ្ឈប់។ លើសពីនេះទៀត ក្នុងឆ្នាំ ២០១២ រដ្ឋាភិបាលថែមទាំងបានបិទផលិតកម្មប្រេងទាំងអស់នៅក្នុងជម្លោះលើថ្លៃសេវាបំពង់បង្ហូរប្រេង ដែលបានធ្វើឱ្យប៉ះពាល់សេដ្ឋកិច្ចយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ ទន្ទឹមនេះ ប្រទេសធំៗដូចជា សហរដ្ឋអាមេរិក, ប្រទេសអង់គ្លេស, ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ ព្រមទាំងទីភ្នាក់ងារអង្គការសហប្រជាជាតិដូចជា WFP, UNICEF, WHO បានផ្តល់ជំនួយរាប់ពាន់លានក្នុងមួយឆ្នាំៗ ដើម្បីបំពេញតម្រូវការមូលដ្ឋានដូចជា ស្បៀងអាហារ ថ្នាំពេទ្យ និងការអប់រំជាដើម។ ប៉ុន្តែជំនួយនេះបានត្រឹមជាឈើច្រត់ មិនមែនជាស្ពានដ៏ស្ថិរភាពសម្រាប់ប្រទេសស៊ូដង់ខាងត្បូងនោះទេ ហើយយើងដឹងថាជំនួយបរទេសបានជួយប្រជាជនស៊ូដង់ខាងត្បូងក្នុងរយៈពេលខ្លីប៉ុណ្ណោះ ដែលអាចត្រឹមតែជួយបន្ធូរបន្ថយការខ្វះខាតជាបណ្តោះអាសន្នប៉ុណ្ណោះ។ ដោយសារតែអសមត្ថភាពរបស់រដ្ឋាភិបាលដែលបានបរាជ័យក្នុងការធ្វើពិពិធកម្មសេដ្ឋកិច្ច និងបង្កើតប្រព័ន្ធផ្ទៃក្នុងដ៏រឹងមាំ, ប្រទេសស៊ូដង់ខាងត្បូងមិនអាចការកសាងវិស័យឧស្សាហកម្ម និងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធក្នុងស្រុកសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍនោះឡើយ ហើយជាលទ្ធផល ប្រទេសនេះនៅតែបន្តជាប់គាំងនៅក្នុងវដ្តនៃការពឹងផ្អែកលើជំនួយ និងភាពក្រីក្រ។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

ភាពក្រីក្ររបស់ប្រទេសស៊ូដង់ខាងត្បូង មិនមែនដោយសារតែបញ្ហាតែមួយទេ ប៉ុន្តែដោយសារតែការរួមបញ្ចូលគ្នានៃពីបញ្ហាស្មុគស្មាញ និងធ្ងន់ធ្ងរជាច្រើន។ អស្ថិរភាពនយោបាយ និងបញ្ហាពុករលួយបានធ្វើឱ្យប្រទេសចុះខ្សោយដែលមិនអាចសូម្បីតែបំពេញតម្រូវការជាមូលដ្ឋានរបស់ប្រជាជន ហើយសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសនេះនៅតែពឹងផ្អែកខ្លាំងទៅលើជំនួយពីខាងក្រៅ។ កត្តាទាំងនេះបានធ្វើឱ្យមានការបន្តជាប់គាំងក្នុងប្រទេសនេះ ដោយមានចន្លោះប្រហោងជាច្រើនក្នុងការអភិវឌ្ឍ។ លុះត្រាតែមូលហេតុឫសគល់ទាំងនេះត្រូវបានដោះស្រាយ ស៊ូដង់ខាងត្បូងនឹងនៅតែជាប់គាំងជាប្រទេសក្រីក្របំផុតរបស់ពិភពលោក។

បន្ទាប់ពីសង្រ្គាមលោកលើកទី២បានបញ្ចប់ សង្រ្គាមត្រជាក់បានចាប់ផ្ដើមឡើងរវាងមហាអំណាច២ គឺសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពសូវៀត។ សង្រ្គាមនេះបង្កើតឱ្យមានជាប្លុកពីរ គឺប្លុកខាងកើតដែលមានសហភាពសូវៀត និង សម្ព័ន្ធមិត្តអឺរ៉ុបខាងកើត និងប្លុកខាងលិចដែលមានសហរដ្ឋអាមេរិក សមាជិកណាតូ និងប្រទេសមួយចំនួនទៀត។ សង្រ្គាមត្រជាក់ជាសង្គ្រាមនៃការប្រកួតប្រជែងផ្នែកមនោគមន៍វិជ្ជា សេដ្ឋកិច្ច នយោបាយ សព្វាវុធរួមមានអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ព្រមទាំងឈានដល់ការប្រកួតប្រជែងនៅទីអវកាសថែមទៀតផង។ នៅឆ្នាំ១៩៨៩ ដល់ ១៩៩១ ជញ្ជាំងក្រុងប៊ែងឡាំងត្រូវបានដួលរលំ ស្របពេលដែលបណ្ដាប្រទេសនៅអឺរ៉ុបខាងកើតមួយចំនួនចាប់ផ្ដើមធ្វើបដិវត្តន៍ផ្ដាច់ខ្លួនចេញពីសហសូវៀត គួបផ្សំនឹងអស្ថិរភាពសេដ្ឋកិច្ចរបស់សហភាពសូវៀត ដែលបានធ្វើការចំណាយច្រើនលើសលប់ទៅលើសម្ព័ន្ធមិត្ត ដែលជាបច្ច័យនាំទៅរកការដួលរលំរបស់សហភាពសូវៀត។ ជាលទ្ធផល ការបញ្ចប់ទៅនៃសង្រ្គាមត្រជាក់បានផ្ដល់ទាំងផលវិជ្ជមាន និងអវិជ្ជមានជះឥទ្ធិពលដល់ពិភពលោកទាំងមូលទាំង ដូចខាងក្រោម៖

ការអភិវឌ្ឍន៍បច្ចេកវិទ្យាថ្មីៗ

ចាប់តាំងពីសង្គ្រាមត្រជាក់ រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន ប្រទេសនីមួយៗបានខិតខំក្នុងការអភិវឌ្ឍបច្ចេកវិទ្យារៀង      ខ្លួន។ តួយ៉ាងនៅឆ្នាំ១៩៥៧ សហភាពសូវៀតបានជោគជ័យក្នុងការបាញ់បង្ហោះផ្កាយរណបរបស់ខ្លួនឈ្មោះថា “Sputnik” ទៅកាន់ទីអវកាស ហើយភាពជោគជ័យនេះ បានដាក់សម្ពាធឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកខិតខំអភិវឌ្ឍបច្ចេកវិទ្យារបស់ខ្លួន ហើយនៅឆ្នាំ១៩៥៨ សហរដ្ឋអាមេរិកបានជោគជ័យក្នុងបង្ហោះផ្កាយរណបរបស់ខ្លួនផងដែរ។ ក្រៅពីការប្រកួតប្រជែងលើទីអវកាសនេះ តួយ៉ាងការប្រកួតប្រជែងជាច្រើនដូចជាប្រព័ន្ធកុំព្យូទ័រ ផ្កាយរណបក្នុងការស៊ើបយកការណ៍ជាដើម។  ជាលទ្ធផលនៃការប្រកួតប្រជែងផ្នែកបច្ចេកវិទ្យានេះ បច្ចុប្បន្នប្រទេសមហាអំណាចដូចជាចិន សហរដ្ឋអាមេរិក ជប៉ុន និងអឺរ៉ុបជាដើមបានចំណាយថវិកាយ៉ាងច្រើនក្នុងការផលិតនូវឧបករណ៍បច្ចេកវិទ្យាដូចជាទូរស័ព្ទដៃ គ្រឿងអេឡិចត្រូនិច រថយន្តទំនើបគ្មានមនុស្សបើក សឺមីកុងឌុចទ័រ (Semiconductor) ប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណេត បញ្ញាសប្បនិមិ្មត្ត និងការបង្ហោះផ្កាយរណបលើអវកាសជាដើមដែលវាមានសារៈសំខាន់ណាស់ក្នុងជីវិតមនុស្សជាតិបច្ចុប្បន្ន។

ស្ថាប័នអន្តរជាតិសំខាន់ៗ

ស្ថាប័នអន្តរជាតិមួយចំនួនបានចាប់បដិសន្ធិឡើងកំឡុងពេលសង្រ្គាមត្រជាក់ ដោយឃើញស្ថានភាពបែកបាក់គ្នារបស់ប្រជាជាតិ និងការស្វែងរកសម្ព័នភាពនៃរដ្ឋសម្ព័ន្ធមិត្ត។ នៅឆ្នាំ១៩៤៩ អង្គការសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិចខាងជើង (NATO) ត្រូវបានបង្កើតឡើង និងចុះហត្ថលេខាដោយសហរដ្ឋអាមេរិក និង១១ប្រទេសផ្សេងទៀត ក្នុងគោលបំណងទប់ស្តាត់ការពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់សហភាពសូវៀត ការហាមឃាត់ការងើបឡើងវិញនៃរបបយោធានិយមនៃអឺរ៉ុប និងលើកទឹកចិត្តការធ្វើសមាហរណកម្មនយោបាយនៅអឺរ៉ុប។ ដូចគ្នានេះដែរ ចាប់តាំងពីសង្រ្គាមលោកលើកទី២មក តំបន់អាស៊ានក្លាយជាទីកន្លែងប្រកួតប្រជែងគ្នារវាងមហាអំណាចទាំង២រវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពសូវៀត បន្ទាប់ពីតំបន់អឺរ៉ុប ហេតុនេះ ដើម្បីស្ថិរភាពក្នុងតំបន់ សមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ហៅកាត់ថាអាស៊ានត្រូវបានបង្កើតឡើងមានប្រាំប្រទេសរួមមានថៃ សិង្ហបុរី ម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូនេស៊ី និងហ្វីលីពីននៅឆ្នាំ១៩៦៧ ដែលបច្ចុប្បន្ន សមាគមនេះមានសមាជិក១០ប្រទេស​។

ការប្រកួតប្រជែងសព្វាវុធ

ចាប់តាំងពីសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់រហូតមកបច្ចុប្បន្ននេះ ការផលិតសព្វាវុធ ជាពិសេសអាវុធនុយក្លេអ៊ែរបានក្លាយជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃការប្រកួតប្រជែងសព្វាវុធ។ ប៉ុន្ដែការផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរនេះ បានធ្វើឱ្យមានហានិភ័យកើតឡើងក្នុងការគ្រប់គ្រង​ និងការប្រើប្រាស់មិនត្រឹមត្រូវក្នុងជម្លោះថែមទៀតផង។ នៅឆ្នាំ១៩៤៩ សហភាពសូវៀតបានជោគជ័យក្នុងការសាកល្បងអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ដែលធ្វើឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកលែងជាមហាអំណាចនុយក្លេអ៊ែរតែម្នាក់ឯងលើពិភពលោកទៀតហើយ។ ហេតុនេះ សហរដ្ឋអាមេរិក និងសម្ព័ន្ធមិត្តខ្លួនបានជំរុញបន្ថែមទៀតលើការអភិវឌ្ឍសព្វាវុធ និងសាកល្បងអាវុធជាច្រើន ដែលនាំទៅរកការរីកចម្រើនផ្នែកសព្វាវុធយ៉ាងសម្បើម ហើយបន្សល់ទុករហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ ដោយសារសង្គ្រាមត្រជាក់នេះហើយ ទើបបច្ចុប្បន្នប្រទេសមួយចំនួនចាប់ផ្ដើមផលិតសព្វាវុធដែលមានប្រសិទ្ធភាពខ្លាំង និងកាន់តែទំនើប តួយ៉ាងការអភិវឌ្ឍផ្នែកបច្ចេកវិជ្ជា និងសព្វាវុធដូចជាមីស៊ីលបាញ់រយៈចម្ងាយឆ្ងាយ មីស៊ីលលឿនជាងសំឡេង (hypersonic missiles) និងអាវុធទំនើបៗជាច្រើនទៀត។ សព្វថ្ងៃ សហរដ្ឋអាមេរិក ចិន និងរុស្សីបានចំណាយថវិកាជាតិរបស់ខ្លួនក្នុងវិស័យការពារជាតិរបស់ខ្លួន ដែលការចំណាយនេះរួមមានការចំណាយទៅលើកងទ័ព ការប្រតិបត្តិការសឹក សព្វាវុធ ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធយោធាជាដើម។

សង្គ្រាមស៊ីវិល

ជម្លោះរបស់មហាអំណាចទាំង២នេះ បានធ្វើប្រទេសមួយចំនួនធ្លាក់ចូលក្នុងសង្រ្គាមស៊ីវិល។ ជាក់ស្ដែងសង្រ្គាមនៅឧបទ្វីបកូរ៉េ, សង្រ្គាមវៀតណាមដែលមានវៀតណាមខាងជើងដឹកនាំដោយកុម្មុយនិស្ដ និងវៀតណាមខាងត្បូងដែលដឹកនាំដោយសហរដ្ឋអាមេរិក, សង្រ្គាមនៅគុយបាយ, និងសង្រ្គាមនៅប្រទេសឈីលីជាដើម។ ជាផលវិបាក សង្រ្គាមបានធ្វើឱ្យជនស៊ីវិលរាប់លាននាក់ត្រូវបាត់បង់ជីវិត និងប្រទេសទាំងមូលត្រូវខូចខាតហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធស្ទើតែទាំងស្រុង។​ មិនតែប៉ុណ្ណោះ​ មនោគមន៍វិជ្ជានៃប្រទេសទាំងមហាអំណាចទាំង២នេះបានបណ្ដុះឱ្យប្រជាជនក្នុងប្រទេសនីមួយៗនូវមនោគមន៍វិជ្ជាចងគំនុំនិងស្អប់គ្នាទៅវិញទៅមករហូតឈានដល់ការកាប់សម្លាប់គ្នាឯង។​ ជាក់ស្ដែង ប្រទេសកម្ពុជាបានឆ្លងកាត់សង្គ្រាមស៊ីវិល ដែលធ្វើឱ្យមនុស្សស្លាប់រាប់លាននាក់។ នៅប្រទេសកម្ពុជា បន្ទាប់ពីរដ្ឋប្រហារនៅថ្ងៃទី១៨ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧០ ទម្លាក់សម្ដេចនរោត្តម សីហនុ និងបង្កើតរដ្ឋាភិបាលថ្មីដែលដឹកនាំដោយសេនាប្រមុខលន់ នល់ និងព្រះអង្គម្ចាស់សេរីមតៈក្រោមការជួយឧបត្ថម្ភពីសហរដ្ឋអាមេរិក, សង្រ្គាមស៊ីវិលចាប់ផ្ដើមផ្ទុះឡើងដោយម្ខាងជារដ្ឋាភិបាលថ្មីនៃសាធារណៈរដ្ឋខ្មែរ និងម្ខាងទៀតជារណសិរ្យរួបរួមជាតិកម្ពុជាដែលបង្កើតឡើងដោយការអំពាវនាវរបស់សម្ដេចនរោត្តម សីហនុ។ ​ងាកទៅឧបទ្វីបកូរ៉េវិញ, បច្ចុប្បន្ន ជម្លោះរវាងកូរ៉េទាំងពីរមិនទាន់ជាសះស្បើយនៅឡើយនោះទេ ដែលជានិច្ចជាកាល កូរ៉េខាងជើងបានសាកល្បងមីស៊ីល និងអាវុធថ្មីៗរបស់ខ្លួនដើម្បីគំរាមកំហែងកូរ៉េខាងត្បូង និងសម្ព័ន្ធមិត្ត។ ចំណែកឯប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូងវិញ ប្រជាជនមួយចំនួនបានខិតខំឃោសនាដល់ប្រជាជនកូរ៉េខាងជើងឱ្យងើបឡើងបះបោរនឹងរដ្ឋអំណាចផ្ដាច់ការរបស់ខ្លួន។ ជារួម សង្រ្គាមត្រជាក់បានធ្វើឱ្យប្រជាជាតិទាំងមូលរងការឈឺចាប់ និងបានបន្សល់ស្លាកស្នាម ព្រមទាំងការបែកបាក់រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។

កាលពីដើមខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៥​ កន្លងទៅនេះ បន្ទាប់ពី លោកដូណាល់ត្រាំ ប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិកបានឡើង កាន់អំណាចថ្មីៗ លោកបានប្រកាសអំពីការដាក់ពន្ធគយទៅលើប្រទេសសម្ព័ន្ធមិត្តពាណិជ្ជកម្មចំនួនពីរគឺ ប្រទេស​កាណាដា និងប្រទេសម៉ិកស៊ិក ព្រមទាំងដៃគូប្រកួតប្រជែងរបស់ខ្លួនគឺប្រទេសចិនផងដែរ។​ នៅក្នុងនោះ​លោក​ត្រាំ​បាន​កំណត់ពន្ធនាំចូលទៅលើប្រទេសកាណាដា និងប្រទេសម៉ិកស៊ិកចំនួន២៥% លើកលែង​ទំនិញប្រេងឥន្ធនៈ​ដែល​មានអាត្រាពន្ធត្រឹម១០% និងបន្ថែមពន្ធនាំចូលទៅលើដៃគូប្រកួតប្រជែងចិនចំនួន ១០% ទៅលើ​ពន្ធ ​១០%​ដែល​មានស្រាប់។ លោកត្រាំបានលើកឡើងថា ចំពោះការតម្លើងពន្ធគយទៅលើប្រទេសកាណាដា ប្រទេស​ម៉ិកស៊ិក និងប្រទេសចិននេះ គឺដើម្បីកាត់បន្ថយនូវការហូរចូលនូវទំនិញខុសច្បាប់ដែលមានដូចជាសារធាតុ fetanyle សារ​ធាតុ​​​ញៀនផ្សេងៗ និងជនអន្តោប្រវេសន៍ខុសច្បាប់។

ផលប៉ះពាល់ទៅលើសេដ្ឋកិច្ចរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក

ប្រទេសកាណាដា ប្រទេសម៉ិកស៊ិក រួមទាំងប្រទេសចិន សុទ្ធតែជាដៃគូរពាណិជ្ជកម្មធំៗរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ដោយ​គិត​ត្រឹមខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២៤ ទំហំពាណិជ្ជកម្មសរុបរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកជាមួយប្រទេសកាណាដាមានតម្លៃប្រមាណ ៧,៦២១ ពាន់លានដុល្លារ, ជាមួយប្រទេសម៉ិកស៊ិកមានតម្លៃប្រមាណ ៨,៣៩៩ ពាន់លានដុល្លារ និងជាមួយ​ប្រទេស​ចិនមានតម្លៃប្រមាណ ៥,៨២៤ ពាន់លានដុល្លារ យោងតាម​ការិយាល័យតំណាងពាណិជ្ជកម្មរបស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ យោងតាមសារព័ត៌មានCNN ការតម្លើងពន្ធគយ​នេះអាចជះផលប៉ះពាល់ដល់សេដ្ឋកិច្ចរបស់សហរដ្ឋ​អាមេរិកដែល​គិតជាទំហំទឹកប្រាក់ប្រមាណ១.៤ទ្រីលានដុល្លាអាមេរិក ក៏ដូចជាការឡើងថ្លៃទំនិញ អតិផរណា ការរាំង​ស្ទះ​ចង្វាក់ផលិតកម្ម និងការធ្លាក់ចុះនូវកំណើនសេដ្ឋកិច្ច។

សហរដ្ឋអាមេរិកនាំចូលប្រេងឆៅពីប្រទេសកាណាដានិងម៉ិកសិកចំនួន៧០% ដែលការតម្លើងពន្ធគយនេះនឹងអាច​តម្លើង​​ថ្លៃសាំងទៅដល់៧០សេនក្នុងមួយហ្គាឡុង។ បន្ថែមពីនេះ Tax Foundation បានធ្វើការវិភាគថាពន្ធ​ដែលដាក់​លើ​ការ​នាំចូលទំនិញពីប្រទេសចិននឹងកាត់បន្ថយផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរយៈពេលវែង ០.១% ខណៈពេល​ដែល​ពន្ធដាក់លើទំនិញនាំចូលរបស់កាណាដានិងម៉ិកស៊ិកនឹងកាត់បន្ថយចំនួនផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបប្រមាណ ០.៣%។ លើសពីនេះ ជនអន្តោប្រវេសន៏ពុំមានក្រដាសស្នាមស្របច្បាប់ចំនួន ​៨លាន៣សែន នាក់កំពុងបម្រើកម្លាំងពលកម្ម​នៅក្នុង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ដូចនេះ​ការអនុវត្តការបណ្ដេញចេញជនអន្តោប្រវេសន៍ខុសច្បាប់នឹងផ្ដល់​ផលប៉ះពាល់​ដល់​ម្ចាស់រោងចក្រ ឬ​សហគ្រាសផ្សេងៗ ដោយតម្រូវឱ្យពួកគេជ្រើសរើសបុគ្គលិកស្របច្បាប់ដែល​មានប្រាក់ពលកម្ម​ខ្ពស់​ជាង​មុន។ ជុំវិញការចំណាយទៅលើប្រាក់កម្រៃខ្ពស់នេះ នឹងអាចរុញច្រានឱ្យអត្រាអតិផរណារបស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​នឹងកើនឡើងខ្ពស់។

ភាពតានតឹងនៃសង្រ្គាមពាណិជ្ជកម្ម

លើសពីការជះឥទ្ធិពលអវិជ្ជមានមកលើសេដ្ឋកិច្ច ការប្រកាសការដាក់ពិន័យពន្ធនេះបានបង្កើននូវភាពតានតឹងរវាង​ប្រទេសជាដៃគូដែលអាចឈានទៅរកសង្រ្គាមពាណិជ្ជកម្មពិភពលោកដ៏គួរឱ្យបារម្ភ។ បន្ទាប់ពីការថ្លែងសុន្ទរកថា​របស់​​លោកត្រាំស្ដីពីការអនុវត្តន៍វិធានការនេះ ប្រទេសកាណាដា ប្រទេសម៉ិកស៊ិក និងប្រទេសចិន​បាន​ផ្ទុះ​ការ​ប្រតិកម្ម​ភ្លាមៗ។ ដោយក្នុងនោះ នាយករដ្ឋមន្រ្តីកាណាដា លោក Justin Trudeau បានធ្វើ​ការ​ឆ្លើយ​តប​ទៅកាន់​សហរដ្ឋ​អាមេរិកវិញ ដោយប្រកាសអំពីវិធានការតម្លើងពន្ធចំនួន ២៥% ដូចគ្នា ទៅលើទំនិញនាំចូល​ពីសហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ដែលមានដូចជាគ្រឿងស្រវឹង ភេសជ្ជៈ សាច់ ផលិតផលដែកនិងអាលុយមីញ៉ូម និងទំនិញជាច្រើនទៀត។ ទន្ទឹមនេះ លោកស្រី Claudia Sheinbaum, ប្រធានាធិបតីរបស់ប្រទេសម៉ិកស៊ិក​ក៏បានចាត់តាំងឱ្យមន្ត្រីសេដ្ឋកិច្ច​របស់ខ្លួនអនុវត្តនូវវិធានការអនុវត្តពន្ធនិងវិធានការផ្សេងទៀតទៅលើទំនិញរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ដើម្បីឆ្លើយតប​ទៅ​នឹង​ការតម្លើងពន្ធដ៏ចម្រូងចម្រាស់របស់លោកដូណាល់ត្រាំ។ រីឯប្រទេសចិនវិញ ក៏បានលើកឡើងថា ការតម្លើង​ពន្ធ​នេះ​បានរំលោភបំពានទៅលើច្បាប់របស់អង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោក (WTO)។ ដូចនេះ ចិននឹងធ្វើការ​ដាក់​ពាក្យ​បណ្ដឹង​ទៅកាន់ WTO ប្រសិនបើសហរដ្ឋអាមេរិកនៅតែបន្តអនុវត្តវិធានការនេះមកលើប្រទេសខ្លួន។ លើសពីនេះ ចិនក៏បានឆ្លើយតបទៅវិញជាមួយនឹងពន្ធ ១០%-១៥% លើទំនិញកសិកម្ម ធ្យូងថ្ម ឧស្ម័នធម្មជាតិរាវ រថយន្តភីកអាប់ និងរថយន្តស្ព័រមួយចំនួនរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ ជារួម ការអនុវត្ត​វិធានការពន្ធទៅពាណិជ្ជកម្ម​រវាងគ្នានឹង​គ្នាក្នុង​រយៈពេល​​វែងនាំឱ្យមានភាពតានតឹងកាន់តែខ្លាំងឡើង នឹងអាចឈានទៅ​រក​សង្រ្គាម​ពាណិជ្ជកម្ម​ពិភពលោក​នា​ពេល​​អនាគត។

ហេតុផលនយោបាយរបស់លោកត្រាំ

យ៉ាងណាមិញ កាលពីថ្ងៃទី៦ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៥ នេះ លោកដូណាល់ត្រាំបាន​ប្រកាសជាថ្មី​អំពី​ការ​ពន្យា​ពេល​អនុវត្ត​ពន្ធ​នេះជាលើកទី២ ដែលនឹងពន្យារហូតដល់ថ្ងៃទី២ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២៥។ ចំពោះនាយករដ្ឋមន្ត្រីកាណាដា និង​ប្រធានាធិបតីម៉ិកស៊ិក ក៏បានធ្វើការ​ឆ្លើយតបវិញដោយធ្វើការពន្យាពេលអនុវត្តពន្ធគយលើសហរដ្ឋអាមេរិកដូចគ្នា។ ត្រង់ចំណុចនេះ បើយើងក្រឡេកមើលមួយជ្រុងទៀត លោកដូណាល់ត្រាំ ព្យាយាមប្រើ​ប្រាស់​វិធានការពន្ធគយ​នេះ​ដើម្បីជាអាវុធដ៏មុតស្រួចក្នុងការទាញសម្ព័ន្ធមិត្តនិងដៃគូប្រកួតប្រជែងរបស់ខ្លួនចូលមកចរចារទៅលើបញ្ហាសេដ្ឋចម្បងមួយ​ចំនួនដូចជា ឱនភាពពាណិជ្ជកម្ម អន្តោប្រវេសន៍ខុសច្បាប់ និងលំហូរ​នៃគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់​ជាជាងការ​ទប់​ស្កាត់​ការហូរចូលនូវទំនិញខុសច្បាប់។ បើយើងគិតពីផលប្រយោជន៍របស់សហរដ្ឋអាមេរិក គឺលោកត្រាំ​ព្យាយាម​ដើរ​តាម​លទ្ធិនយោបាយ “អាមេរិកជាចម្បង” ក្នុងគោលបំណង​ការពារនិងលើកម្ពស់នូវផលិតផលក្នុង​ស្រុកក៏​ដូចជា​​ដើម្បី​កាត់​បន្ថយនូវឱនភាពពាណិជ្ជកម្ម។ លើសពីបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ច លោកត្រាំបាន​ព្យាយាមផ្សារភ្ជាប់ការ​តម្លើងពន្ធ​ជាមួយ​ការ​ការពារសន្តិសុខជាតិរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក តាមរយៈការ​រឹតបន្តឹងទៅលើជនអន្តោប្រវេសន៍​ខុស​ច្បាប់​និងការ​ជួញ​ដូរ​គ្រឿងញៀន។ យោងតាមសារព័ត៌មាន Vox លោកដូណាល់ត្រាំអះអាងថា ប្រទេសកាណាដា និងម៉ិកស៊ិក​បាន​បរាជ័យក្នុងការទប់ស្កាត់លំហូរនៃសារធាតុ fentanyl និងជន​អន្តោប្រវេសន៍ខុសច្បាប់ចូលទៅក្នុង​សហរដ្ឋអាមេរិក។ លោក​បានលើកឡើងទៀតថា ការអនុវត្តពន្ធគយនេះមិនមែនជាការបញ្ឆេះ​សង្រ្គាមពាណិជ្ជកម្ម​នោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ​វា​គឺជាការប្រយុទ្ធប្រឆាំងទៅនឹងពាណិជ្ជកម្ម​គ្រឿងញៀនខុសច្បាប់និងការកើនឡើងលើសលប់​នូវជន​អន្តោប្រវេសន៍​គ្មាន​ក្រដាស​ស្នាមមកក្នុងទឹកដីអាមេរិក ព្រមទាំងដើម្បីពង្រឹងបន្ថែមទៅលើសន្តិសុខជាតិរបស់ប្រទេសខ្លួន។ ចំណែក​​ឯក្នុងករណីរបស់ប្រទេសចិនវិញ អាមេរិកប្រើប្រាស់គោលនយោបាយពាណិជ្ជកម្មនេះក្រោម​រូបភាព​ជា​យុទ្ធសាស្រ្ត​ប្រឆាំងនឹងការអនុវត្តសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសចិននិងដើម្បីអូសទាញប្រទេសចិនឱ្យមកចូលតុចរចារទាក់ទិន​នឹងបញ្ហាការអនុវត្តពាណិជ្ជកម្ម ដូចជាការលួចនូវកម្មសិទ្ធបញ្ញា និងពង្រឹងតុល្យភាពពាណិជ្ជកម្ម​រវាង​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​ឡើងវិញ។

លោក រ៉ូឌ្រីហ្គោ ឌុយទែតេ អតីតប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីនទី១៦ ត្រូវបានបូលីសអន្តរជាតិអាំងទែប៉ូលប្រចាំទីក្រុងម៉ានីល បានឃាត់ខ្លួនតាមដីកាចាប់ខ្លួនរបស់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌពិភពលោក(International Crime Court ហៅកាត់ថា​ ICC) ដែលបានចោទប្រកាន់លើសំណុំរឿងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងនឹងមនុស្សជាតិ កាលពីពេលថ្មីៗនេះ។ លោក ឌុយទែតេ ត្រូវបានគេស្គាល់លោកច្បាស់នៅពេលកំឡុងពេលលោកស្ថិតនៅក្នុងអំណាចពីឆ្នាំ២០១៦ ដល់ឆ្នាំ២០២២ ដែលលោកគឺជាមនុស្សម្នាក់មានការគាំទ្រខ្លាំង និងការសាទរពីប្រជាជនរបស់លោកលើប្រឆាំងនឹងគ្រឿងញៀន និងបានបោសសម្អាតគ្រឿងញៀនផងដែរ។ តែការកម្ចាត់គ្រឿងញៀនរបស់គាត់ត្រូវបានគេមើលឃើញថាមានឈ្មួញគ្រឿងញៀនតូចៗ និងអ្នកប្រើប្រាស់មួយចំនួនត្រូវបានសម្លាប់ដោយគ្មានការកាត់ទោស។ តើមូលហេតុអ្វីខ្លះដែលឈានដល់ការឃាត់ខ្លួនលោកទៅកាន់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិពិភពលោក?

១. ដើមហេតុនៃការចោទប្រកាន់លោក ឌុយទែរតេ របស់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ

ក្នុងកំឡុងឆ្នាំ២០១៦ រហូតដល់ឆ្នាំ២០២២ ប្រទេសហ្វីលីពីនបានស្ថិតនៅក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក រ៉ូឌី្រហ្គោ ឌុយទែតេ ដែលបានប្រកាសបើកការបោសសម្អាតគ្រឿងញៀនទូទាំងប្រទេសហ្វីលីពីននាពេលនោះ។ ការបើកប្រតិបត្តិការបោសសម្អាតនេះ ក៏បានធ្វើឱ្យមតិខ្លះមានការគាំទ្រ និងមតិខ្លះបានចោទប្រកាន់លោកឌុយទែតេ បានសម្លាប់មនុស្សជាច្រើនពីប្រតិប​ត្តិការខាងលើនេះ។ ចំពោះការចោទប្រកាន់ថាមានការសម្លាប់មនុស្សជាច្រើន គឺដោយសារលោកប្រធានាធិបតីទី១៦ នៃប្រទេសហ្វីលីពីនរូបនេះ បានបើកដៃឱ្យយោធា និងប៉ូលីសហ្វីលីពីនអាចបង្រ្កាប និងបាញ់តបតទៅកាន់អ្នកដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងគ្រឿងញៀនដោយមិនចាំបាច់មានការកាត់ទោសឡើយដែលធ្វើឱ្យមានការប៉ាន់ស្មានការស្លាប់ក្នុងប្រតិបត្តិការនេះរហូតទៅដល់ជាង៣ម៉ឺននាក់។ ទាំងនេះ សុទ្ធតែជាដើមហេតុនៃការចោទប្រកាន់ទៅកាន់លោក ឌុយទែរតេ ដែលបានឈានដល់ការចាប់ខ្លួនលោកបញ្ចូនទៅទីក្រុងឡាអេ នៅថ្ងៃទី១១ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៥។ ប៉ុន្តែគួរបញ្ជាក់ផងដែរថា ប្រទេសហ្វីលីពីនបានដកខ្លួនចេញពីសមាជិកភាពនៅក្នុងតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៩ នៅក្នុងអាណត្តិលោកឌុយទែតេនេះតែម្តង។ ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យតុលាការនេះ គ្មានសិទ្ធិចោទប្រកាន់ និងសមត្ថកិច្ចលើប្រទេសហ្វីលីពីនក្រោយឆ្នាំ២០១៩ឡើយ ក៏ប៉ុន្តែតុលាការខាងលើនឹងជម្រះក្តីមុនឆ្នាំ២០១៩គឺគិតចាប់ពីថ្ងៃទី១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១១ ដល់ថ្ងៃទី១៦ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៩  ដែលបូករួមនៅពេលលោកជាអភិបាលក្រុងដាវូស (Davao) ដែលបា​នបោសសម្អាត និងមានការបាញ់សម្លាប់អ្នកដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធគ្រឿងញៀនដូចគ្នាផងដែរ។ បន្ទាប់បានចាប់ឃាត់ខ្លួនពីប៉ូលីសអន្តរជាតិអាំងទែប៉ូលនៅក្នុងក្រុងម៉ានីល លោករ៉ូឌ្រីហ្គោ ឌុយទែតេ ត្រូវបានបញ្ជូនខ្លួនទៅកាន់ទីក្រុងឡាអេនៅថ្ងៃទី ១២ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៥។ នៅពេលទៅដល់ទីក្រុងឡាអេ លោក ឌុយទែតេ បានបង្ហាញខ្លួនក្នុងសវនាការតាមរយៈវីដេអូតែប៉ុណ្ណោះពីមជ្ឈមណ្ឌលជាប់ឃុំឃាំង ហើយលោកពុំបាននិយាយអ្វីច្រើននៅក្នុងអង្គជំនុំជម្រះ គឺត្រឹមតែបង្ហាញពីឈ្មោះ និងអាយុតែប៉ុណ្ណោះ។

២. តើការប្រកួតប្រជែងគ្នារវាងត្រកូលឌុយទែតេ និងត្រកូលម៉ាកូស គឺជាមូលហេតុមួយនៃការចាប់ខ្លួនលោកឌុយទែតេដែរទេ?

វាពិតជាមានរឿងគួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អើលនៅពេលដែលអនុប្រធានាធិបតីបានគំរាមត្រៀមសម្លាប់ប្រធានាធិបតីរបស់ខ្លួន ប្រសិនគាត់មានរឿងអ្វីមួយប៉ះពាល់ជីវិតគាត់។ ហើយរឿងនេះគឺបានកើតឡើងនៅហ្វីលីពីនគឺអនុប្រធានាធិបតី សារ៉ា ឌុយទែតេ បានថ្លែងក្នុងសនិ្នសីទព័ត៌មានដែលលោកស្រីបាននិយាយថាគាត់ត្រូវបានគេប៉ង់ធ្វើឃាត ហើយប្រសិនជាមានរឿងអ្វីកើតឡើងលើគាត់នោះ គឺគាត់បានបញ្ជាកងអង្គរក្សរបស់ខ្លួនត្រៀមធ្វើឃាតលោកប្រធានាធិបតី ម៉ាកូស ដូចគ្នា។ ត្រកូលឌុយទែតេ និងត្រកូលម៉ាកូស កំពុងតែមានការប្រកួតប្រជែងគា្នយ៉ាងខ្លាំងក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន។ ទោះបីធ្លាប់ជាសម្ព័ន្ធមិត្តនឹងគ្នាកាលពីពេលបោះឆ្នោត ប្រែទៅជាមានភាពល្អក់កករនឹងគ្នាព្រោះតែការដណ្តើមអំណាច។ តែមួយរយៈចុងក្រោយត្រូវគេបានមើលឃើញថា លោក ហ្វឺឌីណង់ ម៉ាកូស ជេអរ. និងលោក រ៉ូឌ្រីហ្គោ ឌុយទែតេ បានប៉ះពាក្យសម្តីគ្នាបែបជេរប្រមាថផងដែរ។ បើនិយាយពីការចាប់ឃាត់ខ្លួនលោក ឌុយទែតេ វិញ វាក៏ជាការបើកដៃមួយរបស់លោក ហ្វឺឌីណង់ ម៉ាកូស ជេអរ. ផងដែរ ព្រោះបើគ្មានការអនុញ្ញាតពីប្រធានាធិបតីនោះទេ ប៉ូលីសអន្តរជាតិអាំងទែប៉ូល(Interpol)ក៏មិនអាចធ្វើសកម្មភាពបានដែរ។ បន្ទាប់ពីមានការចាប់ឃាត់ខ្លួន លោកប្រធានាធិបតីបានលើកឡើងក្នុងសិន្និសីទព័ត៌មានមួយថា ការចាប់ឃាត់ខ្លួននេះគឹធ្វើឡើងតាម​ការសើ្នសុំតាមសំណើរបស់ប៉ូលីសអាំងទែប៉ូល(Interpol)តាមដីការបស់តុលាការអន្តរជាតិ។ ហើយគាត់បាននិយាយបន្តទៀតថា លោកជឿជាក់ថាការចាប់ខ្លួនលោកឌុយទែតេគឺជារឿងត្រឹមត្រូវ និងបានអនុវត្តតាមនីតិវិធីច្បាប់ទាំងអស់ផងដែរ។

សរុបមក សង្រ្គាមបោសសម្អាតគ្រឿងញៀនរបស់លោក ឌុយទែតេ គឺជាដើមហេតុនៃការចោទប្រកាន់ពីសំណាក់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ(ICC) ពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មមនុស្សជាតិ ដោយសារលោកបានបើកដៃឱ្យប៉ូលីស និងយោធាហ្វីលីពីនអាចបាញ់សម្លាប់អ្នកជាប់ពាក់ព័ន្ធគ្រឿងញៀនដោយមិនចាំបាច់មានការកាត់ទោស។​ ការចាប់ខ្លួនរបស់លោក វាក៏អាចជាប់ពាក់ព័ន្ធខ្លាំងទៅនឹងស្ថានភាពនយោបាយហ្វីលីពីនបច្ចុប្បន្នផងដែរ គឺការប្រកួតប្រជែងរវាងត្រកូលដ៏មានអំណាចពីរក្នុងប្រទេស គឺរវាងត្រកូលម៉ាកូស​ និងត្រកូលឌុយទែតេនេះ។ សំរាប់ការឃាត់ខ្លួនលោកអតីតប្រធានាធិបតីនេះក៏មានមតិខ្លះសប្បាយអបអរសាទរ ជាពិសេស អង្គការសង្គមស៊ីវិលការពារសិទ្ធិមនុស្ស និងក្រុមគ្រួសារជនរងគ្រោះដែលបានស្លាប់ តែសំរាប់អ្នកគាំទ្ររូបលោក ឌុយទែតេ វិញបានចាត់ទុកការឃាត់ខ្លួនប្រៀបបានជាការចាប់ជំរិត សូម្បីតែមេធាវីការពារក្តីរបស់លោកក៏បានថ្លែងប្រាប់អ្នកសារព័ត៌មានដូច្នេះដែរ។

ទ្វីបអាហ្រ្វិក ដែលជារឿយៗត្រូវបានគេមើលរំលងថាជាវាលរហោស្ថានដ៏ក្រខ្សត់ បានក្លាយទៅជា​សង្វៀន​ប្រកួតប្រជែងនៃសេដ្ឋកិច្ច នយោបាយ និងយោធា សម្រាប់មហាអំណាចពិភពលោកក្នុងសតវត្សទី ២១ ដូចជា អាមេរិក ចិន និងរុស្ស៊ី។ អត្ថបទនេះនឹងពន្យល់អំពីហេតុផលមួយចំនួនដែលនៅពីក្រោយភាពទាក់ទាញរបស់ទ្វីបអាហ្រ្វិកនៅក្នុងកែវភ្នែករបស់មហាអំណាចធំៗ ដោយពិនិត្យលើបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ អត្ថប្រយោជន៏សេដ្ឋកិច្ច យុទ្ធសាស្ត្រភូមិសាស្ត្រនយោបាយ​ និង សន្តិសុខ។

បរិបទប្រវត្តិសាស្រ្ត

ការពិតទៅ ទ្វីបអាហ្រ្វិកជាសមរភូមិសម្រាប់មហាអំណាចពិភពលោក តាំងពីសម័យអាណានិគមមកម៉្លេះ ជាពិសេសនៅចុងសតវត្សទី ១៩ និងដើមសតវត្សទី ២០ ហើយនៅសន្និសីទទីក្រុងប៊ែកឡាំងឆ្នាំ ១៨៨៤-១៨៨៥, ពួកចក្រពត្តិ និងមហាអំណាចអឺរ៉ុបបានជួបជុំគ្នាពិភាក្សាពីការបែងចែកទ្វីបអាហ្រ្វិក ដើម្បីស្វែងរកធនធាន និងត្រួតត្រាទឹកដី​​ ដែលសម័យនោះត្រូវបានគេហៅថា “Scramble For Africa”។ ការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកអាណានិគមទាំងនេះ បានរំខានដល់ការរស់នៅរបស់ប្រជាជន និង ជនជាតិដើមភាគតិច និងនាំឱ្យមានបញ្ហាប្រឈមសេដ្ឋកិច្ច និង សង្គមរយៈពេលវែង។ ប្រវត្តិសាស្ត្រអាណានិគមបានបន្សល់ទុកនូវផលវិបាកអវិជ្ជមានយូរអង្វែងដែលជះឥទ្ធិពលលើនយោបាយ ទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ និងរចនាសម្ព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចនៅលើទ្វីបមួយនេះ។

តម្រូវការសេដ្ឋកិច្ច

ទ្វីបអាហ្វ្រិកមានធនធានធម្មជាតិ និង រ៉ែជាច្រើនសំបូរទៅដោយធាតុកម្រនៃផែនដី ដែលចាំបាច់សម្រាប់ការអភិវឌ្ឍបច្ចេកវិទ្យាទំនើប និងមានសារៈសំខាន់សម្រាប់ឧស្សាហកម្មអេឡិចត្រូនិក និងថាមពលកកើតឡើងវិញដូចជា​រថយន្តអគ្គិសនី​ជាដើម​។ ធនធានទាំងនេះហើយ បានទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍​របស់​ពួកមហាអំណាចពិភពលោក ដែលមានតម្រូវការសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍបច្ចេកវិទ្យា និងឧស្សាហកម្ម។ ជាឧទាហរណ៍​ ប្រទេសចិនបានបណ្តាក់ទុនយ៉ាងច្រើននៅក្នុងវិស័យរុករករ៉ែនៅអាហ្វ្រិក តាមរយៈគម្រោង Belt and Road Initiative (BRI)​ ដោយបានបង្កើតមូលដ្ឋានយ៉ាងរឹងមាំនៅក្នុងប្រទេសមួយចំនួន ដូចជា Zambia និង Democratic Republic of the Congo (DRC) តាមរយៈការផ្តល់ហិរញ្ញប្បទានដល់គម្រោងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធដើម្បីជាថ្នូរនឹងការរុករកធនធានរ៉ែទាំងនោះ។ យុទ្ធសាស្ត្រនេះមិនត្រឹមតែធានាបាន​ការផ្គត់ផ្គង់រ៉ែសំខាន់ៗប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ចិននៅលើទ្វីបអាហ្វ្រិកនេះផងដែរ។ ជា​ការឆ្លើយតប អាមេរិកបានបង្កើនកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីទប់ទល់នឹងឥទ្ធិពលរបស់ចិន។ ជាឧទាហរណ៍​គួរឱ្យកត់សម្គាល់មួយ សហរដ្ឋអាមេរិកបានធ្វើការវិនិយោគចំនួន ៥៦០ លានដុល្លារអាមេរិកដើម្បីធ្វើទំនើបកម្ម​ផ្លូវដែកសម័យអាណានិគមពី Lobito ទៅ Katanga ដែលសម្របសម្រួលការដឹកជញ្ជូនរ៉ែប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពពី DRC ទៅកាន់ទីផ្សារពិភពលោក។ គម្រោងនេះឆ្លុះបញ្ចាំងពីការប្រកួតប្រជែងទៅលើឥទ្ធិពលនយោបាយដែលកំពុងកើតឡើងនៅលើទ្វីបនេះ។

យុទ្ធសាស្ត្រភូមិសាស្ត្រនយោបាយ

ក្រៅពីផលប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ច កត្តាភូមិសាស្ត្រនយោបាយបានជំរុញឱ្យប្រទេសមហាអំណាចពេញចិត្ត​នឹងអាហ្វ្រិក ព្រោះទ្វីបនេះគ្របដណ្តប់ផ្លូវសមុទ្រសំខាន់ៗ និងមានចម្ងាយជិតទៅនឹងអឺរ៉ុប និងមជ្ឈិមបូព៌ា។ ទ្វីបអាហ្រ្វិកស្ថិតនៅជិតផ្លូវពាណិជ្ជកម្មពិភពលោកសំខាន់ៗ ដូចជាព្រែកជីកស៊ុយអេ ដែលតភ្ជាប់សមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេទៅសមុទ្រក្រហម និងមហាសមុទ្រឥណ្ឌា។ ទីតាំងនេះធ្វើឱ្យទ្វីបអាហ្រ្វិកក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌល​ដ៏សំខាន់សម្រាប់ការដឹកជញ្ជូន និងពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិ។ ជាក់ស្ដែង ក្រៅពី​ចិន​និងសហរដ្ធអាមេរិក រុស្ស៊ីក៏បានស្វះស្វែងពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន ដោយចូលរួមក្នុងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការយោធា និងគម្រោងថាមពល​ជាមួយបណ្តាប្រទេសអាហ្វ្រិក។ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងទាំងនេះមានគោលបំណងស្តារឡើងវិញនូវទំនាក់ទំនង​ប្រវត្តិសាស្ត្រពីសម័យសូវៀត និងជាការប្រជែងជាមួយឥទ្ធិពលរបស់លោកខាងលិច។ សហភាពអឺរ៉ុប (EU) ក៏បានប្រកាសពីការវិនិយោគ ៥ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិកនៅអាហ្វ្រិកខាងត្បូង ដើម្បីគាំទ្រគំនិតផ្តួចផ្តើមថាមពលបៃតង និងការផលិតវ៉ាក់សាំង។ ការវិនិយោគនេះមានគោលបំណងក្នុងការពង្រឹងទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ច​ នយោបាយ និងជំរុញការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយនិរន្តរភាព។ នេះជាសារមួយយ៉ាងសំខាន់ផងដែរក្នុងការបង្ហាញពិភពលោកថា EU ជាដៃគូសំខាន់ក្នុងការអភិវឌ្ឍរបស់ទ្វីបអាហ្វ្រិក។

កង្វល់ផ្នែកសន្តិសុខ

សក្ដានុពលសន្តិសុខដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ចំពោះភាពលេចធ្លោរបស់ទ្វីបអាហ្វ្រិកនៅលើឆាកពិភពលោក។ ទ្វីប​នេះប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាដូចជា អំពើភេរវកម្ម ចោរសមុទ្រ និងជម្លោះផ្ទៃក្នុង។ សហរដ្ឋអាមេរិកបានបង្កើតទីបញ្ជាការទ្វីបអាហ្រ្វិក (AFRICOM) ដើម្បីសម្របសម្រួលកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងយោធា និងគាំទ្រប្រទេសក្នុងទ្វីបអាហ្វ្រិកក្នុងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងក្រុមជ្រុលនិយម។ ដូច​គ្នា​នេះ​ដែរ បារាំង​បាន​រក្សា​វត្តមាន​យោធារបស់ខ្លួន​ក្នុង​តំបន់ Sahel ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​គំរាម​កំហែង​ភេរវកម្ម។ ការចូលរួមផ្នែកសន្តិសុខទាំងនេះបញ្ជាក់ពីសារៈសំខាន់នៃទ្វីបអាហ្រ្វិកក្នុងយុទ្ធសាស្ត្រប្រឆាំងភេរវកម្មសកល និងជួយដល់មហាអំណាចពិភពលោកឱ្យធានាបាននូវស្ថិរភាព និង ឥទ្ធិពលខ្លួននៅក្នុងតំបន់។

សរុបមក ទ្វីបអាហ្រ្វិកបានក្លាយជាសង្វៀនសមរភូមិសម្រាប់ប្រទេសមហាអំណាចពិភពលោក គឺបណ្តាល​មក​ពីកត្តាជាច្រើន ដូចជាបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ ឱកាសសេដ្ឋកិច្ច យុទ្ធសាស្ត្រភូមិសាស្ត្រនយោបាយ និងការពិចារណាផ្នែកសន្តិសុខ។

ប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យតាមបែបសហរដ្ឋអាមេរិក និង ចក្រភពអង់គ្លេស គឺជាគំរូប្រព័ន្ធនយោបាយសំខាន់ពីរដែលមានឥទ្ធិពលនៅទូទាំងពិភពលោក។ សហរដ្ឋអាមេរិកដើរតាមប្រព័ន្ធនៃការបែងចែកអំណាច (separation of powers) ចំណែកឯចក្រភពអង់គ្លេសវិញ ដើរតាមប្រព័ន្ធនៃអំណាចបញ្ចូលគ្នា (fusion of powers)។ នៅសហរដ្ឋអាមេរិក គេបោះឆ្នោតជ្រើសរើសមេដឹកនាំដែលជាប្រធានធិបតីដោយផ្ទាល់ ឯចក្រភពអង់គ្លេសវិញសភាជាអ្នកជ្រើសរើសមេដឹកនាំដែលជានាយករដ្ឋមន្ត្រី។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះ យើងនឹងស្វែងយល់កាន់តែច្បាស់ពីរចនាសម្ព័ន្ធ និងយន្តការស្ថាប័នរវាងស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ និងនីតិប្បញ្ញត្តិ។

១. រចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋាភិបាល

រចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋាភិបាលនៅក្នុងប្រព័ន្ធនយោបាយអាមេរិក និងប្រព័ន្ធនយោបាយអង់គ្លេសខុសគ្នាជាចម្បងត្រង់ទំនាក់ទំនងរវាងស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ និងនីតិប្បញ្ញត្តិ។ នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ប្រធានាធិបតីដែលត្រូវបានជ្រើសរើសដោយផ្ទាល់ពីពលរដ្ឋ ដោយឯករាជ្យភាពពីសភា មានតួនាទីជាប្រមុខរដ្ឋផង ជាប្រមុខ​រដ្ឋាភិបាលផង និងបម្រើការងារក្នុងរយៈពេលកំណត់មួយ។ ចំពោះសភា មានពីរគឺ រដ្ឋសភា (House of Representatives) និងព្រឹទ្ធសភា (Senate) ដែលប្រតិបត្តិការដាច់ដោយឡែក។ ផ្ទុយទៅវិញ នៅចក្រភពអង់គ្លេស នាយករដ្ឋមន្ត្រីជាប្រមុខរដ្ឋាភិបាល និងជាមេដឹកនាំនៃគណបក្សដែលឈ្នះឆ្នោតច្រើនជាងគេក្នុងសភា។ ខុសពីប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក នាយករដ្ឋមន្ត្រីចក្រភពអង់គ្លេសមិនត្រូវបានបោះឆ្នោតផ្ទាល់ដោយសាធារណជនទេ តែទទួលបានអំណាចស្របច្បាប់តាមរយៈការគាំទ្រពីសភា។

២. ស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ

នៅក្នុងប្រព័ន្ធប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក ប្រធានាធិបតីមានតួនាទីជាប្រមុខរដ្ឋផង និងជាប្រមុខរដ្ឋាភិបាលផង ដែលត្រូវបានជ្រើសរើសដោយឯករាជ្យតាមរយៈការបោះឆ្នោតទម្រង់ Electoral College សម្រាប់អណត្តិ ៤ ឆ្នាំ ហើយបម្រើការងារច្រើនបំផុតបានតែ ២ អណត្តិប៉ុណ្ណោះ។ ប្រធានាធិបតីមានសិទ្ធិកាន់អំណាចដោយមិនពឹងផ្អែកលើសភាទេ ប៉ុន្តែអាចត្រូវបានដកចេញប្រសិនបើមានកំហុសធ្ងន់ធ្ងរតាមរយៈ “ការចោទប្រកាន់ស្ដីពីការប្រព្រឹត្តខុស – impeachment” ដែលជាដំណើរការដ៏ស្មុគស្មាញនិងទាមទារការអនុម័តពីសភាទាំងពីរ។ ចំណែកឯប្រព័ន្ធសភារបស់ចក្រភពអង់គ្លេស បែងចែកតួនាទីមានប្រមុខរដ្ឋ (ព្រះមហាក្សត្រ) និងប្រមុខរដ្ឋាភិបាល (នាយករដ្ឋមន្ត្រី)។ នាយករដ្ឋមន្ត្រីមិនត្រូវបានជ្រើសរើសដោយសាធារណជនផ្ទាល់ទេ។ នាយករដ្ឋមន្ត្រីជាមេដឹកនាំនៃគណបក្សឈ្នះឆ្នោតដែលមានសម្លេងឆ្នោតច្រើនជាងគេនៅក្នុងសភា ហើយបម្រើដោយមិនកំណត់អណត្តិឡើយ ដោយអាចបន្តកាន់តំណែងបានឱ្យតែសភាមានទំនុកចិត្ត។ ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលបាត់បង់ទំនុកចិត្តពីសភាតាមរយៈ “ការបោះឆ្នោតមិនទុកចិត្ត – vote of no confidence”, នាយករដ្ឋមន្ត្រីអាចនឹងត្រូវដកចេញ និងជំនួស។

៣. ស្ថាប័ននីតិប្បញ្ញត្តិ

នៅក្នុងប្រព័ន្ធនយោបាយសហរដ្ឋអាមេរិក separation of powers ធានាថា ស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ និងនីតិប្បញ្ញត្តិមានប្រតិបត្តិការដោយឯករាជ្យពីគ្នា។ សភាជាអ្នកអនុម័តច្បាប់ និងត្រួតពិនិត្យមើលទៅលើសកម្មភាពរបស់ប្រធានាធិបតី។ ប្រព័ន្ធនយោបាយនេះផ្តល់ជាវិធានការ check and balances ដ៏រឹងមាំ និងមានប្រព័ន្ធតុលាការដែលអាចធ្វើការពិនិត្យឡើងវិញទៅលើច្បាប់ និងមានសភាដែលអាចធ្វើ impeachment ទៅលើប្រធានាធិបតី។ ផ្ទុយទៅវិញ នៅក្នុងប្រព័ន្ធនយោបាយរបស់ចក្រភពអង់គ្លេស រដ្ឋាភិបាលនៃនីតិប្រតិបត្តិកើតចេញពីសភា។ ក្នុងន័យនេះ ការបង្កើត និងអនុម័តច្បាប់មានភាពរហ័ស ប៉ុន្តែជាផលវិបាក រដ្ឋាភិបាលមានឥទ្ធិពលនៅក្នុងស្ថាប័ននីតិប្បញ្ញត្តិនេះខ្លាំងផងដែរ។ នាយករដ្ឋមន្រ្តីតម្រូវឱ្យមានគណនេយ្យភាពខ្ពស់ ដោយសារមានសភាជាអ្នកតាមដានពីក្រោយ ប៉ុន្តែឥទ្ធិពលនៃគណបក្សកាន់អំណាចខ្លាំងពេកតែងតែធ្វើឱ្យការជជែកដេញដោលទៅលើច្បាប់ណាមួយមិនមានភាពពេញលេញ ដោយសារប្រព័ន្ធនេះពឹងផ្អែកទៅលើស្មារតីនៃគណបក្សនយោបាយ។

៤. ស្ថិរភាព និងប្រសិទ្ធភាព

ប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យអាមេរិកផ្តល់អាទិភាពដល់ទៅលើស្ថិរភាពនយោបាយ ដោយសារប្រធានាធិបតីកាន់អំណាចក្នុងរយៈពេលកំណត់មួយ និងមិនអាចដកចេញបានដោយងាយបានឡើយ ដើម្បីធានាបាននូវការដឹកនាំដោយមិនមានការរំខាន។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី separation of powers រវាងអំណាចនីតិប្រតិបត្តិ និងនីតិប្បញ្ញត្តិជារឿយៗនាំទៅរកការជាប់គាំងក្នុងការអនុម័តច្បាប់ និងបន្ថយល្បឿននៃការសម្រេចចិត្ត ជាពិសេសនៅពេលមានគណបក្សរបស់ប្រធានាធិបតីខុសពីគណបក្សដែលគ្រប់គ្រងសភា។ ចំណែកនៅក្នុងប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យចក្រភពអង់គ្លេសវិញ ជាប្រព័ន្ធដែលមានប្រសិទ្ធភាពម្យ៉ាង ដោយសាររដ្ឋាភិបាលតែងតែមានការគាំទ្ររបស់សភានៅពីក្រោយ ដែលអនុញ្ញាតឱ្យការអនុវត្តគោលនយោបាយមានភាពឆាប់រហ័ស។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ការពឹងផ្អែកលើទំនុកចិត្តរបស់សភាធ្វើឱ្យស្ថិរភាពរដ្ឋាភិបាលមានកម្រិតទាប ដោយសារតែនាយករដ្ឋមន្ត្រីងាយនឹងដកចេញតាមរយៈ vote of no confidence ដែលអាចនាំឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរអ្នកដឹកនាំជាញឹកញាប់។ ខណៈដែលប្រព័ន្ធរបស់សហរដ្ឋអាមេរិករារាំងមិនឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរមេដឹកនាំភ្លាមៗ តែវាធ្វើឱ្យរាំងស្ទះនូវការអនុវត្តគោលនយោបាយ។ ឯប្រព័ន្ធរបស់ចក្រភពអង់គ្លេសអនុញ្ញាតឱ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរអ្នកដឹកនាំ និងអនុវត្តគោលនយោបាយលឿន ប៉ុន្តែមានហានិភ័យនៃអស្ថិរភាពនយោបាយ។

ជារួម ប្រព័ន្ធនយោបាយសហរដ្ឋអាមេរិក និងប្រព័ន្ធនយោបាយអង់គ្លេស ផ្តល់នូវនីតិវិធីផ្សេងគ្នាចំពោះការដឹកនាំប្រទេស។ ប្រព័ន្ធរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ដើរតាមគោលការណ៍ separation of powers ដែលធានាបាននូវស្ថិរភាពអំណាចប្រតិបត្តិតាមរយៈការកំណត់អណត្តិមេដឹកនាំ និងវិធានការ check and balances។ ប៉ុន្តែប្រព័ន្ធនេះងាយនឹងមានការជាប់គាំងនយោបាយ និងយឺតយ៉ាវក្នុងការអនុវត្តគោលនយោបាយ ដោយសារមានសភាដែលមានប្រតិបត្តិការឯករាជ្យ។ ផ្ទុយទៅវិញ គោលការណ៍ fusion of powers របស់ចក្រភពអង់គ្លេស អនុញ្ញាតឱ្យការរៀបចំ និងអនុម័តច្បាប់មានប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់ និងដាក់បន្ទុកឱ្យសភាមានទំនួលខុសត្រូវច្រើនជាងមុន ប៉ុន្តែប្រព័ន្ធនេះងាយនឹងទទួលរងនូវអស្ថិរភាពដោយសារតែមានការផ្លាស់ប្តូរអ្នកដឹកនាំជាញឹកញាប់ និងអាស្រ័យទៅលើការឡើងចុះនៃអំណាចរបស់គណបក្សកាន់អំណាចក្នុងសភា។ ជារួម ប្រព័ន្ធនយោបាយសហរដ្ឋអាមេរិកផ្ដល់អាទិភាពទៅលើស្ថិរភាព និងឯករាជ្យភាពនៃអំណាចរវាងស្ថាប័ន ចំណែកឯប្រព័ន្ធនយោបាយអង់គ្លេសផ្ដោតសំខាន់ទៅលើប្រសិទ្ធភាព និងការចេះបត់បែន។