សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតប្រជាធិបតេយ្យកូរ៉េ(Democratic People’s Republic of Korea or DPRK) ឬ ហៅម្យ៉ាងទៀតថាកូរ៉េខាងជើង(North Korea) ជារដ្ឋផ្តាច់ការមួយដែលស្ថិតនៅភាគខាងជើងនៃឧបទ្វីបកូរ៉េ ដែលបានបំបែកខ្លួនចេញពី កូរ៉េខាងត្បូង ហើយប្រកាសខ្លួនជារដ្ឋឯករាជ្យនៅឆ្នាំ១៩៤៨។ ប្រទេសនេះ មានទីក្រុងឈ្មោះ ព្យុងយ៉ាង(Pyongyang)ហើយមានមេដឹកនាំដំបូងគេ គឺលោក គីម អ៊ីលសុង ហើយបច្ចុប្បន្នគឺជា លោកគីម ជុងអ៊ុន។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះយើងនឹងមកស្វែងយល់អំពីពីមូលហេតុនៃការបង្កើតកូរ៉េខាងជើង ព្រមទាំងស្ថានភាពក្នុងប្រទេសនេះផងដែរ។

តើកូរ៉េខាងជើងជានរណា?

តាំងពីសម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រប្រជាជនកូរ៉េត្រូវបានបង្រួបបង្រួមដំបូងដោយរាជវង្សស៊ីឡា(SILA)នៅឆ្នាំ៦៦៨នៃគ្រឹស្តករាជ ហើយបានពង្រីកមហិច្ឆតា និងទឹកដីរហូតមកឆ្នាំ១៩១០ របបរាជានិយមត្រូវបានបញ្ចប់ដោយការដាក់អាណានិគមរបស់ជប៉ុនមកលើប្រទេសកូរ៉េ។ បន្ទាប់ពីការបរាជ័យរបស់ជប៉ុនក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២ នៅឆ្នាំ១៩៤៥ សហភាពសូវៀត និងសហរដ្ឋអាមេរិកនៅតែចង់រក្សាឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួននៅកូរ៉េ។ ហេតុដូច្នេះហើយ បាននៅថ្ងៃទី ១០ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៤៥ មន្ត្រីយោធាវ័យក្មេងរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកពីរនាក់បានគូសខ្សែបន្ទាត់កំណត់តំបន់កាន់កាប់របស់សហរដ្ឋអាមេរិក និងសូវៀតនៅខ្សែស្របទី៣៨ ដោយសហរដ្ឋអាមេរិកកាន់កាប់តំបន់នៅខាងត្បូង រីឯសហភាពសូវៀតកាន់កាប់នៅផ្នែកខាងជើងនៃខ្សែស្រប។ ការបែងចែកនេះគ្រាន់តែបណ្តោះអាសន្នតែប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែដោយសារឥទ្ធិពលនៃសង្គ្រាមត្រជាក់បណ្តាលឱ្យការមូលមតិគ្នារវាងភាគីនីមួយក្នុងការជ្រើសរើសមេដឹកនាំសម្រាប់ឧបទ្វីបកូរ៉េទាំងមូលត្រូវបានបរាជ័យ ហើយសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពសូវៀតក៏បានដំឡើងមេដឹកនាំនៅតំបន់ដែលខ្លួនគ្រប់គ្រងរៀងៗខ្លួន។ សហរដ្ឋអាមេរិកបានប្រគល់ការគ្រប់គ្រងពាក់កណ្តាលភាគខាងត្បូងនៃឧបទ្វីបទៅឱ្យ លោក រី ស៊ឹងម៉ាន់ (Syngman Rhee) ខណៈ ដែលសហភាពសូវៀតបានប្រគល់អំណាចឱ្យ គីម អ៊ីលស៊ុង(Kim Il-sung )លើភាគខាងជើង។

ក្រោយពីលោក រី ស៊ឹងម៉ាន់ បានប្រកាសបង្កើតឧបទ្វីបខាងត្បូងជា សាធារណរដ្ឋកូរ៉េ (Republic of Korea) មក ក្នុងថ្ងៃទី៨ ខែកញ្ញាឆ្នាំ១៩៤៨ លោក គីម អ៊ីលស៊ុង ក៏បានប្រកាស​បង្កើត​សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិត​ប្រជាធិបតេយ្យ​កូរ៉េ​នៅទី​ក្រុង​ព្យុងយ៉ាងដោយទាំងកូរ៉េខាងជើង និងកូរ៉េខាងត្បូង សុទ្ធទាមទារលើការគ្រប់គ្រងទឹកដី និងប្រជាជនកូរ៉េទាំងអស់។

ថ្ងៃទី២៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៥០លោក គីម អ៊ីលស៊ុង បានព្យាយាមបង្រួបបង្រួមកូរ៉េទាំងពីរ តាមរយៈកម្លាំងយោធា ប៉ុន្តែត្រូវបានបរាជ័យដោយកូរ៉េខាងត្បូងមានជំនួយពីសហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងការទម្លាក់គ្រាប់បែកនៅកូរ៉េខាងជើង។ ជាលទ្ធផលនៃសង្គ្រាមរវាងកូរ៉េខាងជើងនិងកូរ៉េខាងត្បូង បានធ្វើឱ្យបាត់បង់ប្រជាជនកូរ៉េខាងជើងចំនួន១០% និងបំផ្លេចបំផ្លាញទីក្រុងក្លាយទៅជាគំនរបាក់បែក។

នៅទីបំផុត ភាគីទាំងពីរបានចុះហត្ថលេខាលើបទឈប់បាញ់ក្នុងឆ្នាំ ១៩៥៣ ។ តំបន់គ្មានយោធា(Demilitarized Zone)ត្រូវបានបង្កើតឡើងជាខណ្ឌចែកនៃប្រទេសទាំងពីរ ហើយគ្រួសារប្រជាជនកូរ៉េរាប់លាននាក់ត្រូវបានបំបែកចេញពីគ្នាទៅម្ខាងៗនៃព្រំដែន។

សង្គម នយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ច

ចាប់ពីមានសង្គ្រាមរវាងកូរ៉េខាងជើង និងខាងត្បូង ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធត្រូវបានខូចខាតអស់ជាច្រើន។ កូរ៉េខាងជើងបានទទួលយកគំរូសេដ្ឋកិច្ចដែលមានការពឹងផ្អែកលើខ្លួនឯងដោយផ្តោតទៅលើការអភិវឌ្ឍឧស្សាហកម្មធុនធ្ងន់ និងការវិនិយោគ ក្នុងវិស័យដែក ស៊ីម៉ងត៍ និងឧបករណ៍ម៉ាស៊ីន។ ប៉ុន្តែមកទល់ឆ្នាំ១៩៧០ សេដ្ឋកិច្ចកូរ៉េខាងជើងមានការធ្លាក់ចុះយ៉ាងខ្លាំងដោយសារតែការពឹងផ្អែកទាំងស្រុងទៅលើប្រទេសជាដៃគូ គឺសហភាពសូវៀត និងការបាត់បង់ដៃគូពាណិជ្ជកម្មប្រទេសនៅប្លុកបូព៌ាព្រោះតែការបែកបាក់របបកុម្មុយនីស្តនៅអ៊ឺរ៉ុប និងការដួលរលំនៃសហភាពសូវៀតនៅឆ្នាំ១៩៩១ ស្របពេលដែលមានគ្រោះធម្មជាតិដូចជាទឹកជំនន់ និងគ្រោះរាំងស្ងួត ធ្វើឱ្យដំណើរការផលិតកសិកម្មមានបញ្ហាជីវភាពប្រជាជននៅគាំងទ្រឹង។ នៅឆ្នាំ១៩៩៤លោក គីម អ៊ីលសុងបានទទួលមរណភាព ហើយអ្នកបន្តតំណែងគឺជាកូនប្រុសរបស់លោក គឺ គីម ជុងអ៊ីល។ លោក គីម ជុងអ៊ីល បានបង្កើតគោលនយោបាយ “យោធាដំបូង” ដែលផ្តល់អាទិភាពដល់កងទ័ពក្នុងការគ្រប់គ្រងរដ្ឋ និងបែងចែកធនធាន ប៉ុន្តែការធ្វើបែបនេះមិនបានធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចកាន់តែប្រសើរនោះទេ​ ផ្ទុយទៅវិញបែរជាធ្វើឱ្យវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរឡើងរហូតដល់ពាក់កណ្តាលទស្សវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៩០ដែលបង្កការអត់ឃ្លានដល់ប្រជាជន។ ប្រជាជនកូរ៉េនៅពេលនោះព្យាយាមលក់អ្វីដែលគេមានទៅក្នុងទីផ្សារតូចៗ និងផ្សារខុសច្បាប់ដែលរីកសាយភាយទូទាំងប្រទេស។ នៅឆ្នាំ១៩៩៨ ប្រទេសនេះមានអត្រាកំណើនប្រចាំឆ្នាំជាមធ្យម-៤.១% សេដ្ឋកិច្ចរបស់កូរ៉េខាងជើងបានឈានចូលដល់ដំណាក់កាលដ៏អាក្រក់បំផុតមួយ ។ ហេតុនេះហើយ កូរ៉េខាងជើងបានបង្វែរមកទទួលជំនួយពីមនុស្សធម៌ពីប្រទេសផ្សេងៗដូចជាកូរ៉េខាងត្បូង និងសហរដ្ឋអាមេរិកជាដើមរហូតត។ ទោះបីជាធ្លាក់នៅក្នុងស្ថានភាពដុនដាបយ៉ាងណាក៏ដោយក៏ប្រទេសកូរ៉េខាងជើងនៅរក្សាភាពអំណត់របស់ខ្លួននៅក្នុងការស្តារសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួនឡើងវិញ។ ចាប់ពីឆ្នាំ២០០២មកការរឹតបន្តឹងមួយចំនួនត្រូវបានកាត់បន្ធយ ដើម្បីអនុញ្ញាតឱ្យមានទីផ្សារពាក់កណ្តាលឯកជន និងបានចាប់ផ្តើមកំណែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ចជាបន្តបន្ទាប់ ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (GDP) របស់ប្រទេសកូរ៉េខាងជើងត្រូវបានគេប៉ាន់ប្រមាណថាមានចំនួន ១៦. ពាន់លានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ ២០២១ នេះបើយោងតាមទិន្នន័យចុងក្រោយរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ បើ​និយាយ​ពី GDP សម្រាប់​មនុស្ស​ម្នាក់ កូរ៉េ​ខាង​ជើង​មាន GDP សម្រាប់​មនុស្ស​ម្នាក់ ៦៣៩ ដុល្លារ។ កសិកម្មមានចំនួន ២១.២% នៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប ឧស្សាហកម្មមាន ៤៤.៧% និងសេវាកម្មមានចំនួន ៣៤.១% ។ សព្វថ្ងៃនេះ ប្រទេសចិនគឺជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មដ៏សំខាន់របស់កូរ៉េខាងជើង។ កូរ៉េ​ខាង​ជើង​ពឹង​ផ្អែក​លើ​ចិន​សម្រាប់​ជំនួយ​ទាំង​សេដ្ឋកិច្ច និង​ការទូត។ ការនាំចេញសំខាន់ៗរបស់ប្រទេសគឺផលិតផលលោហធាតុ អគ្គិសនី ឧបករណ៍សូត្រ និងម្សៅដំឡូង ។

ចាប់តាំងពីការប្រកាសខ្លួនជាសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតប្រជាធិបតេយ្យកូរ៉េលោក គីម អ៊ីលស៊ុង បានកែប្រែសង្គមកូរ៉េខាងជើងឡើងវិញ តាមរយៈមនោគមវិជ្ជាដ៏ខ្លាំងក្លាដែលត្រូវបានហៅថា ជូឆឺ(Juche)ក្នុងការលើកកម្ពស់ស្វ័យភាពរបស់ប្រទេសតាមរយៈការគ្រប់គ្រងដោយមេដឹកនាំតែមួយ ថែរក្សាយោធាដ៏រឹងមាំ និងសេដ្ឋកិច្ចរឹងមាំ។ អំណាចមេដឹកនាំត្រូវបានធ្វើឡើងតាមរយៈវង្សត្រកូល ដែលឪពុកត្រូវផ្ទេរទៅកាន់កូន នៅក្នុងប្រព័ន្ធមួយដែលគេឱ្យឈ្មោះថា ប្រព័ន្ធស៊ូរ្យុង(Suryong System or Leader System)។ រដ្ឋធ្វើការគ្រប់គ្រងលើទ្រព្យសម្បត្តិឯកជន និងអង្គការទាំងអស់ រាប់ចាប់ពីសម្លៀកបំពាក់នៅលើខ្លួនរហូតដល់អាជីវកម្ម គ្រប់គ្រងលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយទាំងអស់ និងរឹតបន្តឹងការធ្វើដំណើរអន្តរជាតិ។ ការកែប្រែសង្គមឱ្យក្លាយជាប្រទេសស្វ័យភាពបានបង្កើតឱ្យមានសុងប៊ុន(Songbun) ដែលជាគម្លាតវិសមភាពដ៏ធំមួយនៅក្នុងសង្គមកូរ៉េខាងជើង។​ ក្រោមប្រព័ន្ធនេះ ប្រជាជនទាំងមូលត្រូវបែងចែកឋានៈសង្គមផ្សេងៗគ្នា ទៅតាមការយល់ឃើញរបស់បុគ្គលមានអំណាច ឬ បុគ្គលដែលមានភក្ដីភាពចំពោះរបបសង្គមនិយម ។ នៅក្នុងប្រព័ន្ធសុងប៊ុន មនុស្សម្នាក់មនុស្សម្នាក់ដែលមានថា្នក់សុងប៊ុនទាបត្រូវបានគេកំណត់ឱ្យធ្វើ ឬ​​ ទទួលបានអ្វីមួយទៅតាមការចាត់តាំងរបស់មនុស្សម្នាក់ទៀត សូម្បីតែការជ្រើសរើសមុខរបរ ការជ្រើសរើសសាលារៀន ឬសូម្បីតែលំនៅស្ថានដោយមិនមានសិទ្ធិក្នុងការជ្រើសរើសដោយខ្លួនឯងដែរ។ របបនេះបានបណ្តេញប្រជាជនប្រហែលមួយភាគបួននៃប្រជាជននៃទីក្រុងព្យុងយ៉ាងឱ្យទៅកាន់ខេត្តជនបទ ដោយសារតែសុងប៊ុនរបស់ពួកគេទាប។ ម្យ៉ាងវិញទៀតរបប​នេះ​បាន​បំបិទ​មាត់​អ្នក​ណា​ដែល​ប្រឆាំង​នឹង​ប្រព័ន្ធ​ដោយការ​ផ្ដន្ទាទោស​ដាក់​ពន្ធនាគារ ឬ​ ប្រហារជីវិត។ សូម្បីតែ នៅពេលដែលមនុស្សម្នាក់ត្រូវបានចាប់ខ្លួន គ្រួសាររបស់ពួកគេរហូតដល់បីជំនាន់ក៏ត្រូវបញ្ជូនទៅជំរុំពន្ធនាគារដូចគ្នាដែរ។ ដោយសារតែប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងបែបសុងប៊ុននេះ ធ្វើឱ្យមនុស្សជាច្រើនបានលួចភៀសខ្លួនទៅកាន់ប្រទេសចិន និងកូរ៉េខាងត្បូង ប៉ុន្តែភាគច្រើនត្រូវបានប្រទេសចិនបញ្ជូនត្រឡប់មកវិញ ឬត្រូវចាប់បាននិងធ្វើការដាក់ទោស។

ជារួម ការធ្វើនយោបាយការបែងចែកថ្នាក់មនុស្សនៅក្នុងប្រទេសកូរ៉េខាងជើង ធ្វើឱ្យប្រជាជនកូរ៉េខាងជើងភាគច្រើនទទួលរងនូវការគាបសង្កត់ ការបំបិទសិទ្ធិសេរីភាព រួមទាំងការដាក់ទណ្ឌកម្មផ្សេងៗ រួមផ្សំនិងឥទ្ធិពលសង្គ្រាម និងអស្ថិរភាពនយោបាយនិងសេដ្ឋកិច្ច ដែលធ្វើឱ្យប្រទេសធ្លាក់ក្នុងស្ថានភាពលំបាក ជាពិសេសការផ្តាច់ខ្លួនរបស់ប្រទេសកូរ៉េខាងជើងក្នុងអំឡុងពេលជំងឺកូវីដ១៩ កាន់តែធ្វើឱ្យប្រជាជនកូរ៉េខាងជើងស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពឯកោ។

រាប់ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ២០២០ ដល់ចុងឆ្នាំ ២០២៣ បុគ្គលដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិច្រើនជាងគេបំផុតនៅលើពិភពលោកចំនួន​៥ រូប រកចំណូលបានទ្វេដងនៃទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ពួកគេ ខណៈដែលមនុស្សប្រហែល ៥​​ ប៊ីលាននាក់នៅលើពិភពលោកកំពុងជួបប្រទះនឹងភាពក្រីក្រ។ ការលំបាក និងភាពអត់ឃ្លានបានកើតឡើងលើជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់ពួកគេ។ តាមការប៉ាន់ស្មានរបស់សេដ្ឋវិទូ ប្រសិនបើគេចង់បញ្ចប់ទុរភាពនៃអ្នកក្រីក្រ គេត្រូវចំណាយពេលរហូតដល់ទៅ ២៣០ ឆ្នាំឯណោះ រីឯចំពោះអ្នកមានវិញ គេអាចនឹងក្លាយទៅជាមហាសេដ្ឋីដែលមានទ្រព្យសម្បតិ្តខ្ទង់ទ្រីលានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក ក្នុងរយៈពេលប្រហែល ១០ ឆ្នាំខាងមុខទៀត។ តើគម្លាតរវាងអ្នកមាន និងអ្នកក្របង្កើតឱ្យមានវិសមភាពក្នុងសង្គមដូចម្តេចខ្លះ? ក្នុងអត្ថបទនេះយើងនឹងសិក្សាពីទិដ្ឋភាពទូទៅនៃវិសមភាពសកល។

យុគសម័យថ្មីនៃអំណាចកំពូលមហាសេដ្ឋី

កាលពីឆ្នាំ ២០២០ ពិភពលោកបានជួបប្រទះនឹងវិបត្តមួយចំនួន ក្នុងនោះរួមមាន ជំងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩ វិបត្តិនៃតម្លៃរស់នៅប្រចាំថ្ងៃកើនឡើង និងគ្រោះធម្មជាតិជាដើម ដែលជះឥទ្ធិពលអាក្រក់ដល់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រជាជនជាច្រើនក្នុងពិភពលោក ដែលក្នុងខណៈពេលនោះដែរ វាក៏បានបង្កើតឱកាសដល់អ្នកមាន ឬមហាសេដ្ឋីក្នុងការបង្កើនប្រាក់ចំណូលរបស់ពួកគេ។ ក្នុងចំណោមកំពូលមហាសេដ្ឋីដែលមានទ្រព្យច្រើនជាងគេបំផុតទាំង ៥ រូប នៅលើពិភពលោកមានដូចជា លោក អេឡុន ម៉ាសក៍ (Elon Musk) ជាម្ចាស់ក្រុមហ៊ុន Tesla និង​ SpaceX លោក បឺណាដ អាណុល (Bernard Arnault) ជាម្ចាស់ប្រេន LVMH លោក ចេហ្វ ប៉េហ្សូស (Jeff Bezos) ជាម្ចាស់ក្រុមហ៊ុន Amazon លោក ឡារី អេលីសុន (Larry Ellison) ជាម្ចាស់ក្រុមហ៊ុន Oracles និង លោក ម៉ាក ហ្សុកឃឺបឺក (Mark Zuckerberg) ជាជានាយកប្រតិបត្តិ នៃក្រុមហ៊ុនMeta។

តាមរយៈរបាយការណ៍ដែលចេញផ្សាយដោយអង្គការអុកហ្វាម (Oxfam) កាលពីថ្ងៃទី១៥ ខែមករា ឆ្នាំ ២០២៤ កន្លងទៅនេះបានបង្ហាញថា ទ្រព្យសម្បត្តិមហាសេដ្ឋីដែលមានបំផុត បានកើនឡើងទ្វេដងរាប់ពីឆ្នាំ ២០២០ ដែលមានចំនួន ៤០៥ ប៊ីលានដុល្លារ រហូតទៅដល់ ៨៦៩ ប៊ីលានដុល្លារ នៅចុងបញ្ចប់ឆ្នាំ២០២៣ ហើយបើគិតជាភាគរយគឺកើនឡើងចំនួន ១១៤%។ ម្យ៉ាងទៀត នៅក្នុងចំណោមក្រុមហ៊ុនសាជីវកម្មធំបំផុតទាំង ១០ លើពិភពលោក មាន ៧ ក្រុមហ៊ុនសាជីវកម្មដែលមានមហាសេដ្ឋីទ្រព្យសម្បត្តិខ្ទង់លានដុល្លារ និងមហាសេដ្ឋីទ្រព្យសម្បត្តិខ្ទង់ប៊ីលានដុល្លារធ្វើជានាយកប្រតិបត្តិ ឬជាម្ចាស់ភាគហ៊ុនធំ។ ជាក់ស្ដែង លោក ចេហ្វ ប៉េហ្សូស គឺជាបុរសម្នាក់ក្នុងចំណោមមហាសេដ្ឋីដែលមានបំផុត និងជាម្ចាស់ក្រុមហ៊ុន Amazon មានទ្រព្យសម្បត្តិសរុប ១៦៨.៤ ប៊ីលានដុល្លារ គិតចាប់ពីឆ្នាំ ២០២០ រហូតដល់ដើមឆ្នាំ ២០២៤។

គម្លាតរវាងអ្នកមាននិងអ្នកក្របានធ្វើឱ្យមានវិសមភាពនៅលើពិភពលោក រួមទាំងការបែងចែកជាសកលរវាងលោកភាគខាងជើង និងលោកភាគខាងត្បូងឱ្យកាន់តែមានភាពមិនស្មើគ្នា។ គេបានសង្កេតឃើញថា មហាសេដ្ឋីភាគច្រើនប្រមូលផ្តុំគ្នានៅសកលលោកភាគខាងជើងដែលជាប្រទេសនៅតំបន់អ៊ឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិក។ ជាក់ស្ដែង លោកភាគខាងជើង ឬ (Global North) កំពុងកាន់កាប់ ៦៩% នៃទ្រព្យសម្បត្តិសកល។ ទិន្នន័យចុងក្រោយបំផុតដែលចេញផ្សាយដោយ UBS​​​​ Global Wealth Report ២០២០ និង Forbes បានបង្ហាញថា ចំនួនមហាសេដ្ឋីនៅលើពិភពលោកមានត្រឹមតែ ១% នៃចំនួនប្រជាជនពិភពលោកប៉ុណ្ណោះ ក៏ប៉ុន្តែទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ពួកគេមានរហូតដល់ទៅ ៧៤% ដែលស្ថិតនៅលោកភាគខាងជើង។

ពិភពលោកដែលឃោរឃៅរសម្រាប់អ្នកក្រីក្រ និងជាឋានសួគ៌សម្រាប់អ្នកមាន

មនុស្ស ៤,៨ ប៊ីលាននាក់ក្នុងពេលបច្ចុប្បន្នមានស្ថានភាពក្រីក្រជាងកាលដែលពួកគេស្ថិតនៅឆ្នាំ២០១៩។ មហាសេដ្ឋី និងអ្នកមានបំផុត ភាគច្រើនជាសាជីវករដែលមានអំណាចផ្តាច់មុខ ជាអ្នកជំនាញហិរញ្ញវត្ថុ និងជាអ្នកមានឥទ្ធិពលសាធារណៈ។ រីឯ ជនក្រីក្របំផុតវិញ ភាគច្រើនគឺជាស្ត្រី ក្រុមដែលត្រូវបានគេរើសអើង (ពូជសាសន៍ វណ្ណៈ ពណ៌សម្បុរ) និងក្រុមជនពិការជាដើម។

សាជីវកម្មធំៗដែលដឹកនាំ ​និងគ្រប់គ្រងដោយមហាសេដ្ឋី បានបង្កើនវិសមភាពកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរឡើងតាមរយៈការរំលោភសិទ្ធិកម្មករ ការគេចពន្ធ ការជ្រៀតចូលក្នុងវិស័យសាធារណៈ និងជាអ្នករួមចំណែកដល់កត្តាបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុកាន់តែខ្លាំង។ ក្នុងរយៈពេលនៃវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចសកល ក្រុមហ៊ុនជាច្រើនបានកាត់បន្ថយប្រាក់បៀវត្ស៍របស់បុគ្គលិក និងបង្កើនបន្ទុកការងារដល់បុគ្គលិក។ យោងតាមទិន្នន័យរបស់ World Benchmarking Alliance បានបង្ហាញថា ក្នុងក្រុមហ៊ុនធំៗ និងមានឥទ្ធិពលបំផុតនៅទូទាំងពិភពលោកចំនួន ១៦០០ មានតែ ០.៤% ប៉ុណ្ណោះដែលបានប្តេជ្ញាចិត្តជាសាធារណៈ ក្នុងការផ្តល់ប្រាក់ឈ្នួលសមរម្យដល់បុគ្គលិករបស់ខ្លួន។ យ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រាក់ឈ្នួលប្រចាំខែរបស់កម្មករភាគច្រើនមិនអាចគ្រប់គ្រាន់នឹងការចំណាយប្រចាំថ្ងៃ ទៅលើទំនិញដែលតម្លៃកើនឡើងឥតឈប់ឈរនោះទេ។

យោងតាមស្ថិតិរបស់អង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ (ILO) កម្មករចំនួន ៧៩១ លាននាក់បាត់បង់ប្រាក់ឈ្នួលចំនួន ១ ខែក្នុងរយៈពេល ២ ឆ្នាំចុងក្រោយ បើគិតសរុបជាប្រាក់ប្រហែលជា ១,៥ ទ្រីលានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក។ លើសពីនេះ គេរកឃើញថាស្ត្រីទទួលការប្រឈមច្រើនជាងបុរស ដោយមិនទទួលបានការគាំពារនោះទេ ជាពិសេសនៅក្នុងវិស័យការងារ ស្ត្រីរកចំណូលបានត្រឹមតែ ៥១ សេនក្នុងមួយថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ ខណៈពេលដែលបុរសអាចរកបាន ១ ដុល្លារក្នុងមួយថ្ងៃ។ ក្រៅពីនេះជនជាតិស្បែកខ្មៅក៏ទទួលបានប្រាក់ឈ្នួលពុំសមាមាត្រទៅនឹងជនជាតិស្បែកសផងដែរ។ ម្ចាស់ក្រុមហ៊ុន និងក្រុមសាជីវកម្មធំៗបានបង្កើតអំណាចកាន់កាប់ផ្តាច់មុខ គ្រប់គ្រងទីផ្សារ កំណត់លក្ខខណ្ឌនៃការប្តូរប្រាក់ គាបសង្កត់ទៅលើកម្មករដោយពុំអនុវត្តឱ្យបានពេញលេញស្របតាមច្បាប់ការងារនោះឡើយ។

ម្យ៉ាងវិញទៀត អត្រាពន្ធទៅលើសាជីវកម្មធំៗក៏មានការធ្លាក់ចុះ ឬត្រូវបង់ពន្ធទាបបំផុតជាដើម។ តាមរយៈអង្គការសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ច និងការអភិវឌ្ឍន៍ (OECD) ក្នុងបណ្តាប្រទេសនានា អត្រាពន្ធជាមធ្យមសម្រាប់ប្រាក់ចំណូលបានធ្លាក់ចុះយ៉ាងខ្លាំងចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៨០ ពី ៦១% ទៅ ៤២% ហើយប្រទេសមួយចំនួនដូចជាប្រេស៊ីល មិនបានយកពន្ធចំពោះក្រុមហ៊ុនសាជីវកម្មនោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ ម្ចាស់ក្រុមហ៊ុន និងរដ្ឋាភិបាលបានបង្វែរការពឹងផ្អែកកាន់តែខ្លាំងឡើង លើការតម្លើងពន្ធ​​ទំនិញ និង​សេវាកម្ម ដែលហាក់ដូចជាមិនសមាមាត្រគ្នាសោះចំពោះគ្រួសារដែលមានប្រាក់ចំណូលទាប។

ជាមួយគ្នានេះផងដែរ ក្រុមហ៊ុន និងអំណាចសាជីវកម្មបានជ្រៀតចូលក្នុងវិស័យសេវាសាធារណៈ បង្កើតសាលារៀនឯកជនក្នុងវិស័យអប់រំ ក្រុមហ៊ុនទឹកឯកជន បង្កើតសេវាថែទាំសុខភាពឯកជនដែលមានតម្លៃពន្ធថ្លៃធ្វើឱ្យមានវិសមភាពទទួលបានសេវាកម្មចំពោះអ្នកប្រើប្រាស់។ ចំពោះអ្នកមានវិញ អាចទទួលបានសេវាកម្មស្តង់ដាល្អប្រសើរ ខណៈដែលពលរដ្ឋធម្មតាពុំបានទទួលសេវាល្អ ហើយអ្នកក្រពុំមានលទ្ធភាពក្នុងការបង់ថ្លៃសេវា។ ក្រៅពីនេះក៏មានការទទួលបានមិនស្មើគ្នាទៅតាមការរើសអើងយេនឌ័រ ពណ៌សម្បុរ និងជាតិសាសន៍ផងដែរ។

ការស្រាវជ្រាវរបស់អង្គការអុកហ្វាម បានបង្ហាញថា ក្រុមដាលីត (Dalits) ដែលចង់សំដៅទៅលើអ្នកដែលមានវណ្ណៈទាប និងក្រីក្របំផុតនៅប្រទេសឥណ្ឌា កំពុងទទួលការរើសអើងក្នុងការទទួលបានសេវាសាធារណៈ។  ការធ្វើភាវូបនីយកម្ម ការបង្កើនគុណភាព និងការធ្វើឱ្យបាត់បង់ដល់គុណភាពសេវាសាធារណៈ បានបើកឱកាសឱ្យមានអំពើពុករលួយ និងផលប្រយោជន៍ឯកជនច្រើនជាងប្រយោជន៍សាធារណៈ។

ក្រៅពីការកេងប្រវ័ញ្ចនៅក្នុងវិស័យសាធារណៈ វិសមភាពដែលសាជីវកម្មបានបង្កើត គឺជាបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ។ អ្នកមាន និងមហាសេដ្ឋីភាគច្រើន វិនិយោគទុនរកស៊ីទៅលើការបញ្ចេញឥន្ធនៈហ្វូស៊ីល និងឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់តាមរយៈរោងចក្រ ដែលបង្កផលប៉ះពាល់ធំដល់បរិស្ថាន។ ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុបានជះផលជាអវិជ្ជមាន ជាពិសេសអ្នកដែលងាយរងគ្រោះគឺជាប្រជាជនដែលក្រីក្របំផុតដែលពួកគេគ្មានលទ្ថភាពការពារសុខភាព ឬជម្រកសុវត្ថិភាពដូចជាអ្នកមានឡើយ។

នៅឆ្នាំ២០២៣ សេដ្ឋវិទូឈានមុខគេក្នុងពិភពលោក គឺលោក ចេយ៉ាទី ហ្គោស (Jayati Ghosh) លោក ថូម៉ាស ភីកេទី (Thomas Piketty) រួមទាំងអតីតបុគ្គលិកអង្គការសហប្រជាជាតិ និងធនាគារអន្តរជាតិបានអំពាវនាវឱ្យមានការកាត់បន្ថយវិសមភាពនេះ។ ពួកគេបានលើកឡើងថា វិធីសាស្ត្រចំនួន ៣ ដើម្បីធ្វើឱ្យមានសមភាព និងកាត់បន្ថយអំណាចសាជីវកម្មគឺ រដ្ឋាភិបាលមានតួនាទីសំខាន់ក្នុងការពង្រឹងអំណាចរដ្ឋ និងកាត់បន្ថយអំណាចផ្តាច់មុខសាជីវកម្ម ហើយពង្រាយទៅជាអាជីវកម្មខ្នាតតូចវិញ។

ជារួម អំណាចផ្តាច់មុខនៃសាជីវកម្ម បានបង្កើតឱ្យមានលំហនៃវិសមភាពដ៏ធំមួយរវាងអ្នកមាន និងអ្នកក្រ ដែលជាការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ លោក ចូហ្សេប ស្ទីកលីត (Joseph Stiglitz) សេដ្ឋវិទូនជាតិកូឡុំបៀរ បានលើកឡើងថា គ្រប់ជាតិសាសន៍ត្រូវមានគោលដៅក្នុងការកាត់បន្ថយវិសមភាព ប្រសិនបើប្រាក់ចំណូលនៃប្រជាជន ៤០% ដូចគ្នានឹង ១% នៃ មហាសេដ្ឋីកំពូលនោះ បញ្ហាវិសមភាពនឹងត្រូវបានដោះស្រាយ។

ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងការប្រកួតប្រជែងរបស់ប្រទេសមហាអំណាចនាពេលបច្ចុប្បន្ន ប្រធានាធិបតីចិនលោក ស៊ី ជីនពីង បានដាក់ចេញនូវយុទ្ធសាស្ត្រគំនិតផ្តួចផ្តើមថ្មីមួយ ដែលសមស្របទៅនឹងគោលនយោបាយការបរទេសថ្មីរបស់ចិនគឺគំនិតផ្តួចផ្តើមសន្តិសុខសកល ដែលហៅជាភាសាអង់គ្លេសថា Global Security Initiative។

តើអ្វីទៅជាគំនិតផ្តួចផ្តើមសន្តិសុខសកល?

គំនិតផ្តួចផ្តើមសន្តិសុខសកល ឬ Global Security Initiative (GSI) គឺជាយុទ្ធសាស្ត្រថ្មីក្នុងគោលនយោបាយការបរទេសរបស់ប្រទេសចិនដែលត្រូវបានដាក់ចេញដោយប្រធានាធិបតីចិនលោក ស៊ី ជីនពីង នៅ Boao Forum for Asia សម្រាប់សន្និសិទអាស៊ីប្រចាំឆ្នាំ ២០២២។ គំនិតផ្តួចផ្តើមនេះផងដែរគឺផ្តោតទៅលើការថែរក្សាសន្តិសុខរួម ទាំងថ្នាក់ជាតិ អន្តរជាតិ និងតំបន់ ដើម្បីរក្សាលំនឹងសន្តិសុខសកលក្នុងយុគសម័យថ្មី និងផ្តោតលើក្នុងការជំរុញ ដល់ការសម្រេចនូវគោលដៅអភិវឌ្ឍប្រកបដោយចីរភាពរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិឆ្នាំ ២០៣០។

២ ថ្ងៃបន្ទាប់ពីការថ្លែងសុន្ទរកថារបស់លោក ស៊ី ជីនពីង រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសចិន លោកវ៉ាង យី ក៏បានលម្អិតអំពីផែនការ GSI ដែលត្រូវបានគាំទ្រដោយគោលការណ៍សំខាន់ៗដែលមានចំនួន ៦ ដូចជា៖ ១) ការចែករំលែកអំពីចក្ខុវិស័យសន្តិសុខ និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរួមដ៏ទូលំទូលាយ និងប្រកបដោយនិរន្តរភាព ២) ការគោរពអធិបតេយ្យភាពនិងបូរណភាពទឹកដីនៃប្រទេសទាំងអស់ ៣) ការគោរពតាមគោលបំណង និងគោលការណ៍នៃធម្មនុញ្ញរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ៤) ការយកចិត្តទុកដាក់លើបញ្ហាសន្តិសុខស្របច្បាប់របស់ប្រទេសទាំងអស់ ៥) ការដោះស្រាយទំនាស់និងវិវាទរវាងប្រទេសនានាដោយសន្តិវិធី តាមរយៈការសន្ទនា និងការពិគ្រោះយោបល់ ៦) ការរក្សាសន្តិសុខទាំងក្នុងផ្នែកប្រពៃណីនិងមិនប្រពៃណី។

តើអ្វីទៅជាគោលបំណងនៃគំនិតផ្តួចផ្ដើមនេះ?

គោលបំណងនៃការដាក់ចេញនៃគំនិតផ្តួចផ្តើមនេះគឺ៖ ទី១ សម្រាប់ឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការចាំបាច់របស់សហគមន៍អន្តរជាតិ ដើម្បីរក្សាសន្តិភាពពិភពលោក ទប់ស្កាត់ជម្លោះនិងសង្គ្រាម ទី២ គឺដើម្បីបំពេញតាមសេចក្តីប្រាថ្នារួមរបស់ប្រទេសទាំងអស់ លើកកម្ពស់ពហុភាគីនិយម និងសាមគ្គីភាពអន្តរជាតិ និងទី៣ ដើម្បីបំពេញបំណងប្រាថ្នារួមរបស់ប្រជាជនទាំងអស់ ក្នុងការធ្វើការរួមគ្នាដើម្បីដោះស្រាយនិងកសាងពិភពលោកឱ្យកាន់តែប្រសើរឡើង បន្ទាប់ពីការរាតត្បាតសកលនៃជំងីកូវីដ-១៩។ ជារួមមកផែនការ GSI នេះមានគោលបំណងលុបបំបាត់នូវបុព្វហេតុចម្បងនៃជម្លោះអន្តរជាតិ លើកកម្ពស់អភិបាលកិច្ចសន្តិសុខសកល លើកទឹកចិត្តដល់កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរួមគ្នារបស់អន្តរជាតិ ដើម្បីនាំមកនូវស្ថិរភាព ឆ្លើយតបទៅនឹងការផ្លាស់ប្តូរ ជំរុញសន្តិភាព និងការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយចីរភាពក្នុងពិភពលោក។

មិនខុសគ្នាពី គំនិតផ្តួចផ្តើមខ្សែក្រវ៉ាត់មួយផ្លូវមួយ ឬ Belt and Road Initiative (BRI) ប៉ុន្មានទេ GSI នឹងដើរតួជាឧបករណ៍មួយដែលចិនអាចប្រើប្រាស់ដើម្បីលើកកម្ពស់គំនិតផ្តួចផ្តើមការទូតជាច្រើនដែលពាក់ព័ន្ធនឹងសម្ព័ន្ធពហុភាគី។ គោលបំណងចម្បងគឺកសាងរចនាសម្ព័ន្ធសន្តិសុខសកលដើម្បីប្រកួតប្រជែងនឹងផែនការសន្តិសុខសកលផ្សេងៗដែលដឹកនាំដោយសហរដ្ឋអាមេរិក។ គំនិតផ្តួចផ្តើមនេះយោងទៅលើបញ្ហាសន្តិសុខជាច្រើនប្រភេទដូចជា៖ អំពើភេរវកម្ម ឧក្រិដ្ឋកម្មឆ្លងដែន ការជួញដូរគ្រឿងញៀន សុខភាពសាធារណៈ គ្រោះមហន្តរាយធម្មជាតិ ការរីកសាយអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ សន្តិសុខតាមអ៊ីនធឺណិត បញ្ញាសិប្បនិម្មិត។ ចិនក៏នឹងប្រើប្រាស់គំនិតផ្តួចផ្តើម GSI នេះកំណត់ខ្លួនជាអ្នកសម្របសម្រួលឬបង្កើតសន្តិភាពនៅក្នុងជម្លោះក្នុងតំបន់ផ្សេងៗរួមទាំងសង្គ្រាមរុស្សី និងអ៊ុយក្រែនផងដែរ ។

ទស្សនវិស័យនាពេលអនាគត

ការដាក់ចេញនៃ GSI របស់ចិនគឺមិនមែនគ្រាន់តែចង់ផ្សព្វផ្សាយនូវពាក្យ សន្តិសុខ តែមួយមុខទេ។ ការភ្ជាប់គ្នានៃ GSI ទៅនឹង គំនិតផ្តួចផ្តើមអភិវឌ្ឍសកល (GDI) ដែលបានកំណត់នៅក្នុងឆ្នាំ ២០២១ បានធ្វើនការចាប់អារម្មណ៍ទាក់ទងទៅនឹងការកើនឡើងនូវភាពសកម្មនៃភ្នាក់ងារការទូតរបស់ចិន។ ចិននឹងប្រើប្រាស់គំនិតផ្តួចផ្តើមនេះអនុវត្តដើម្បីពង្រឹងតួនាទីជាអ្នកដោះស្រាយបញ្ហាសន្តិសុខសកលដែលនឹងជះឥទ្ធិពលបន្ថែមលើការដឹកនាំរបស់ប្រធានាធិបតីចិន ស៊ី ជីនពីង។ GSI នឹងពង្រឹងបន្ថែមទៅលើតួនាទីរបស់ចិនក្នុងគំនិតផ្តួចផ្តើមនានាដែលមានស្រាប់ដោយឈរលើគោលការណ៍របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ និងផ្តោតសំខាន់លើផ្នែកអភិវឌ្ឍនិងសន្តិសុខផងដែរ ក៏ដូចជាចូលរួមបន្ថែមជាមួយផែនការផ្សេងៗដូចជា គំនិតផ្តួចផ្តើមផ្លូវ និងខ្សែក្រវាត់(BRI) ផ្នែកសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ច, ធនាគារវិនិយោគហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធអាស៊ី រួមទាំងគំនិតផ្តួចផ្តើម GDI។

គណបក្សសកម្មភាពប្រជាជន (People’s Action Party) នឹងត្រូវផ្លាស់ប្តូរមេដឹកនាំថ្មីបន្ទាប់ពីមានការពន្យាពេលដោយសារវិបត្តិកូវីដ១៩។ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី លី សៀនឡុង (Lee Hsien Loong) បានប្រកាសកាលពីពេលថ្មីៗនេះថា​ លោកនឹងប្រគល់ដំណែងជាប្រធានគណបក្សសកម្មភាពប្រជាជនទៅកាន់ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី លោក ឡរ៉េន វង្ស (Lawrence Wong) នៅក្នុងខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២៤​ ខាងមុខនេះដែលត្រូវនឹងខួបទី ៧០ របស់គណបក្ស។​ ការផ្លាស់ប្តូរនេះនឹងធ្វើឡើងមួយឆ្នាំមុនការបោះឆ្នោតសកលឈានចូលមកដល់។ ក្នុងអត្ថបទនេះយើងនឹងរំលឹកមកវិញអំពីប្រវត្តិត្រួសៗរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី​ លោក លី សៀនឡុង និងស្នាដៃមួយចំនួនដែលលោកបានបន្សល់ទុកក្នុងនាមជានាយករដ្ឋមន្ត្រីរបស់ប្រទេសសិង្ហបុរី និងមូលហេតុពីក្រោយការផ្លាស់ប្តូរអំណាចនៅពេលនេះ។ ក្រោយមកយើងនឹងមកស្វែងយល់អំពីប្រវត្តិការសិក្សា និងប្រវត្តិការងាររបស់លោកឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី ឡរ៉េន វង្ស ដែលនឹងត្រូវឡើងមកធ្វើជាប្រធានគណបក្សសកម្មភាពប្រជាជន ហើយក៏អាចនឹងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីសិង្ហបុរីថ្មីផងដែរ។

ប្រវត្តិត្រួសៗរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រីលោក លី សៀនឡុង និងស្នាដៃ

លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី លី សៀនឡុង គឺជាកូនប្រុសច្បងរបស់លោក លី ក្វាន់យូ ដែលត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថាជាបិតាស្ថាបនិកប្រទេសសិង្ហបុរី។ លោក លី សៀនឡុង បានចូលបម្រើការជាអគ្គលេខាធិការបក្ស និងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីតាំងពីឆ្នាំ ២០០៤ ដែលជាការបន្តតំណែងពីអតីតនាយករដ្ឋមន្រ្តីលោក ហ្គោ ចុកតុង (Goh Chok Tong) ដែលបានផុតអាណត្តិទៅ។ ការផ្លាស់ប្តូរកាលនោះត្រូវបានគ្រោងទុក និងកើតឡើងដោយគ្មានការបោះឆ្នោតនោះទេ។ ចាប់តាំងពីពេលចូលកាន់តំណែងដំបូងនៅឆ្នាំ ២០០៤ លោក លី សៀនឡុង បានបន្សល់សមិទ្ធផលគួរឱ្យកត់សម្គាល់ជាច្រើន។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់លី សៀនឡុង សិង្ហបុរីបានជាប់ឈ្មោះជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោមប្រទេសដែលមានសេដ្ឋកិច្ចប្រកួតប្រជែងបំផុតរបស់ពិភពលោក។ លោកបានអនុវត្តយុទ្ធសាស្រ្តដើម្បីទាក់ទាញការវិនិយោគពីបរទេស ជំរុញការបង្កើតថ្មី និងអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចចម្រុះ ដែលធ្វើឱ្យសិង្ហបុរីក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលពិភពលោកសម្រាប់ហិរញ្ញវត្ថុ ពាណិជ្ជកម្ម និងបច្ចេកវិទ្យា។ បន្ថែមពីនេះ ការរីកចម្រើនសេដ្ឋកិច្ចសិង្ហបុរីមានស្ថិរភាពល្អ ជាមួយនឹងអត្រាកំណើនផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបប្រចាំឆ្នាំជាធម្មតាប្រហែល ៥ ភាគរយ។

ហេតុផលក្រោយការផ្លាស់ប្តូរអំណាចដឹកនាំ

នាយករដ្ឋមន្ត្រី លី សៀនឡុង មាន​គម្រោងប្រគល់តំណែងរបស់លោកនៅពេលដែលលោកឈានដល់អាយុ ៧០ឆ្នាំ។ ក៏ប៉ុន្តែគម្រោងនេះត្រូវបានអាក់ខានដោយសារជំងឺរាតត្បាតកូវីដ១៩ ដោយលោក លី សៀនឡុង បានសម្រេចចិត្តបន្តកាន់តំណែង ដោយខ្លាចថាអ្នកដឹកនាំថ្មីខ្វះបទពិសោធន៍ក្នុងការដឹកនាំប្រទេសក្នុងគ្រាដ៏លំបាកនេះ។ ឥឡូវនេះលោក លី សៀនឡុង មានអាយុ ៧១ឆ្នាំ ហើយលោកក៏បានប្រកាសសារជាថ្មីថា លោកនឹងផ្ទេរតំណែងរបស់លោកជាប្រធានគណបក្សសកម្មភាពប្រជាជនទៅឱ្យលោក ឡរ៉េន វង្ស។ មូលហេតុពីក្រោយការផ្លាស់ប្តូរតំណែងនេះគ្មានអ្វីស្មុគស្មាញនោះទេ។ មូលហេតុធំជាងគេនោះគឺកត្តាអាយុរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី លី សៀនឡុង តែម្ដង។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា លោកចង់ទុកឱកាសសម្រាប់អ្នកដឹកនាំជំនាន់ក្រោយដើម្បីដឹកនាំប្រទេសសិង្ហបុរីឱ្យកាន់តែរីកចម្រើនទៅមុខ​។ លោកក៏ចង់ចំណាយពេលវេលាចុងក្រោយរបស់លោកនៅជាមួយគ្រួសារឱ្យបានច្រើនជាងមុន ហើយលោកជឿជាក់ថាការផ្លាស់ប្តូរអំណាចឥឡូវនេះគឺជាពេលដ៏ល្អបំផុត។ លោក លី សៀនឡុង ក៏បាននិយាយផងដែរថា លោក​នឹង​ត្រៀមខ្លួនចាំជួយនាយករដ្ឋមន្ត្រី​នៃរដ្ឋាភិបាលថ្មី​ជានិច្ច។

ប្រវត្តិការសិក្សា និងប្រវត្តិការងាររបស់លោកឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី ឡរ៉េន វង្ស

លោក ឡរ៉េន វង្ស កើតនៅឆ្នាំ ១៩៧២ បច្ចុប្បន្នមានអាយុ ៥១ឆ្នាំ។ លោក វង្ស បានទទួលការអប់រំនៅអនុវិទ្យាល័យតានចុង កាតុង (Tanjong Katong) និងនៅមហាវិទ្យាល័យ វិកតូរៀ ជូនៀ (Victoria Junior College) ។ គាត់បានទទួលបរិញ្ញាបត្រ និងអនុបណ្ឌិតផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចពីសាកលវិទ្យាល័យ វីស្កនស៊ិន ម៉ាឌីសុន (Wisconsin-Madison) និងសាកលវិទ្យាល័យ មីឈីហ្កែន អាន់អាបរ (Michigan-Ann Arbor) ។ គាត់ក៏ទទួលបានសញ្ញាបត្រអនុបណ្ឌិតផ្នែករដ្ឋបាលសាធារណៈពីសាលា ហាវឺដ ខេណឺឌី (Harvard Kennedy) ផងដែរ ។ មុន​ចូល​ប្រឡូក​ក្នុង​ឆាក​នយោបាយ លោក ឡរ៉េន វង្ស ធ្លាប់បានចូលធ្វើជា​មន្ត្រី​រាជការ។ គាត់ធ្លាប់ជានាយកប្រតិបត្តិនៃអាជ្ញាធរទីផ្សារថាមពល និងជាលេខាឯកជនដ៏សំខាន់របស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី លី សៀនឡុង។ ក្នុងឆ្នាំ ២០១១ គាត់ត្រូវបានបោះឆ្នោតជ្រើសរើសជាសមាជិកសភាជាលើកដំបូង ជារដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងអប់រំនិងការពារជាតិ។ លោកអាចបន្តរក្សាអាសនៈបានទាំងនៅក្នុងការបោះឆ្នោតឆ្នាំ ២០១៥ និង ២០២០ ខណៈដែលលោកត្រូវបានតម្លើងឋានៈជាបន្តបន្ទាប់ទៀត។ លោកក៏ធ្លាប់បានធ្វើជាសហប្រធានក្រុមការងារពហុក្រសួងស្តីពីកូវីដ១៩ កាលពីឆ្នាំ ២០២០ ដែលទទួលបន្ទុកត្រួតពិនិត្យការឆ្លើយតបរបស់រដ្ឋាភិបាលសិង្ហបុរីចំពោះជំងឺរាដត្បាតកូវីដ១៩។ លោកបានទទួលការកោតសរសើរយ៉ាងខ្លាំងចំពោះវិធានការឆ្លើយតប​ទៅនឹងជំងឺកូវីដ១៩។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក សិង្ហបុរីបានដាក់ចេញនូវវិធានការទប់ស្កាត់ជំងឺនេះដ៏មានប្រសិទ្ធភាព ដែលធ្វើឱ្យអត្រាអ្នកឆ្លង និងស្លាប់ស្ថិតនៅកម្រិតទាបបំផុត ជាពិសេសនៅដំណាក់កាលដំបូងនៃកូវីដ១៩។ នេះក៏ជាពេលដែលប្រជាប្រិយភាពរបស់​លោក ឡរ៉េន វង្ស មានភាពលេចធ្លោខ្លាំងក្នុងចំណោមសាធារណជន។ លោកបានចេញមុខក្នុងសន្និសីទសារព័ត៌មានតាមទូរទស្សន៍ជាច្រើនលើក ដែលធ្វើឱ្យសាធារណជនស្គាល់លោកកាន់តែច្រើនឡើងៗ។ នៅថ្ងៃទី ៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ២០២២ លោក ឡរ៉េន វង្ស ត្រូវបានដំឡើងឋានៈជាឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី ដែលកាន់តែពង្រឹងតួនាទីរបស់លោកជាអ្នកស្នងតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីលោក លី សៀនឡុង បន្ថែមទៀត។

ការរំពឹងទុកអំពីបម្លាស់ប្តូរនយោបាយក្រោយអ្នកដឹកនាំថ្មីឡើងកាន់តំណែង

លោក ឡរ៉េន វង្ស មានការយកចិត្តទុកដាក់ខ្លាំងលើបញ្ហាសង្គម ដូចជាវិសមភាព និងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ។ លោកក៏បាននិយាយផងដែរថា លោកចាប់អារម្មណ៍ក្នុងការស្វែងរកមធ្យោបាយដើម្បីធ្វើឱ្យជីវភាពរស់នៅក្នុងប្រទេសសិង្ហបុរីកាន់តែមានតម្លៃសមរម្យ ជាពិសេសសម្រាប់យុវជន និងក្រុមគ្រួសារ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ អ្នកវិភាគនយោបាយមួយចំនួនមិនរំពឹងថានឹងមានការផ្លាស់ប្តូរគោលនយោបាយការបរទេសធំណាមួយឡើយ ដោយបានធ្វើការកត់សម្គាល់ថា គោលនយោបាយការបរទេសរបស់សិង្ហបុរីមានអព្យាក្រឹតភាពរួចស្រាប់ទៅហើយ បន្ថែមពីនេះសិង្ហបុរីក៏តែងតែផ្តល់អាទិភាពទៅដល់ផលប្រយោជន៍ជាតិរបស់ខ្លួនផងដែរ។

ការឆ្លើយតបរបស់សាធារណៈជន

អ្នកវិភាគមួយចំនួននិយាយថាការផ្ទេរតំណែងមុនការបោះឆ្នោតសកលនេះគឺជា “សកម្មភាពដ៏ក្លាហាន” ដោយសារតែជាធម្មតា នាយករដ្ឋមន្ត្រី​ក្នុង​ប្រទេស​សិង្ហបុរី​តែងតែរង់ចាំ​រហូតដល់​ក្រោយ​ការ​បោះឆ្នោត​ដើម្បី​ធានា​បាន​នូវការ​ប្រគល់តំណែង​ដោយ​រលូន និង​រក្សា​ការ​ឯកភាព​គណបក្ស។ ដូច្នេះគេហៅការផ្លាស់ប្តូរមុនការបោះឆ្នោតនេះ ថាជាការសម្រេចចិត្តដ៏ក្លាហានមួយរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី លី សៀនឡុង។ ការផ្លាស់ប្តូរពេលនេះក៏បានបង្ហាញពីទំនុកចិត្តរបស់លោក លី សៀនឡុង ទៅលើលោក ឡរ៉េន វង្ស និងការចង់ផ្តល់ពេលវេលាឱ្យលោក ឡរ៉េន វង្ស ដើម្បីត្រៀមខ្លួនមុនពេលប្រឈមមុខនឹងការបោះឆ្នោត។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការប្រគល់តំណែងមុននេះទំនងជាមិនប៉ះពាល់ដល់ស្ថិរភាពសិង្ហបុរីនោះទេ ព្រោះលោក លី សៀនឡុង ប្រហែលជានៅតែបន្តកាន់តំណែងណាមួយក្នុងគណៈរដ្ឋមន្ត្រី។

ដោយឡែក ការឆ្លើយតបរបស់ប្រជាជនទូទៅរបស់ប្រជាជនសិង្ហបុរីមានភាពវិជ្ជមានចំពោះការប្រគល់តំណែងមួយនេះ។ ការសិក្សាមួយបានរកឃើញថា ប្រជាជនសិង្ហបុរីប្រហែល ៦ នាក់ក្នុងចំណោម ១០ នាក់ជឿជាក់ថាឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី ឡរ៉េន វង្ស គឺជាមេដឹកនាំជំនាន់ទី ៤ ដ៏ល្អបំផុតដែលអាចដឹកនាំសិង្ហបុរីក្រោយវិបត្តិកូវីដ១៩។ គួរបញ្ចាក់ផងដែរថា លោកក៏ទទួលបានប្រជាប្រិយភាពគួរឱ្យកត់សម្គាល់ជុំវិញស្រទាប់យុវវ័យ។ គេច្រើនឃើញលោកប្រាស្រ័យទាក់ទងយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយយុវជនតាមរយៈប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសង្គមដូចជា Instagram និង TikTok ជាដើម។ នេះ​ធ្វើ​ឱ្យ​គាត់​ហាក់​មាន​ភាព​ទាក់​ទាញ និង​មានភាពស៊ីសង្វាក់គ្នាជាមួយក្មេងជំនាន់ក្រោយជាង​អ្នក​នយោបាយ​មួយ​ចំនួន​ទៀត។

ប្រទេសអេត្យូពីគឺជាប្រទេសចម្រុះជាតិសាសន៍ដ៏ស្មុគស្មាញ និងមានជម្លោះស៊ីវិលចាប់តាំងពីការដួលរលំនៃរបបរាជានិយមដែលមានអាយុកាល៣០០០ឆ្នាំ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥ និងត្រូវបានជំនួសដោយរបបយោធាសង្គមនិយមផ្តាច់ការ។ ប្រទេសអេត្យូពី ធ្លាប់ជាតំបន់ដែលមានសុខសន្តិភាពអស់ជាយូរឆ្នាំនៅទ្វីបអាហ្រ្វិក ប្រែក្លាយទៅជាប្រទេសដែលមានភាពចលាចលនិងបាត់បង់ទំនុកចិត្តពីអន្តរជាតិ។ ក្នុងអត្ថបទនេះយើងនឹងធ្វើការសិក្សាអំពីសង្រ្គាមស៊ីវិលដ៏រ៉ាំរ៉ៃនៅក្នុងតំបន់ទីហ្រ្គៃ និងតំបន់អាមហារ៉ា​ នៃប្រទេសអេត្យូពីដែលបានសម្លាប់ប្រជាជនអេត្យូពីអស់ជាច្រើនម៉ឺននាក់។

តើប្រទេសអេត្យូពីជានរណា?

សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាធិបតេយ្យ​សហព័ន្ធ​អេត្យូពី (Federal Democratic Republic of Ethiopia) ជាប្រទេសឯករាជ្យចំណាស់ជាងគេ ដែលមានទីតាំងនៅភាគឦសាននៃ ទ្វីបអាហ្រ្វិក និងត្រូវបាន ​គេស្គាល់ជាទូទៅថា អាហ្រ្វិកខាងកើត (Horn of Africa) ដែល តំបន់នេះរួមមានប្រទេស ជីប៊ូទី អេរីទ្រា អេត្យូពី និងសូម៉ាលីម្យ៉ាងវិញទៀត ប្រទេសអេត្យូពីក៏មានប្រជាជនច្រើនជាងគេទីពីរនៅទ្វីបអាហ្រ្វិកផងដែរ ដែលចំនួន ប្រជាជនសរុបមានជាង ១១៥ លាននាក់។

​ទោះបីជា អេត្យូពីជាប្រទេសដីគោកក៏ដោយក៏វាមានលក្ខណៈឆ្ពោះទៅរកទីផ្សារអន្តរជាតិយ៉ាងខ្លាំងដូចជា ទីផ្សារមជ្ឈិមបូព៌ាអឺរ៉ុប និងអាស៊ីយ៉ាងងាយស្រួលនៅកំពង់ផែសំខាន់ៗជាមួយប្រទេសដែលព័ទ្ធជុំវិញវាដូចជាប្រទេស សូម៉ាលី អេរីទ្រា និងកេនយ៉ាជាដើម ក្នុងការបង្កើនពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិរបស់ខ្លួន។  នៅក្នុងប្រទេសអេត្យូពី ប្រជាជនភាគច្រើនជាជនជាតិអូរ៉ូម៉ូ(Oromo) ដែលក្នុងនោះមានចំនួន៣៥.៣%នៃប្រជាជនសរុប ជនជាតិអាមហារ៉ា(Amhara) មានចំនួន២៦.២% និងក្រៅពីនេះចម្រុះជនជាតិភាគតិចប្រហែល៨០សញ្ជាតិកំពុងរស់នៅផងដែរ។ កំណើនសេដ្ឋកិច្ចសំខាន់ៗនៅក្នុងប្រទេសអេត្យូពី បានមកពីការវិនិយោគនៅក្នុងប្រទេសទៅលើឧស្សាហកម្ម សំណង់ និងសេវាកម្ម កសិកម្ម និងផលិតកម្ម។ ចាប់តាំងពីនាយករដ្ឋមន្ត្រី អាប៊ី អាមីត (Abiy Ahmed)ឡើងកាន់អំណាច រដ្ឋាភិបាលបានដាក់ចេញនូវគោលនយោបាយកំណើនសេដ្ឋកិច្ចការធ្វើឯកជនភាវូបនីយកម្មនៃសហគ្រាសរដ្ឋដូចជា គម្រោងផ្លូវដែក រោងចក្រអភិវឌ្ឍន៍ស្ករ សួនឧស្សាហកម្ម សណ្ឋាគារ រួមទាំងផលិតកម្មឧស្សាហកម្មផ្សេងៗទៀត។

សង្រ្គាមរវាងរដ្ឋាភិបាលសហព័ន្ធអេត្យូពី​ និងរណសិរ្សរំដោះប្រជាជនទីហ្រ្គៃ

ទីហ្រ្គៃ (Tigray) គឺជាតំបន់ភាគខាងជើងបំផុតរបស់ប្រទេសអេត្យូពីដែលមានព្រំប្រទល់ជាប់ជាមួយនឹងប្រទេសអេរីទ្រា ។ ទីហ្រ្គៃជាជម្រករបស់ជនជាតិភាគតិចទីហ្រ្គៃ (Tigrayans) ដែលមានប្រហែល ៦ភាគរយនៃប្រជាជនសរុបនៅអេត្យូពី។ រណសិរ្សរំដោះប្រជាជនទីហ្រ្គៃ ហៅកាត់ TPLF ត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៧៥ និងធ្លាប់តែជាក្រុមបះបោរតូចមួយបាន ប្រែក្លាយទៅជាកងទ័ព ដែលធ្លាប់ទទួលបានជ័យជំនះក្នុងការផ្តួលរំលំទៅលើ រដ្ឋាភិបាលយោធាផ្តាច់ការនិយម ដែលត្រូវបានគេហៅថា Derg (គណៈកម្មាធិការយោធា)របស់លោក Mengistu Haile Mariam ដែលគាំទ្រដោយសហភាពសូវៀតបានដោយជោគជ័យនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩១។ TPLF បានគ្រប់គ្រងប្រទេសអស់រយៈពេលប្រហែលជិត៣០ឆ្នាំ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៩១ ដល់ឆ្នាំ២០១៨។ EPRDF គឺជាសម្ព័ន្ធនៃក្រុមប្រដាប់អាវុធ ដែលជាក្រុមគណបក្សជនជាតិភាគតិចជាច្រើនក្រុម ត្រូវបានប្រមូលផ្តុំ និងបង្កើតឡើងដោយរណសិរ្សរំដោះប្រជាជនទីហ្គ្រៃ (TPLF) ។ EPRDF បង្កើតនូវរដ្ឋាភិបាលថ្មីនៅក្នុងប្រទេសអេត្យូពីដោយ បង្កើតស្ថាប័ននីតិប្បញ្ញត្តិ ក្រុមប្រឹក្សាតំណាង ព្រាងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងរៀបចំសម្រាប់ការបោះឆ្នោតថ្នាក់មូលដ្ឋាន និងថ្នាក់ជាតិ។ ក្រោយមក លោក មឺឡេស ហ្សេនណាវី( Meles Zenawi ) ដែលជាមេដឹកនាំ TPLF បានក្លាយជានាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃប្រទេសអេត្យូពី។

នៅឆ្នាំ២០១៨ លោក អាប៊ី អាមីត អាលី(Abiy Ahmed Ali) បានក្លាយជានាយករដ្ឋមន្ត្រីថ្មី។ លោកអាប៊ីបានរំលាយ EPRDF ចោល ហើយបង្កើតនូវសម្ព័ន្ធថ្មីមួយ ដែលមានឈ្មោះថា គណបក្សវិបុលភាព(Prosperity Party)។ ប៉ុន្តែ TPLF បានបដិសេធមិនចូលរួមក្នុងសម្ព័ន្ធគណបក្សដែលបង្កើតថ្មីនេះឡើយហើយបានដកខ្លួនទៅកាន់មូលដ្ឋានរបស់ខ្លួននៅតំបន់ទីហ្រ្គៃ។ ត្រឹមតែរយៈពេលត្រូវតែ១ឆ្នាំក្រោយពីលោក អាប៊ីឡើងកាន់តំណែងទំនាក់ទំនងក្រុមជនជាតិភាគតិចនៅក្នុងប្រទេសអេត្យូចាប់ផ្តើមមានភាពទន់ខ្សោយ និងយ៉ាប់យ៉ឺនកាន់តែខ្លាំងដោយសារតែការពន្យារពេលនៃការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាជាច្រើនលើកច្រើនសារ។ នៅក្នុងខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២០ រដ្ឋាភិបាលលោក អាប៊ី បានប្រកាសបន្តអាណត្តិជាលើកដំបូងដោយពុំមានការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិ ដោយលើកឡើងពីមូលហេតុការផ្ទុះឡើងនៃជំងឺកូវីដ១៩។ TPLF មានការខឹងជាខ្លាំង ហើយបានរៀបចំការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិដោយខ្លួនឯងដោយមិនគោរពតាមបទបញ្ជានៃ សហព័ន្ធរបស់រដ្ឋាភិបាលនៃលោក អាប៊ីនោះឡើយ។ TPLF បានលើកឡើងថា ការពន្យាពេលបោះឆ្នោតនៃលោក អាប៊ីគឺមិនស្របតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ក្រោយមកថ្ងៃទី ៥ ខែវិច្ឆិកា TPLF និងក្រុមប្រឆាំងចំនួនប្រាំបីផ្សេងទៀត បានបង្កើតសម្ព័ន្ធភាពមួយ ដើម្បីទម្លាក់រដ្ឋាភិបាលរបស់លោក អាប៊ី។

ចាប់តាំងពីពេលនោះមកការប្រកាសសង្គ្រាមរវាងរដ្ឋាភិបាលសហព័ន្ធជាមួយរណសិរ្សរំដោះប្រជាជនទីហ្គ្រៃបានឈានទៅដល់សង្រ្គាមបង្ហូរឈាម។ នៅថ្ងៃទី៤ខែវិច្ឆិកាឆ្នាំ២០២០លោកអាប៊ី បានបញ្ជាឱ្យកងកម្លាំងការពារជាតិអេត្យូពី(ENDF)ភាគខាងជើង ចាប់ផ្តើមប្រតិបត្តិការយោធាដែលគេស្គាល់ថាជា Mekelle Offensive នៅទីហ្រ្គៃឱ្យធ្វើការវាយលុកធ្ងន់ធ្ងរទៅលើពួករណសិរ្សរំដោះប្រជាជនទីហ្គ្រៃ។ ជម្លោះ​បាន​កើន​ឡើង​ជា​បណ្តើរៗ​ហើយវិវត្តន៍ទៅជា​សង្រ្គាម​ទីហ្គ្រី។ អាប៊ីបានប្រើយន្តហោះគ្មានមនុស្សបើកប្រដាប់ដោយអាវុធ និងបិទប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនៅទីហ្គ្រៃ ហើយបានច្រានចោលការសម្របសម្រួលរបស់ សហភាពអាហ្រ្វិក (AU)។ ខណៈ នៃសង្រ្គាមនៅទីហ្រ្គៃ ប្រទេសអេរីទ្រាដែលធ្លាប់ជាអតីតសត្រូវរបស់អេត្យូពី និងបច្ចុប្បន្នជាសម្ព័ន្ធមិត្ត បានចូលរួមធ្វើសង្រ្គាមជាមួយរដ្ឋាភិបាលសហព័ន្ធរបស់អេត្យូពី ដើម្បីធ្វើសង្រ្គាមប្រឆាំងនិង ជនជាតិដើមភាគតិចទីហ្រ្គៃ។ យោងតាមរបាយការណ៍របស់អង្គការលើកលែងទោសអន្តរជាតិដែលបានចេញផ្សាយក្នុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២១ កងទ័ពអេរីទ្រាបានកំណត់គោលដៅ និងបានសម្លាប់ជនស៊ីវិល និងមនុស្សគ្មានអាវុធជាងមួយរយនាក់នៅក្នុងទីក្រុង Tigrayan នៃ Axum ក្នុងខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២០។ កេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់លោក អាប៊ី និង មេដឹកនាំប្រទេសអ៊ីរីទ្រាដែលជាអ្នកបង្កើតសន្តិភាព និងទទួលបានពានរង្វាន់ណូបែលសន្តិភាពរងការវាយប្រហារ និងចោទប្រកាន់អំពើឃោរឃៅនៃឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម។ កាលពីមុន សហរដ្ឋអាមេរិកបានចាត់ទុកប្រទេសអេត្យូពីថាជាអ្នកធានាសន្តិសុខនៅទ្វីបអាហ្រ្វិក ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ អាប៊ី ។ ប៉ុន្តែជម្លោះនៅ ទីហ្គ្រៃ មានផលប៉ះពាល់ផ្នែកសន្តិសុខសម្រាប់តំបន់ទ្វីបអាហ្រ្វិកទាំងមូល។

សហភាពអាហ្រ្វិកបានព្យាយាមជាខ្លាំងក្នុងការសម្របសម្រួលភាគីទាំងពីរ។ នៅទីបំផុត មេដឹកនាំជនជាតិទីហ្រ្គីបានប្តេជ្ញាចិត្តក្នុងការបញ្ឈប់ការបាញ់ប្រហារ ដើម្បីចូលរួមក្នុងការចរចាដែលដឹកនាំដោយ AUក្នុងខែកញ្ញាឆ្នាំ២០២២។ TPLFនិងរដ្ឋាភិបាលកណ្តាលអេត្យូពីបន្ទាប់មកបានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងបញ្ចប់សង្រ្គាម នៅថ្ងៃទី ០២ ខែវិច្ឆិកា ២០២២ នៅទីក្រុង ព្រីតូរៀ (Pretoria) ប្រទេសអាហ្វ្រិកខាងត្បូង។  កិច្ចព្រមព្រៀងបានសន្យាថានឹងដកអាវុធដល់ទាហានទីហ្រ្គៃ ហើយប្រគល់ការគ្រប់គ្រងតំបន់ទីហ្រ្គៃទៅរដ្ឋាភិបាលអេត្យូពី បញ្ចប់ការវាយលុក នៅទីក្រុងមីឃេលលី(Mekelle) និងអនុញ្ញាតឱ្យចូលដំណើរការមនុស្សធម៌ពេញលេញទៅកាន់ Tigray ។ ការផ្ទុះឡើងនៃជម្លោះនៅ ទីហ្រ្គៃ បានបង្កវិបត្តិដល់ជនភៀសខ្លួនដែលមកពឹងពាក់អាស្រ័យនៅប្រទេសអេត្យូពី។ នៅឆ្នាំ ២០២១ប្រទេសអេត្យូពីបានរាយការណ៍ថា ប្រជាជន ៥.១ លាននាក់បានផ្លាស់ទីលំនៅខាងក្នុងក្នុងរយៈពេល ១២ ខែ។ មនុស្សរាប់លាននាក់ទៀតបានភៀសខ្លួនទៅកាន់ប្រទេសស៊ូដង់ ខណៈដែលប្រទេសអេត្យូពីភាគខាងជើង ជាពិសេសទីក្រុង Tigray នៅតែត្រូវបានកាត់ផ្តាច់ពីអាហារ ទឹក និងជំនួយផ្នែកវេជ្ជសាស្ត្រ។ ចំណែកនៅខាងក្រៅទីក្រុងទីហ្រ្គៃ នៅតែបន្តភាពតានតឹង។ នៅខែមេសា ឆ្នាំ ២០២១ រដ្ឋាភិបាលបានប្រកាសភាពអាសន្ននៅក្នុងរដ្ឋអាមហារ៉ា( Amhara )បន្ទាប់ពីមានការវាយប្រហារដោយហិង្សាជាបន្តបន្ទាប់លើអ្នកស្រុក Oromo ដោយសារតែ កងទ័ពក្នុងតំបន់របស់អូរ៉ូម៉ូ( Oromia )បានចងសម្ព័ន្ធមិត្តខ្លួនឯងជាមួយជនជាតិដើមភាគតិចទីហ្រ្គៃ។ ចំណែកពួកសកម្មប្រយុទ្ធមួយចំនួនមកពីអាមហារ៉ា និងអាហ្វា ត្រូវបានកងទ័ពសហព័ន្ធ របស់រដ្ឋាភិបាលវាយប្រហារដោយសារតែពួកគេត្រូវបានសង្ស័យថាជា ជនជាតិទីហ្រ្គៃ ឬក៏មានទំនាក់ទំនងជាមួយ TPLF។

សហភាពអាហ្រ្វិកបានព្យាយាមជាខ្លាំងក្នុងការសម្របសម្រួលភាគីទាំងពីរ។ នៅទីបំផុត មេដឹកនាំជនជាតិទីហ្រ្គីបានប្តេជ្ញាចិត្តក្នុងការបញ្ឈប់ការបាញ់ប្រហារ ដើម្បីចូលរួមក្នុងការចរចាដែលដឹកនាំដោយ AUក្នុងខែកញ្ញាឆ្នាំ២០២២។​TPLFនិងរដ្ឋាភិបាលកណ្តាលអេត្យូពីបន្ទាប់មកបានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងបញ្ចប់សង្រ្គាម នៅថ្ងៃទី០២ ខែវិច្ឆិកា ២០២២ នៅទីក្រុង ព្រីតូរៀ (Pretoria) ប្រទេសអាហ្វ្រិកខាងត្បូង។  

សង្រ្គាមថ្មីនៅតំបន់អាមហារ៉ា

ថ្ងៃទី ៤ ខែសីហា ២០២៣ដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសអេត្យូពីបានប្រកាសដាក់រដ្ឋក្នុងភាពអាសន្នរយៈពេលប្រាំមួយខែកាលពីថ្ងៃសុក្រ នៅក្នុងតំបន់អាមហារ៉ាដើម្បីបើកការប្រយុទ្ធ។

អាមហារ៉ា​ (Amhara) គឺជាតំបន់ដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេទីពីរនៃប្រទេសអេត្យូពី ដែលមានប្រជាជនច្រើនជាង ៣០ លាននាក់។

តំណាងនៃតំបន់នេះធ្លាប់ជាអ្នកគាំទ្រសំខាន់ និងរឹងមាំនៃរដ្ឋាភិបាលរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី អាប៊ី ហើយពួកគេបានដើរតួយ៉ាងសកម្មក្នុងសង្រ្គាមជាមួយកងកម្លាំងរណសិរ្សរំដោះប្រជាជនទីហ្រ្គៃ (TPLF)។ នៅពេលនោះ កងជីវពលជនជាតិភាគតិចហ្វាណូ (Fano) និងកងកម្លាំងការពារជាតិអេត្យូពី (ENDF) រួមគ្នាប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹង TPLF ហើយបានកាន់កាប់តំបន់ប្រកួតប្រជែងខ្លះនៃតំបន់ទីហ្រ្គៃខាងលិច។ ហ្វាណូ គឺជាកងជីវពលក្រៅផ្លូវការ ដែលមិនមានរចនាសម្ព័ន្ធដែលគេស្គាល់ជាសាធារណៈឡើយ ក្រុមនេះប្រើការទាក់ទាញអ្នកស្ម័គ្រចិត្តពីប្រជាជនក្នុងតំបន់។

ក្រោយជម្លោះនៅតំបន់ទីហ្រ្គៃ ភាពតានតឹងបានកើនឡើងរវាងអាមហារ៉ា និងកងកម្លាំងសហព័ន្ធរដ្ឋាភិបាលបានកើតឡើងរហូតឈានដល់មានការវាយប្រហារដ៏ក្តៅគគុកមួយ ដែលគេព្រួយបារម្ភថាវាជាសង្រ្គាមស៊ីវិលថ្មីមួយទៀតនៅប្រទេសអេត្យូពី។ ជាដំបូង ដោយសារការជាប់គាំងនយោបាយលើស្ថានភាពនៃតំបន់ Welkait, Humera, Tselemt និង Raya ដែលជាទីតាំងក្នុងតំបន់ Tigray ប៉ុន្តែទីនោះមានសហគមន៍ជនជាតិភាគតិចអាមហារ៉ាជាច្រើននាក់ទាមទារបញ្ចូលតំបន់ទាំងនោះទៅក្នុងតំបន់អាមហារ៉ា។ ខណៈដែលរដ្ឋាភិបាលកំពុងធ្វើប្រជាមតិលើបញ្ហានេះ ក្រុមប្រឆាំងការបោះឆ្នោត បានប្រកែកថារដ្ឋាភិបាលត្រូវបានដឹកនាំដោយ TPLF ដោយដាក់តំបន់ទាំងនេះនៅក្រោមតំបន់ទីហ្រ្គៃ ដោយគ្មានការពិគ្រោះយោបល់ជាមួយប្រជាជនឡើយតាំងពីឆ្នាំ១៩៩០។ ម្យ៉ាងវិញទៀត កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងព្រីតូរៀក្នុងការចរចារជាមួយ ជាមួយ TPLF និងការចរចាសន្តិភាពតង់ហ្សានីជាមួយកងទ័ពរំដោះអូរូម៉ូ ពុំមានការចូលរួមពីអាមហារ៉ាឡើយ។ រដ្ឋាភិបាលអេត្យូពីស្ទាក់ស្ទើរក្នុងការដកហូតអាវុធធ្វើរណសិរ្សរំដោះប្រជាជនទីហ្រ្គៃ ទោះបីជាមានកិច្ចព្រមព្រៀងលើបទឈប់បាញ់ទៅហើយក៏ដោយ។ ស្របពេលជាមួយគ្នា រដ្ឋាភិបាលអេត្យូពីបានធ្វើការសម្រេចចិត្តរំលាយកងកម្លាំងពិសេសក្នុងតំបន់។ ជនជាតិអាមហារ៉ាបានមើលឃើញថា កងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាលមិនបានការពារជនជាតិអាមហារ៉ា ឱ្យបានខ្ជាប់ខ្ជួននោះទេ ក្នុងអំឡុងពេលជម្លោះនៅទីហ្រ្គៃក្នុងឆ្នាំ២០២១ ព្រោះ ENDF បានដកខ្លួនចេញពីទីប្រជុំជន និងទីក្រុងនៃតំបន់អាមហារ៉ា និង អាហ្វា (Afar) ។  ប្រការនេះធ្វើឱ្យជនស៊ីវិលអាមហារ៉ា ប្រឈមមុខនឹងការរំលោភបំពានដោយកងកម្លាំង TPLF ទាំងអំឡុងពេលសង្រ្គាម និងក្រោយពេលសង្រ្គាម ហើយអ្នកតាំងលំនៅផ្ទាល់នៅអាមហារ៉ាក៏បានប្រឈមមុខនឹងអំពើហិង្សាជាបន្តបន្ទាប់ផងដែរនៅក្នុងតំបន់ អូរ៉ូមៀ (Oromia) និង ហ្គូមូស(Gumuz)។ កត្តាផ្សេងៗទៀតបណ្តាលមកពីកង្វះខាតទីលំនៅ ការរឹតបន្តឹងលើអ្នកដំណើរអាមហារ៉ាទៅកាន់ទីក្រុង អាឌីសអាបាបា (Addis Ababa) និងការរុះរើផ្ទះជនជាតិអាមហារ៉ាជាងមួយសែនខ្នងនៅក្នុងទីក្រុង ស្សេហ្គឺ (Sheger) ជំរុញឱ្យមានការតស៊ូប្រដាប់អាវុធប្រឆាំងនឹងកងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាល។

នៅថ្ងៃទី ២៧ ខែមេសាឆ្នាំ ២០២៣ មានការធ្វើឃាតទៅលើ លោក ហ្គឺម៉ា យេស៊ី្សត្លា (Girma Yeshitla) ដែលជាប្រធានគណបក្សអភិវឌ្ឍន៍នៃតំបន់អាមហារ៉ា។ ជាបន្តបន្ទាប់ ការចាប់ខ្លួនសកម្មជនជនជាតិអាមហារ៉ានិងកងជីវពលហ្វាណូមានកាន់តែច្រើន។ នៅក្នុងខែមេសាឆ្នាំ២០២៣លោកអាប៊ីបានជំរុញឱ្យមានបាតុកម្មហិង្សាមួយសប្តាហ៍ដោយបានបញ្ជាឱ្យកងកម្លាំងសន្តិសុខដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងប៉ូលីសទៅក្នុងតំបន់អាមហារ៉ា។ បាតុករ​យល់ឃើញថា​ទង្វើ​នេះ​មាន​គោល​បំណង​បំផ្លាញ​សន្តិសុខ​របស់អាមហារ៉ា ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាល​បាន​បដិសេធ។ ជម្លោះ​នៅអាមហារ៉ា​បាន​ក្លាយ​ជា​វិបត្តិ​សន្តិសុខ​ដ៏​ធ្ងន់ធ្ងរ​បំផុត​របស់​ប្រទេស​អេត្យូពី​យ៉ាង​ឆាប់​រហ័ស​ចាប់​តាំង​ពី​សង្គ្រាម​ស៊ីវិល​ពីរ​ឆ្នាំ​នៅ​ទីហ្គ្រៃ ដែលពុំទាន់មានការសម្របសម្រួលណាមួយមានប្រសិទ្ធភាពនៅឡើយ។ ការប្រយុទ្ធគ្នាបាននាំមកនូវ ការខូចខាតហេដ្ឋរចនាសម្ព័ន្ធ និងមានអសន្តិសុខក្នុងប្រទេស​អេត្យូពី ដែលក្នុងនោះអំពើហិង្សាផ្លូវភេទត្រូវបានប្រើប្រាស់ជាយុទ្ធសាស្ត្រដើម្បីធ្វើភេរវកម្មដល់ប្រជាជន។ ប្រទេសអេត្យូពីធ្លាប់តែជាប្រទេសមួយដែលទទួលបានការទុកចិត្តពីអន្តរជាតិ ថាជាប្រទេសរក្សាសន្តិសុខមួយក្នុងទ្វីបអាហ្រ្វិក ដោយបានធ្វើជាជំរំនៃជនភៀសខ្លួនជាច្រើនមកពី អ៊ីរ៉ាក់ ស៊ូដង់ជាដើម។ ប៉ុន្តែឈានមកដល់អាណត្តិរបស់លោក អាប៊ី អេត្យូពីហាក់មានភាពតានតឹង និងបាត់បង់ការទុកចិត្តជាច្រើន។