"ថង់ប្រាជ្ញារបស់កម្ពុជា ដឹកនាំដោយគ្រាប់ពូជរបស់កម្ពុជា"

ស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធនៃវិស័យ​វិនិយោគ​ទុន​នៅ​ក្នុង​ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា

ដូចដែលយើងទាំងអស់គ្នាបានដឹងរួចមកហើយថា​​ ប្រទេសកម្ពុជាជាប្រទេសដែលកំពុងទទួលបាន ការចាប់អារម្មណ៍នៅក្នុងវិស័យវិនិយោគទុន ក៏ដូចជាប្រទេសដែលទទួលបានអត្រាវិនិយោគទុនផ្ទាល់ពី បរទេសយ៉ាងគួរឱ្យកត់សម្គាល់។ ជាក់ស្តែង ប្រទេសកម្ពុជាបានធ្វើការបើកទទួលយកការវិនិយោគពី បណ្តាប្រទេសនានាជាយូរឆ្នាំណាស់មកហើយ ប៉ុន្តែដើម្បីធ្វើការវិនិយោគមកកាន់ប្រទេសកម្ពុជា តើវិនិយោគគិនត្រូវឆ្លងកាត់ស្ថាប័នណាខ្លះ ហើយស្ថាប័នណាជាអ្នកសម្រេចនូវគម្រោងវិនិយោគនោះ?​

ច្បាប់គោលក្នុងការគ្រប់គ្រងសម្រាប់វិស័យវិនិយោគគឺ ច្បាប់ស្តីពីការវិនិយោគ ឆ្នាំ១៩៩៤​ ដែលគ្របដណ្តប់រាល់គម្រោងវិនិយោគទាំងអស់ដែលស្ថិតនៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ និង ជនបរទេស ដែលរាប់បញ្ចូលទាំងរូបវន្តបុគ្គល និងនីតិបុគ្គលផងដែរ។​​ នៅក្នុងច្បាប់នេះផងដែរ បានចែងយ៉ាងជាក់លាក់នូវស្ថាប័នដែលមានសិទ្ធិអំណាចក្នុងការគ្រប់គ្រងនូវរាល់គម្រោងវិនិយោគនៅក្នុងដែនដីរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាគឺ «ក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា»។​

ស្ថាប័នគ្រប់គ្រង និងស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងវិស័យវិនិយោគ៖

ក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា (CDC) ជាស្ថាប័នប្រតិបត្តិរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលដែលដើរតួនាទីជាសេនាធិការនិងជាច្រកចេញចូលតែមួយ ក្នុងការគ្រប់គ្រងនូវរាល់ការវិនិយោគ កិច្ចការនីតិសម្បទានិងអភិវឌ្ឍ និងការបង្កើតនិងគ្រប់គ្រងតំបន់សេដ្ឋកិច្ចពិសេសនៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ ដូច្នេះហើយ រាល់គម្រោងវិនិយោគទាំងអស់ត្រូវឆ្លងកាត់ការយល់ព្រម និងទទួលស្គាល់ពីក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា លើកលែងតែគម្រោងវិនិយោគទុនមួយចំនួនដែលទាមទារឱ្យមានការសម្រេចពីគណៈរដ្ឋមន្ត្រី។ ក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា (CDC) ត្រូវសុំយោបល់សម្រេចពីគណៈរដ្ឋមន្ត្រីក្នុងករណី (១) ការវិនិយោគនោះមានទំហំទុនសរុបចាប់ពី ៥០ លានដុល្លារអាមេរិក (២)មានវេទយិតភាពខាងនយោបាយ (៣)ការរុករកនិងធ្វើអាជីវកម្មរ៉ែនិងធនធានធម្មជាតិ (៤)ការវិនិយោគនោះប៉ះពាល់ដល់បរិស្ថាន (៥)គម្រោងយុទ្ធសាស្ត្ររយៈពេលវែង និង(៦)គម្រោងសម្បទាននៃវិស័យហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ។ គណៈកម្មាធិការប្រតិបត្ដិនៃក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជាមានសមាភាពដូចជា (១)ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា (២)អនុប្រធានក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា (៣)អគ្គលេខាធិកាក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា (៤)អគ្គលេខាធិកាគណៈកម្មាធិការនីតិម្បទា និងអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា (៥)អគ្គលេខាធិកាគណៈកម្មាធិការវិនិយោគកម្ពុជា (៦)អគ្គលេខាធិកាគណៈកម្មាធិការតំបន់សេដ្ឋកិច្ចពិសេសកម្ពុជា។

នីតិវិធីស្នើវិនិយោគ

អ្នកដែលមានបំណងវិនិយោគត្រូវដាក់ពាក្យស្នើសុំនៅក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជាដើម្បីពិនិត្យនិងសម្រេច។ ក្រោយការទទួលបានវិញ្ញាបនប័ត្រចុះបញ្ជីជាស្ថាពរក្រោយការដាក់សំណើវិនិយោគនៅក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា គម្រោងវិនិយោគនោះនឹងក្លាយជា​គម្រោងវិនិយោគមានលក្ខណៈគ្រប់គ្រាន់ (គ.ល.គ) ប៉ុន្តែសម្រាប់គម្រោងដែលមិនស្របតាមលក្ខខណ្ឌដែលបានតម្រូវដោយអនុក្រឹត្យទេនោះ ក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជានឹងចេញលិខិតបដិសេធវិញ។ ក្នុងករណីដែល ក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា (CDC) ពុំបានធ្វើការឆ្លើយតបក្នុងអំឡុងពេល ៣ថ្ងៃ នៃថ្ងៃធ្វើការទេនោះ វិញ្ញាបណ្ណប័ត្រចុះបញ្ជីមានលក្ខខណ្ឌដែលបានដាក់ស្នើនឹងចាត់ទុកជាការមានការយល់ស្របដោយស្វ័យប្រវត្តិ។​​

ប៉ុន្តែបុច្ចប្បន្ននេះ ប្រទេសកម្ពុជាឃើញមានគម្រោងវិនិយោគច្រើន មិនមែនត្រឹមតែក្រុមហ៊ុន ឬ អគារធំៗប៉ុណ្ណោះទេ នៅមានតំបន់សេដ្ឋកិច្ចពិសេស និងជនបរទេសជាច្រើនថែមទៀតផង។ វិស័យនីមួយៗ មានច្រើនផ្នែកនិងតម្រូវឱ្យមានការគ្រប់គ្រងច្រើន  ចុះទម្រាំតែវិស័យវិនិយោគដែលកំពុងតែមានសន្ទុះ អភិវឌ្ឍន៍ខ្លាំងយ៉ាងនេះ តើក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា (CDC) តែមួយស្ថាប័នអាចដំណើរការទៅរលូនដែរ ឬ ទេ?” ក្រៅពីស្ថាប័ន ក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា (CDC) ដែលជាស្ថាប័នគោលចំបងនៅក្នុងវិស័យវិនិយោគ ស្ថាប័ននេះនៅមានស្ថាប័នប្រតិបត្តិការ ០២ ផ្សេងទៀតដែលដើរតួនាទីជាស្ថាប័នប្រតិបត្តិការដៃទាំងសងខាង របស់ក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា (CDC) ។​ គណៈកម្មាធិការវិនិយោគទុនកម្ពុជា (CIB) បានបង្កើតឡើងនៅក្នុងរចនាសម្ព័ន្ធរបស់ ក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា (CDC)​ ដែលមានតួនាទីគ្រប់គ្រងចំនួន៨ផ្នែក ដោយក្នុងនោះរាប់បញ្ជូលទាំងការវិភាគនូវគម្រោងវិនិយោគ នីតិកម្ម និងច្បាប់វិនិយោគ។ ចំណែកឯ គណៈកម្មាធិការតំបន់សេដ្ឋកិច្ចពិសេសកម្ពុជា (CSEZB) ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយអនុក្រឹត្យ ហើយក៏ស្ថិតនៅក្នុងរចនាសម្ព័ន្ធរបស់​ ក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា (CDC)​ដែលមានតួនាទីសំខាន់ក្នុងការសម្រេច ដឹកនាំ និងគ្រប់គ្រងនូវគម្រោងទាំងអស់នៃតំបន់សេដ្ឋកិច្ចពិសេសកម្ពុជា។

ប្រទេសកម្ពុជាបានខិតខំក្នុងការជំរុញនូវវិស័យវិនិយោគនេះហើយក៏កំពុងតែបន្តអភិវឌ្ឍន៍នូវ ដំណើរការរបស់ ក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា (CDC) ឱ្យកាន់តែមានប្រសិទ្ធភាព និងមានរយៈពេលលឿនក្នុងការបង្កើន ឬ សម្រេចនូវគម្រោងវិនិយោគបន្តបន្ទាប់ទៀត។​ នាដើមខែកក្កដានេះ យោងតាមការចេញផ្សាយរបស់ក្រសួងព័ត៌មាន សេចក្តីព្រាងច្បាប់ស្តីពីវិនិយោគថ្មី​ ត្រូវបានអនុម័តដោយគណៈរដ្ឋមន្ត្រីរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដោយសេចក្តីព្រាងច្បាប់ថ្មីនេះរួមមាន១២ ជំពូក និង៤២មាត្រា និងផ្តល់ការលើកទឹកចិត្តជាអាទិភាពសម្រាប់ជំរុញនូវការអភិវឌ្ឍ បច្ចេកវិទ្យានិងបច្ចេកទេស ការបង្កើតការងារ ការបណ្តុះបណ្តាលជំនាញ ការសិក្សាស្រាវជ្រាវ ការអភិវឌ្ឍនិងនវានុវត្តន៍ និងសហគ្រាសធុនតូចនិងមធ្យម។ ជាមួយគ្នានេះដែរ សេចក្តីព្រាងច្បាប់ថ្មីនេះផងដែរ និងបង្កើនឱ្យមានភាពប្រកួតប្រជែងនៅក្នុងវិស័យវិនិយោគ រួមទាំងកាត្វកិច្ចអន្តរជាតិមួយចំនួនរបស់កម្ពុជាក្នុងការបង្ហាញឱ្យឃើញនូវការប្តេជ្ញាចិត្តក្នុងការធានានូវការថែទាំគម្រោងវិនិយោគ ដោយអនុលោមតាមច្បាប់អន្តរជាតិដោយគ្មានភាពរើសអើង។

***Disclaimer
អត្ថបទនេះគ្រាន់តែសរសេរឡើងក្នុងគោលបំណងចែករំលែកចំណេះដឹងទូទៅក្នុងនាមជាអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវតែប៉ុណ្ណោះ  ដែលអត្ថបទនេះក៏មិនមែនជាការផ្តល់ប្រឹក្សាផ្នែកច្បាប់ផ្លូវការណាមួយឡើយ។  The SEED នឹងមិនការធានា និងមិនទទួលខុសត្រូវនូវបញ្ហាផ្លូវច្បាប់ដែលបណ្តាលមកពីការប្រើប្រាស់អត្ថបទនេះឡើយ។

តើការជម្លៀសរបស់​អាមេរិក​នេះ​សរបញ្ជាក់​ពីអ្វីខ្លះ?

នៅលើពិភពលោកនេះគឺគ្មាននរណាម្នាក់ដែលអាចជួយ ការពារ និងជាខ្នងបង្អែករបស់យើងជានិរន្តរ៍មិនចេះឈប់នោះទេ។ ក្នុងន័យនេះ យើងគួរប្រើប្រាស់ពេលវេលាដែលគេកំពុងជួយឱ្យមានតម្លៃដើម្បីពង្រឹងសម្ថភាពនិងអំណាចរបស់យើង ជាជាងជិះសេះលែងដៃដោយចាំតែដោយផ្ដេកផ្ដួលលើអ្នកដទៃឡើយ។ ជាក់ស្ដែង ករណីដកកងទ័ពចេញក្នុងអំឡុងពេលមានវិបត្ដិនិងទោះដឹងថាការដកកងទ័ពនោះនឹងរុញច្រានស្ថានភាពឱ្យកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរក៏ដោយ អាមេរិកមិនមែនទើបតែធ្វើនោះទេ។ ប្រសិនយើងក្រឡេកទៅមើលក្នុងប្រវត្ដិសាស្ត្រវិញ វៀតណាមខាងត្បូង និងកម្ពុជារបបសេនាប្រមុខលន់នល់មិនអាចពង្រឹងសមត្ថភាពនិងអំណាចរបស់ខ្លួនបាន ត្បិតតែទទួលបានការគាំទ្រយ៉ាងពេញទំហឹងរបស់អាមេរិកទាំងការការពារ ហិរញ្ញវត្ថុ និងជំនួយយោធាជាដើម។ វៀតណាមខាងត្បូងក្នុងនាមជារដ្ឋសេរី ប៉ុន្តែបែរជាដឹកនាំដោយរបបផ្ដាច់ការ អសមត្ថភាពក្នុងការដឹកនាំ សង្គមពុករលួយ និងជាពិសេសប្រជាជនវៀតណាមទូទៅមិនគាំទ្ររហូតវៀតណាមខាងត្បូងមិនហ៊ានឈរជើងប្រកួតក្នុងសង្វៀនបោះឆ្នោតជាមួយវៀតណាមខាងជើងឡើយ។ ចំណែកឯកម្ពុជាជំនាន់របបសេនាប្រមុខលន់នល់វិញ មានអំពើពុករលួយដូចច្រេះស៊ីដែក អស្ថិរភាពសង្គមនិងសេដ្ឋកិច្ច និងជាពិសេសនោះគឺគម្លាតរវាងអ្នកមាននិងអ្នកក្រដូចមេឃនិងដី។ អ្វីដែលយើងគួរឱ្យកត់សម្គាល់នោះគឺប្រទេសទាំងពីរសុទ្ធតែមានរយៈពេលដើម្បីពង្រឹងយោធាររបស់ខ្លួន រហូតមានអាវុធយុទ្ធភណ្ឌទំនើបៗយកមកប្រើ ប៉ុន្តែបែរជាចាញ់ដូចភ្នំសង្កត់នៅេពលដែលអាមេរិកដកទ័ព ទោះបីជាគ្រាដំបូងភាគីសត្រូវមានសភាពចាញ់ប្រៀបយ៉ាងណាក្ដី។

លោកចូ បៃឌិនសម្រេចចិត្ដត្រូវ

លោក ចូ បៃឌិន សម្រេចចិត្ដត្រូវដោយសារតែវត្តមានរបស់កងទ័ពអាមេរិកស្ថិតនៅក្នុងទឹកដីរបស់អាហ្វហ្កានីស្ថានអស់រយៈពេល ២០ ឆ្នាំ ដែលឆ្លងកាត់ប្រធានាធិបតីអាមេរិកអស់ ៤ រូប ប៉ុន្តែអាហ្វហ្កានីស្ថាននៅតែទន់ខ្សោយ នៅតែជាប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍ ហើយរដ្ឋាភិបាលអាហ្វហ្កានីស្ថាននៅតែជាកូនចៀមមិនចេះរីកចម្រើនដែលទាមទារឱ្យអាមេរិកជួយការពារពីចចកដែលជាក្រុមតាលីបង់។ សំណួរដែលត្រូវចោទសួរនោះគឺតើរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំទៀតទើបរដ្ឋាភិបាលអាហ្វហ្កានីស្ថានអាចឈរពឹងលើខ្លួនឯងបាន? ហើយតើអាមេរិកត្រូវចំណាយលុយជាតិរបស់ខ្លួនអស់ប៉ុន្មានប៊ីលានដុល្លាអាមេរិក និងពលីជីវិតទាហានអាមេរិកប៉ុន្មានទៀតដើម្បីជួយរដ្ឋាភិបាលអាហ្វហ្កានីស្ថានឱ្យមានសុខសន្តិភាព ខណៈរដ្ឋាភិបាលអាហ្វហ្កានីស្ថានមិនខំប្រឹងជួយខ្លួនឯងផង។ តាមពិតទៅ រយៈពេល ២០ ឆ្នាំគឺជារយៈពេលមួយដ៏យូរ រហូតដល់មិនត្រឹមតែអាចបង្វឹកកងទ័ពដ៏ខ្លាំងប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែសឹងតែអាចបង្កើតធនធានមនុស្សដ៏មានសក្ដានុពល ២ ជំនាន់ទៀតផង។ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានមិនត្រឹមតែមិនពង្រឹងយោធាទេ ខាងសង្គមនិងសេដ្ឋកិច្ចវិញ បែរជាមានអំពើពុករលួយ ស៊ីសំណូកសូកប៉ាន់ អសន្តិសុខសង្គម និងការអនុវត្ដច្បាប់នៅមានកម្រិតទាប។ យោងតាមការចេញផ្សាយរបស់ CNBC សង្គមអាហ្វហ្កានីស្ថានមានអំពើពុករលួយស៊ីរហូតដល់វិស័យយោធាដែលកងទ័ពទទួលបានប្រាក់ខែដ៏ទាប ខ្វះការផ្គត់ផ្គង់និងខ្វះភាពស៊ីចង្វាក់គ្នាជាមួយរដ្ឋាភិបាល។ ជាមួយគ្នានេះដែរ តាមពិតទៅ ក្រុមតាលីបង់មិនមែនច្បាំងនិងបាញ់ដើម្បីគ្រប់គ្រងរាល់តំបន់នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែមានទាហានរដ្ឋាភិបាលអាហ្វហ្កានីស្ថានជាច្រើនចុះចាញ់ដោយសារតែពួកគេយល់ថារដ្ឋាភិបាលមិនអាចជួយពួកគេបាន។

លោកចូ បៃឌិនសម្រេចចិត្ដខុស

លោកចូ បៃឌិនខុសត្រង់មើលស្រាលក្រុមតាលីបង់ពេក និងយល់ឃើញខ្ពស់ពេកលើយោធារដ្ឋាភិបាលអាហ្វហ្កានីស្ថាន។ គួរបញ្ជាក់ផងដែរថា កាលពីថ្ងៃទី០៨ ខែកក្កដា កន្លងទៅនេះ លោកចូ បៃឌិនបានឆ្លើយសំណួរអ្នកកាសែតយ៉ាងជឿជាក់ថានឹងគ្មានថ្ងៃឧទ្ធម្ភាគចក្រអាមេរិកចូលទៅក្នុងទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថានដើម្បីជម្លៀសប្រជាជនដូចកាលនៅសម័យសង្គ្រាមវៀតណាមឡើយ។ មួយវិញទៀតលោកបន្តថាក្រុមតាលីបង់មានចំនួនតិចជាង ហើយក្រុមយោធារដ្ឋាភិបាលមានអាវុធទំនើបៗ ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យក្រុមតាលីបង់គ្មានសង្ឃឹមអាចវាយឈ្នះក្រុមយោធារដ្ឋាភិបាលឡើយ។ យោងតាមការចេញផ្សាយរបស់ Reuter មន្ត្រីការពារជាតិអាមេរិកយល់ថាក្រុមតាលីបង់ត្រូវការរយៈពេល ៩០ ថ្ងៃដើម្បីវាយចូលទីក្រុងកាបុល។ ក៏ប៉ុន្តែខុសពីការស្មាន ក្រុមតាលីបង់វាយកាន់កាប់តំបន់ម្ដងមួយៗ រហូតដល់ទីក្រុងកាបុលមិនទាន់បាន ១០ ថ្ងៃផង ហើយប្រធានាធិបតីបានរត់ចោលស្រុកមុនក្រុមតាបង់ចូលមកទីក្រុងកាបុលទៅទៀត។ គួរបញ្ជាក់ថា ការវាយចូលដូចផ្លេកបន្ទោររបស់ក្រុមតាលីបង់នេះគឺលឿនជាងកាលពីសង្គ្រាមអាមេរិកវាយចូលទីក្រុងកាបុលនៅឆ្នាំ២០០១ទៀត។

តើប្រទេសប្រកាសចងស្ពានមេត្រីជាមួយក្រុមតាលីបង់បច្ចុប្បន្ននេះគឺជាតួអង្គចិត្ដអាក្រក់មែនទេ?

ជាការពិត នៅក្នុងពិភពនយោបាយការបរទេសគឺខុសពីពិភពនៅក្នុងរឿង ដែលគ្មានឡើយតួអង្គចិត្ដល្អនិងតួអង្គចិត្ដអាក្រក់។ ប្រទេសនីមួយៗនឹងដើរទៅតាមក្រឡាដែលខ្លួនគិតថានឹងទទួលបានប្រយោជន៍ ដែលនេះហើយជាហេតុដែលធ្វើឱ្យមានពាក្យមួយឃ្លាថា “គ្មានមិត្ដពិតប្រាកដនៅលើឆាកអន្តរជាតិ”។ ត្បិតតែជាង ២០ ឆ្នាំមកនេះអាមេរិកប្រឈមមុខជាមួយក្រុមតាលីបង់ ក៏ប៉ុន្តែនៅក្នុងការប្រឆាំងជាមួយកងទ័ពសូវៀតនៅក្នុងសង្គ្រាមត្រជាក់ អាមេរិកក៏ធ្លាប់មានទំនាក់ទំនងនិងសហការជាមួយក្រុមតាលីបង់ដែរ។ មួយវិញទៀត ទោះបីជាក្នុងកែវភ្នែកមនុស្សមួយចំនួនយល់ឃើញថាក្រុមនេះគ្រោះថ្នាក់និងសាហាវ ក៏ប៉ុន្តែក្នុងកែវភ្នែកមនុស្សផ្សេងទៀតឃើញថាជាឱកាសរបស់ពួកគេដើម្បីពង្រីកឥទ្ធិពលនិងទាញយកប្រយោជន៍។ ដូចនេះ យើងគួរតែរៀនចេះប្រើប្រាស់ពេលវេលាឱ្យមានតម្លៃដើម្បីអភិវឌ្ឍខ្លូនឯងឱ្យខ្លាំងនិងធ្វើយ៉ាងណាឱ្យខ្លួនអាចទីពឹងខ្លួនបាន ពីព្រោះគ្មាននរណាមកដឹកដៃយើងជារៀងរហូតទេ។ ប្រវត្ដិសាស្ត្រគឺជាមេរៀនដ៏ល្អសម្រាប់អនាគត ដែលជាការចាំបាច់ត្រូវពង្រឹងខ្លួនឱ្យខ្លាំងនិងទាញយកប្រយោជន៍ពីនយោបាយការបរទេសជាជាងក្លាយត្រឹមតែជាឧបករណ៍របស់នយោបាយការបរទេស។

 

សង្រ្គាម០៦ថ្ងៃរវាងអ៊ីស្រាអែល និងប្រទេសក្នុងតំបន់អារ៉ាប់

វិវាទរវាងអ៊ីស្រាអែល និងប្រទេសក្នុងតំបន់អារ៉ាប់ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រមុនផ្ទុះឡើងនូវសង្គ្រាម៦ថ្ងៃ

នៅក្នុងពាក់កណ្ដាលឆ្នាំ១៩៦៧ សង្រ្គាមដែលមានរយៈពេល០៦ថ្ងៃគិតចាប់ពីថ្ងៃទី០៥ដល់ថ្ងៃទី១១ខែមិថុនា បានកើតមានឡើងរវាងអ៊ីស្រាអែលជាមួយនឹងបណ្ដាប្រទេសក្នុងតំបន់អារ៉ាប់មានដូចជា ស៊ីរី អេហ្ស៊ីប និងហ្ស៊កដានី (Jordan)​។ ជាក់ស្ដែង មុនឈានដល់វិវាទក្នុងឆ្នាំ១៩៦៧នេះ ភាពតានតឹងរវាងភាគីទាំងពីរ បានករកើតឡើងចាប់តាំងពីអ៊ីស្រាអែលត្រូវបានប្រកាសជារដ្ឋឯករាជ្យក្នុងឆ្នាំ១៩៤៨ ខែឧសភាមកម្ល៉េះ ដែលបង្ករទៅជាភាពតានតឹងផ្នែកនយោបាយ និងការប៉ះទង្គិចដោយវិស័យកងទ័ព។ ក្នុងឆ្នាំ១៩៤៨ដដែលនេះ ជម្លោះផ្លូវការលើកទីមួយរវាងអ៊ីស្រាអែល និងរដ្ឋទាំងបីមកពីតំបន់អារ៉ាប់ក៏បានផ្ទុះឡើង ដោយក្រុមប្រទេសអារ៉ាប់បានបើកការវាយប្រហារទៅលើកងទ័ពអ៊ីស្រាអែល រួមទាំងកម្ទេចចោលនូវទីក្រុងនានារបស់សាសន៍ជ្វីហ្វទៀតផង។ លើកទីពីរ គឺនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥៦ ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា វិបត្តិព្រែកជីកស៊ុយអេ (Suez Crisis) កើតមានដោយសារការចាប់ដៃគ្នារបស់បារាំង អង់គ្លេស និង អ៊ីស្រាអែល ដើម្បីតទល់ជាមួយអេហ្ស៊ីប។ នៅក្រោយពេលដែលលោក Gamal Abdel Nasser ដែលជាប្រធានាធិបតីថ្មីឡើងកាន់អំណាច ហើយប្រកាសដាក់ព្រែកជីកស៊ុយអេនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួន ក៏ប៉ុន្តែអេហ្ស៊ីបបានទទួលបរាជ័យជាថ្មីម្ដងទៀតនៅក្នុងជម្លោះលើកទីពីរនេះ។ ចំណុចដែលគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍នៅក្នុងការប្រឈមមុខគ្នាទាំងពីរលើកនេះគឺ អ៊ីស្រាអែលទទួលបានជ័យជំនះស្ទើរតែទាំងស្រុង ហើយបន្តរហូតដល់សង្រ្គាម០៦ថ្ងៃនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦៧ ផងដែរ។ ព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗទាំងនេះហើយដែលបណ្ដាលឱ្យមានការអូសបន្លាយទៅដល់ជម្លោះព្រំដែន ជម្លោះដែនគោកនិងអាកាស ក៏ដូចជាជម្លោះកងទ័ព ជាដើមហេតុធ្វើឱ្យភាគីទាំងសងខាងប្រកាសសង្រ្គាមជាមួយគ្នាសារជាថ្មីក្នុងឆ្នាំ១៩៦៧។

ដើមចមនៃសង្គ្រាម ៦ ថ្ងៃ

ដើមចមដំបូងដែលនាំឱ្យមានការផ្ទុះឡើងនូវសង្គ្រាមដ៏ល្បីល្បាញនេះ គឺកើតចេញពីប្រធានាធិបតីអេហ្ស៊ីបលោក Gamal Abdel Nasser ជាអ្នកបង្កាត់ភ្លើងសង្គ្រាមមុន តាមរយៈសកម្មភាពដែលលោកបានបិទច្រកដៃសមុទ្រ Tiran ដែលជាផ្លូវទឹកសម្រាប់ចូលទៅកាន់កំពង់ផែ Eilat របស់អ៊ីស្រាអែល។ ទន្ទឹមគ្នានេះដែរ លោកប្រធានាធិបតីអេហ្ស៊ីប Nasser បានបញ្ជាឱ្យកងកម្លាំងយោធាអេហ្ស៊ីបដាក់ពង្រាយតាមព្រំដែនតំបន់ស៊ីណៃ (Sinai Peninsula) ដែលជាតំបន់គ្មានកងទ័ព ដើម្បីដណ្ដើមតំបន់នេះមកជាដែនដីរបស់អេហ្ស៊ីបវិញ ព្រមទាំងទាមទារឱ្យកងកម្លាំងកងទ័ពអន្តរជាតិដែលកំពុងឈរជើងនៅក្នុងតំបន់នោះត្រូវតែចាកចេញពីតំបន់នេះទៀតផង។ ទង្វើរបស់មេដឹកនាំអេហ្ស៊ីប បានធ្វើឱ្យអ៊ីស្រាអែលមិនអាចនៅស្ងៀមបាននោះទេ ហើយក៏បានសម្រេចប្រើប្រាស់កងកម្លាំងទាហានរបស់ខ្លួនដើម្បីវាយប្រហារទៅលើអេហ្ស៊ីបតែម្ដង។

អ៊ីស្រាអែលឈ្នះសង្រ្គាមបន្ទាប់ពីច្បាំងជាមួយ ៤ ប្រទេសក្នុងរយៈពេលតែ ៦ ថ្ងៃ

នៅព្រឹកព្រលឹមថ្ងៃទី៥ មិថុនា ឆ្នាំ ១៩៦៧ សង្គ្រាមបានចាប់ផ្ដើមឡើងដោយយន្តហោះចម្បាំងកងទ័ពអ៊ីស្រាអែលបានហោះចេញពីមូលដ្ឋានទ័ពរបស់ខ្លួនហោះឆ្ពោះទៅកាន់ភាគខាងលិចនៃសមុទ្រមេឌីទែរ៉ានេ មុននឹងចេញយុទ្ធនាការវាយប្រហារតាមអាកាសទៅលើមូលដ្ឋានទ័ពអេហ្ស៊ីបភាគខាងជើងចំនួន១៨ទីតាំងផ្សេងៗគ្នា នៅក្នុងតំបន់ស៊ីណៃ (Sinai Peninsula) ព្រមទាំងបានកម្ទេចយន្តហោះចម្បាំងរបស់អេហ្ស៊ីប៩០% ខណៈដែលយន្តហោះទាំងអស់កំពុងចតនៅក្នុងមូលដ្ឋានទ័ព ។ នៅក្នុងល្ងាចថ្ងៃទី៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៧ កងទ័ពអាកាសអ៊ីស្រាអែលបានទទួលជ័យជំនះយ៉ាងអស្ចារ្យ នៅក្នុងសង្គ្រាមវាយឆ្មក់នោះ ក្រោយមក អ៊ីស្រាអែលបានចូលកាន់កាប់តំបន់ ស៊ីណៃ (Sinai Peninsula) និងតំបន់ហ្គាហ្សា (Gaza Strip) របស់អេហ្ស៊ីបបានសម្រេច ដោយមេបញ្ជាការកងទ័ពអេហ្ស៊ីបលោក Abdel Hakim Amer បានបញ្ជាឱ្យកងទ័ពដកថយដោយសារតែមានទាហានស្លាប់និងរបួសច្រើនពេក។

ប្រទេសទី៣ ដែលបានលូកដៃចូលក្នុងការប្រយុទ្ធគ្នារវាង អេហ្ស៊ីប និងអ៊ីស្រាអែល គឺហ្ស៊កដានី ក្រោយពីឃើញអេហ្ស៊ីបទទួលរងនូវភាពបរាជ័យក្នុងសង្គ្រាម។ ហ្ស៊កដានីបានចាប់ផ្ដើមបាញ់គ្រាប់ផ្លោងទៅលើទីក្រុងយេរូសាឡឹមរបស់អ៊ីស្រាអែល។ ស្របគ្នាជាមួយការប្រតិកម្មរបស់ហ្ស៊កដានី កងកម្លាំងអ៊ីស្រាអែលបានបន្តយុទ្ធនាការវាយប្រហារជាបន្តទៀត យ៉ាងសាហាវទៅលើតំបន់មួយចំនួនរបស់ហ្ស៊កដានី។ នៅទីបំផុត ជ័យជំនះនៅតែបន្តបានមកខាងអ៊ីស្រាអែល ហើយអ៊ីស្រាអែលក៏បានចូលកាន់កាប់តំបន់មួយចំនួនរបស់ប្រទេសហ្ស៊កដានី ដូចជា តំបន់ West Bank និងហ្សេរ៉ូសាឡិមខាងកើត (East Jerusalem)នៅថ្ងៃទី៧ ខែមិថុនា។

មិនតែប៉ុណ្ណោះ នៅថ្ងៃទី៩ ខែមិថុនា សង្គ្រាមរវាងស៊ីរីនិងអ៊ីស្រាអែលបានកើតឡើងនៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនភាគឦសានអ៊ីស្រាអែល ដោយស៊ីរីមិនចង់ឱ្យអ៊ីស្រាអែលកាន់តែមិនឥទ្ធិពលនៅក្នុងតំបន់ ក៏ដូចជាមិនចង់ឱ្យអ៊ីស្រាអែលគ្រប់គ្រងតំបន់ស៊ីណៃ (Sinai Peninsula) បាននោះឡើយ។ ប៉ុន្តែផ្ទុយពីការរំពឹងទុករបស់ស៊ីរី កងទ័ពអាកាសអ៊ីស្រាអែលបានវាយកម្ទេចមូលដ្ឋានទ័ពដ៏ខ្លាំងក្លារបស់ស៊ីរីនៅតំបន់ខ្ពង់រាប(Golan Height) បន្ទាប់មកចូលគ្រប់គ្រង តំបន់ខ្ពង់រាប(Golan Height) របស់ប្រទេសស៊ីរីតែម្ដង។ នៅក្នុងរយៈពេលត្រឹមតែ៦ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ ប្រទេសនៅក្នុងតំបន់អារ៉ាប់បានបរាជ័យយ៉ាងដំណំ ក្រោមការវាយប្រហាររបស់អ៊ីសា្រអែល។

សង្គ្រាមនេះ បានបន្តមកដល់នៅថ្ងៃទី១០ មិថុនា ឆ្នាំ ១៩៦៧ ទើបមានកិច្ចព្រមព្រៀងបទឈប់បាញ់រវាងអ៊ីស្រាអែល និង រដ្ឋជិតខាងនៅតំបន់អារ៉ាប់ ។ នៅក្នុងចម្បាំងលឿនដូចផ្លេកបន្ទោរនោះ បានបណ្ដាលឱ្យមនុស្សចំនួន ១៧ ០០០នាក់បានស្លាប់បាត់បង់ជីវិត។ នៅក្នុងនោះ ប្រទេសអេហ្ស៊ីបរងគ្រោះធ្ងន់ធ្ងរជាងគេ ដោយមានមនុស្សស្លាប់រហូតដល់ទៅ ១០ ០០០នាក់ បន្ទាប់មក គឺហ្ស៊កដានីមានមនុស្សស្លាប់ជាង៦០០០នាក់ ឯអ៊ីស្រាអែលវិញ មានប្រមាណ៧០០នាក់ ក្នុងរយៈពេលត្រឹមតែ១៣២ម៉ោងប៉ុណ្ណោះ។

មេដឹកនាំរបស់ក្រុមប្រទេសអារ៉ាប់មានភាពអាម៉ាស់ជាខ្លាំងចំពោះភាពបរាជ័យរបស់ពួកគេនៅក្នុងសង្គ្រាម ស្របនឹងភាពអាម៉ាស់នេះផងដែរ លោកប្រធានាធិបតីអេហ្ស៊ីប Gamal Abdel Nasser បានសម្រេចចិត្តលាលែងចេញពីតំណែង ក៏ប៉ុន្តែមិនបានសម្រេចនោះឡើយ ដោយសារតែប្រជាជនអេហ្ស៊ីបនៅតែបន្តការគាំទ្រចំពោះសមត្ថភាពដឹកនាំរបស់លោក។

ដោយឡែកនៅប្រទេសអ៊ីស្រាអែលវិញ ប្រជាជាតិអ៊ីស្រាអែលទាំងមូលបានបង្ហាញអំពីអារម្មណ៍សោមនស្សរីករាយ និងសាទរជាខ្លាំងចំពោះជ័យជំនះដ៏ធំសម្បើម ដោយប្រើរយៈពេលត្រឹមតែ៦ថ្ងៃនេះ។

ចុងបញ្ចប់នៃសង្រ្គាម៦ថ្ងៃរវាងអ៊ីស្រាអែលនិងប្រទេសក្នុងតំបន់អារ៉ាប់

ភាពតានតឹងនៃសង្រ្គាមដែលមានរយៈពេល៦ថ្ងៃនេះបាននាំមកនូវជ័យជំនះដ៏ធំធេងមកកាន់ប្រទេសអ៊ីស្រាអែល ដោយប្រទេសមួយនេះបានឈ្នះក្នុងការវាយប្រហារទាំងតាមផ្លូវទឹកនិងផ្លូវអាកាស ហើយក៏បានកាន់កាប់តំបន់សំខាន់ៗជាច្រើនរួមមាន ៖ តំបន់ហ្គាហ្សា (Gaza Strip) និង ស៊ីណៃ (Sinai Peninsula) របស់អេហ្ស៊ីបមុនដំបូងគេ។ លើសពីនេះ អ៊ីស្រាអែលក៏បានរឹបអូសយកមកវិញនូវ East Jerusalem ឬ ទីក្រុងហ្សេរុយសាឡិមខាងកើត និង តំបន់West Bank ពីប្រទេសហ៊្សកដានី (Jordan)។ ចុងក្រោយគេបង្អស់ គឺជ័យជំនះនិងការកាន់កាប់តំបន់ខ្ពង់រាប (Golan Height) របស់ស៊ីរី ដោយលើកលែងតែតំបន់ Sinai Peninsula ដែលក្រោយមកត្រូវបានប្រគល់ទៅឱ្យអេហ្ស៊ីបវិញនៅឆ្នាំ១៩៨២។ សង្រ្គាមនៅក្នុងខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៧នេះ ត្រូវបានបញ្ចប់ជាបន្តបន្ទាប់ដោយការអំពាវនាវឱ្យមានបទឈប់បាញ់ពីសំណាក់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ (UNSC) ដោយក្នុងនោះ ភាគីអ៊ីស្រាអែលនិងហ៊្សកដានីបានសម្រេចចិត្តចុះហត្ថលេខាមុនគេបង្អស់ គឺនៅថ្ងៃទី០៧ មិថុនា ហើយ បន្តមកដោយអេហ្ស៊ីបនៅថ្ងៃបន្ទាប់ និងចុងក្រោយគេ គឺស៊ីរីនៅថ្ងៃទី១០ ខែមិថុនា។ ថ្វីត្បិតតែ សង្រ្គាមប្រដាប់អាវុធនេះមានរយៈពេលតិចជាងមួយសប្ដាហ៍ក៏ពិតមែន ក៏ប៉ុន្តែ ប្រទេសមកពីតំបន់អារ៉ាប់ទាំងបីនេះទទួលរងនូវការបាត់បង់យ៉ាងមហន្តរាយ បើប្រៀបធៀបទៅនឹងភាគីអ៊ីស្រាអែលដែលមានការបាត់បង់តិចបំផុតរួមទាំងចំនួនមនុស្សស្លាប់។ ដោយឡែក ជ័យជំនះរបស់កងទ័ពអ៊ីស្រាអែលនៅក្នុងឆាកអន្តរជាតិវិញបានលេចធ្លោជាខ្លាំង ពោលគឺ ផ្ទុយពីភាគីកងទ័ពអារ៉ាប់ដែលយុទ្ធសាស្រ្តបូករួមនឹងការដឹកនាំរបស់ពួកគេនៅមានកំរិតនៅឡើយ។ បើទោះជាយ៉ាងណាក្ដី សង្រ្គាមរវាងភាគីទាំងពីរមិនបានបញ្ចប់ជាស្ថាពរនៅត្រឹមចំណុចនេះឡើយ ដោយភាគីអារ៉ាប់មានបំណងចង់សងសឹកអ៊ីស្រាអែល ក៏ដូចជាទាមទារនូវទឹកដីដែលខ្លួនបានបាត់បង់ត្រលប់មកវិញ ជាហេតុធ្វើឱ្យសង្រ្គាមប្រដាប់អាវុធកើតមានឡើងជាបន្តបន្ទាប់។

អ្នកអាចចូល subscribe Telegram ផ្លូវការរបស់ The SEED តាមរយៈ https://t.me/TheSEED
អត្ថបទវិភាគដោយ៖ លោក ណោង សុខនិមល និង កញ្ញា លន់ សុមាលា

នយោបាយ​ប្រទេស​មហាអំណាច​ក្នុង​កីឡា​អូ​ឡាំ​ពិ​ក

​ក្នុងរយៈពេល​ប្រាំមួយ​ថ្ងៃ​នៅ​ឯ​រាជធានី​តូក្យូ (​To​k​y​o) ​នៃ​ប្រទេស​ជប៉ុន​ ​កម្មវិធី​កីឡា​អន្តរជាតិ​អូ​ឡាំ​ពិ​ក​បាន​ប្រារព្ធ​ឡើង​ដោយមាន​ការចូលរួម​ពី​កីឡាករ​និង​កីឡា​ការិនី​ជាច្រើន​នាក់​។​ ​កម្មវិធី​អូ​ឡាំ​ពិ​ក​លើក​នេះ​ ​គឺ​ខុសប្លែក​ពី​កម្ម​វី​ធី​អូ​ឡាំ​ពិ​ក​កន្លង​ផុត​ទៅ​ដោយសារតែ​កម្មវិធី​អូ​ឡាំ​ពិ​ក​តូក្យូ​២​០​២​០ គឺប្រារព្ធឡើងនៅក្នុងពេលដែលពិភពលោកកំពុងតែជួបប្រទះនូវជំងឺរាតត្បាតជាសកលគឺកូវីដ១៩។ ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណាប្រទេសភាគច្រើននៅតែបន្តបញ្ជូនក្រុមកីឡាករកីឡាការិនីរបស់ខ្លួនដើម្បីប្រកួតប្រជែងនៅក្នុងកម្មវិធីកីឡាដែលប្រារព្ធតែម្តងក្នុងរយៈពេល ៤ ឆ្នាំនេះ។ ក្នុងចំណោមប្រទេសទាំងឡាយដែលបានចូលរួម ប្រទេសចិននិងសហរដ្ឋអាមេរិកបន្តបញ្ជូនកីឡាកររបស់ខ្លួននៅចំនួនច្រើនដដែល ដែលប្រទេសចិនបានបញ្ចូនកីឡាករចំនួន៤០៦នាក់ និងរួមបញ្ចូលទាំងសមាជិកដទៃទៀតដូចជាគ្រូបង្វឹក មានចំនួនសរុបដល់ទៅ៧៧៧នាក់ដែលជាចំនួនច្រើនជាងគេបើប្រៀបធៀបនឹងចំនួនដែលប្រទេសខចិនបានបញ្ចូនទៅកម្មវិធីអូឡាំពិកពីមុនមក។ ចំណែកឯសហរដ្ឋអាមេរិកវិញ​ បានបញ្ចូនកីឡាករចំនួន៦១៣នាក់ ដែលលើសពីចំនួន៥៥៤នាក់ ដែលសហរដ្ឋអាមេរិកបានបញ្ចូនទៅកាន់អូឡាំពិកទីក្រុង Rio ក្នុងឆ្នាំ២០១៦។ ក្នុងកម្មវិធីរយៈពេល ២ សប្តាហ៍នេះ ប្រទេសទាំងពីរបានប្រកួតប្រជែងគ្នាយ៉ាងស្វិតស្វាញដើម្បីឈរលើតារាងមេដាយសរុបច្រើនជាងគេ។ នៅក្នុងដំណាក់កាលចុងក្រោយ សហរដ្ឋអាមេរិកបានយកឈ្នះប្រទេសចិន​​យ៉ាងលំបាកដោយទទួលបានមេដាយមាសចំនួន ៣៩ ដោយលើសប្រទេសចិនចំនួនតែ១ប៉ុណ្ណោះដែលទទួលបានមេដាយមាសចំនួន ៣៨។ តើការប្រកួតប្រជែងដើម្បីដណ្តើមមេដាយមាសសរបញ្ជាក់ពីអ្វីខ្លះទៅលើទំនាក់ទំនងនយោបាយអន្តរជាតិ?

ចំនួនមេដាយ និង មេដាយមាស៖ ទំនាក់ទំនងរវាងវានិងអំណាចទន់របស់មហាអំណាច

ជាការពិតណាស់ ក្រោយពីបញ្ចប់សង្គ្រាមលោកលើកទីពីរមក កម្មវិធីកីឡាអូឡាំពិកកាន់តែមានឥទ្ធិពលកាន់តែខ្លាំងក្លាដោយសារតែកម្មវិធីប្រកួតនេះគឺជាមធ្យោបាយមួយដែលប្រទេសមហាអំណាចប្រើប្រាស់ដើម្បីបង្កើនអំណាចទន់របស់ខ្លួន(Soft Power) ដែលពាក្យអំណាចទន់មិនទាន់មាននៅឡើយផង។ ពាក្យអំណាចទន់ និងអំណាចរឹង (Hard Power) គឺចាប់ផ្តើមមានឡើងនៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩៨០ ដោយលោក Joseph Nye ។ លោកបានពន្យល់ថាអំណាចទន់គឺជាអំណាចមួយដែលប្រទេសមួយប្រើប្រាស់ដើម្បីបង្កើនឥទ្ធិពលនិងអានុភាពរបស់ខ្លួនដោយមិនចាំបាច់ប្រើកម្លាំងយោធានោះឡើយ។ ការប្រើប្រាស់កម្លាំងទន់គឺនៅក្នុងទម្រង់ជាច្រើនប្រភេទដូចជាការគំរាមកំហែងផ្សេងៗដោយគ្មានប្រើអាវុធ ការបញ្ចុះបញ្ចូលដោយការប្រើប្រាស់លុយ និងការបង្ហាញពីអំណាចឬឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនដើម្បីទាក់ទាញរដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសដទៃទៀតមកធ្វើកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយ ឬយល់ស្របនូវសំណើណាមួយរបស់ខ្លួន។

កម្មវិធីកីឡាអូឡាំពិកក៏ជាមធ្យោបាយមួយដែលប្រទេសទាំងឡាយអាចមានឱកាសក្នុងការបញ្ចេញពីភាពខ្លាំងក្លារបស់ខ្លួនក្នុងការបញ្ចូនកីឡាកររបស់ខ្លួនដើម្បីទទួលមេដាយនិងយកឈ្នះលើកីឡារករដែលមកពីប្រទេសនានា។​​​ ជាក់ស្តែងនៅក្នុងសន្ទស្សន៏ក្នុងការវាស់វែងអំណាចទន់ របស់IfG-Monocle ក្នុងរវាងឆ្នាំ២០១៦និង២០១៧ បានលើកយកកត្តាចំនួន៥០ ដើម្បីយកមកវាស់វែងអំណាចទន់របស់ប្រទេសចំនួន ២៦ ដែលក្នុងកត្តាទាំងអស់នោះក៏មានរាប់បញ្ចូលចំនួនមេដាយដែលប្រទេសនីមួយៗទទួលបានក្នុងកម្មវិធីកីឡាអូឡាំពិកមកគិតគូរផងដែរ។ ជ័យជំនះរបស់កីឡាករទាំងនោះមិនមែនត្រឹមជាកិត្តិយសរបស់កីឡាកររូបនោះទៀតទេ ប៉ុន្តែក៏ជាកិត្តិយសសម្រាប់ប្រទេសជាតិដែលពួកគេបានតំណាងឱ្យផងដែរ។​ ​ជាក់ស្ដែង នៅក្នុងតារាងមេដាយនៃប្រទេសទាំងអស់អំឡុងសង្គ្រាមត្រជាក់ សហភាពសូវៀតនិងសហរដ្ឋអាមេរិកតែងតែនៅឈរលំដាប់លេខ ១ និងលេខ ២ នៅក្នុងកម្មវិធីអូឡាំពិកទីក្រុងHelsinki ឆ្នាំ១៩៥២​ ទៅដល់កម្មវិធីអូឡាំពិកទីក្រុងសេអ៊ូល Seoul ឆ្នាំ១៩៨៨ សហភាពសូវៀតឈរលើលំដាប់កំពូលក្នុងតារាងចំនួន៦ដង ក្នុងចំណោមកម្មវិធីអូឡាំពិកចំនួន១០លើក ចំណែកឯសហរដ្ឋអាមេរិកគឺឈរលើលំដាប់កំពូលតែចំនួន៤ដងប៉ុណ្ណោះ។ ចាប់តាំងពីការដួលរលំនៃសហភាពសូវៀតមក សហរដ្ឋអាមេរិកតែងឈរនៅលើលំដាប់កំពូលនៃតារាង រហូតដល់កម្មវិធីអូឡាំពិកនៅទីក្រុងប៉េកាំងឆ្នាំ២០០៨ ប្រទេសចិនដែលជាម្ចាស់ផ្ទះបានយកឈ្នះអាមេរិកហើយឈរលើលំដាប់កំពូលក្នុងតារាងមេដាយ។ ចាប់តាំងពីកម្មវិធីអូឡាំពិកឆ្នាំ២០០៨មក ប្រទេសទាំងពីរបានប្រកួតប្រជែងគ្នាដើម្បីឈរលើលំដាប់កំពូលដែលនៅក្នុងកម្មវិធីអូឡាំពិកទីក្រុងតូក្យូនេះ ប្រទេសចិនបានឈរលើលំដាប់កំពូលក្នុងតារាងមេដាយជាច្រើនថ្ងៃរហូតដល់ថ្ងៃចុងក្រោយ ទើបសហរដ្ឋអាមេរិកអាចដណ្តើមបានមេដាយមាសមួយលើសពីប្រទេសចិន ដើម្បីឈរលើលំដាប់កំពូលវិញបាន។

កម្មវិធីអូឡាំពិកជាឱកាសក្នុ្ងងការប្រឆាំងតវ៉ានឹងគោលនយោបាយគូប្រកួត

កម្មវិធីអូឡាំពិកក៏មិនត្រឹមតែជាឱកាសក្នុងការដណ្តើមយកមុខមាត់ឱ្យប្រទេសជាតិរបស់ខ្លួនប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ជាឱកាសមួយក្នុងការបញ្ចេញពីភាពមិនពេញចិត្តរបស់ប្រទេសមួយក្នុងកិច្ចការនយោបាយណាមួយរបស់ប្រទេសមួយទៀត។ ការបង្ហាញភាពមិនពេញចិត្តនេះ គឺភាគច្រើនធ្វើតាមរយៈការធ្វើពហិការ (Boycott) មិនបញ្ចូនកីឡាកររបស់ខ្លួនទៅចូលរួមក្នុងការប្រកួត។ ជាក់ស្តែងនៅក្នុងឱកាសកម្មវិធីអូឡាំពិកទីក្រុងមូស្គូក្នុងឆ្នាំ១៩៨០ សហរដ្ឋអាមេរិកបានធ្វើពហិការមិនបញ្ចូនក្រុមកីឡាកររបស់ខ្លួនទៅក្នុងការប្រកួត ក្រោយពេលដែលសហភាពសូវៀតបានឈ្លានពាននឹងដាក់មូលដ្ឋានកងទ័ពនៅក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន។ សហរដ្ឋអាមេរិកក៏បានបញ្ចុះបញ្ចូលសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនមិនឱ្យចូលរួមក្នុងការប្រកួតដែលចុងក្រោយមានប្រទេសចំនួន ៦៥ បានសម្រេចចិត្តមិនចូលរួមក្នុងកម្មវិធីអូឡាំពិកឆ្នាំ១៩៨០ ដោយសារមូលហេតុដូចសហរដ្ឋអាមេរិក ក៏ដូចជាមូលហេតុផ្សេងៗទៀតដូចជាបញ្ហាហិរញ្ញវត្ថុជាដើម។ បន្ទាប់មកក្នុងកម្មវិធីអូឡាំពិកលើកក្រោយក្នុងឆ្នាំ១៩៨៤ ដែលធ្វើឡើងក្នុងទីក្រុង Los Angeles សហរដ្ឋអាមេរិក សហភាពសូវៀតព្រមទាំងសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនចំនួន១៤ប្រទេសបានធ្វើការពហិការតបទៅសហរដ្ឋអាមេរិកវិញដោយមិនបញ្ចូនក្រុមកីឡាកររបស់ខ្លួនចូលទៅក្នុងការប្រកួត ដោយអ្នកនាំពាក្យពីរដ្ឋាភិបាលសហភាពសូវៀតបានអះអាងថាសហរដ្ឋអាមេរិកបានបង្ហាញពីស្មារតីប្រឆាំងនឹងសហភាពសូវៀត។

យោងទៅតាមកាសែត Nikkei Asia បានបកស្រាយថា មកទល់នឹងខែសីហាឆ្នាំ២០២១នេះ មានអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលចំនួន១៦០ បានបញ្ចូនលិខិតទៅលោក Thomas Bach ដែលជាប្រធានាធិបតីនៃគណកម្មការអូឡាំពិកអន្តរជាតិឱ្យដកហូតសិទ្ធិក្នុងការធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះរបស់ប្រទេសចិនសម្រាប់កម្មវិធីអូឡាំពិករដូវរងារក្នុងឆ្នាំ២០២២ ដោយសម្អាងថាប្រទេសចិនមិនស័ក្តិសមនឹងធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះនោះទេ ដោយសារតែរដ្ឋាភិបាលចិនបានរំលោភសិទ្ធិមនុស្សយាំងធ្ងន់ធ្ងរទៅលើជនជាតិUyghur និង​ Tibetan។ ក្រៅពីសំណាក់អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល មានមន្ត្រីតំណាងរាស្ត្រក្នុងប្រទេសអង់គ្លេស បារាំង និងសហរដ្ឋអាមេរិកក៏មានជំរុញរដ្ឋាភិបាលរបស់ខ្លូនឱ្យចូលរួមក្នុងការធ្វើពហិការផងដែរ។

សរុបមក ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃកម្មវិធីកីឡាអូឡាំពិកមានការប្រែប្រួលជាខ្លាំងតាំងពីការបង្កើតវាឡើងជាលើកដំបូងក្នុងចុងសតវត្សន៍ទី១៩។ កម្មវិធីនេះបានប្រែក្លាយពីកម្មវិធីដែលមានការចូលរួមពីសំណាក់ប្រទេសតិចតួចរបស់ពួកបញ្ចឹមប្រទេស មកជាកម្មវិធីកីឡាដ៏ល្បីល្បាញមួយដែលមានការចូលរួមពីគ្រប់ប្រទេសដែលជាសមាជិកអង្គការសហប្រជាជាតិ​ ក៏ដូចជាប្រទេសឬទឹកដីរដ្ឋបាលដែលមិនមែនជាអង្គការសហប្រជាជាតិ ហើយឆ្លងកាត់នូវព្រឹត្តិការណ៏ពិភពលោកជាច្រើនដូចជាសង្គ្រាមលោកទាំងពីរ និងសង្គ្រាមត្រជាក់។ ពិតមែនតែកម្មវិធីអូឡាំពិកមានគោលបំណងចម្បងក្នុងការផ្សព្វផ្សាយនូវភាពសាមគ្គីនិងចុះសម្រុងរវាងប្រទេសទាំងឡាយក្នុងពិភពលោកក៏ពិតមែន តែកម្មវិធីកីឡាមួយនេះក៏បានផ្តល់ឱកាសមួយដែលឱ្យប្រទេសមានអំណាចយកទៅប្រើប្រាស់ដើម្បីបម្រើទៅដល់ផលប្រយោជន៍រៀងៗខ្លួន និងដើម្បីធ្វើការប្រឆាំងនឹងគូប្រជែងរបស់ខ្លូនផងដែរ។

អ្នកអាចចូល subscribe Telegram ផ្លូវការរបស់ The SEED តាមរយៈ https://t.me/TheSEED
អត្ថបទដោយ៖ លោក ឆាយ តេជគុណ
គំនូរច្នែប្រឌិតដោយ៖ លោក កញ្ញា បូរ ដាលីន

ប្រភេទ និងគោលការណ៍បង្កើតនីតិបុគ្គល (ភាគ ១)

យើងបានសិក្សាពីសប្តាហ៍មុនរូចមកហើយអំពី “​បុគ្គលភាពគតិយុត្ត” ដែលសំដៅដល់ភាពពេញលក្ខណៈជាម្ចាស់សិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ច។ តើអ្នកណាខ្លះមានបុគ្គលភាពគតិយុត្ត? តើក្រុមហ៊ុន ឬអង្គការនានា ដែលធ្វើសកម្មភាពប្រតិបត្តិការរបស់ខ្លួន ដែលយើងឃើញរាល់ថ្ងៃនេះ មានភាពជាម្ចាស់សិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចដែរឬទេ? សំណួរនេះនឹងត្រូវបានបកស្រាយក្នុងប្រធានបទថ្ងៃនេះអំពី “​នីតិបុគ្គល”​។

តើនីតិបុគ្គលគឺជាអ្វី?

ផ្អែកទៅតាមសទ្ទានុក្រមនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី នីតិបុគ្គលជា ក្រុមមនុស្ស ឬមូលនិធិដែលមានបុគ្គលភាពគតិយុត្ត ហើយមានភាពពេញលេញជាម្ចាស់នៃសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ច។ នៅក្នុងន័យនេះ នីតិបុគ្គលអាចជា មនុស្សមួយក្រុមប្រមូលផ្ដុំ (ហៅថាសាជីវកម្ម) ឬបណ្ដុំនៃទ្រព្យសម្បត្តិ (ហៅថាមូលនិធិ) ដែលត្រូវបានច្បាប់ប្រគល់ឱ្យនូវឋានៈជាប្រធាននៃសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចដោយឯករាជ្យ។ មានន័យថា ពួកគេអាចជាភាគីនៃកិច្ចសន្យា មានកម្មសិទ្ធិ ឬទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខច្បាប់បានក្នុងនាមសាជីវកម្ម ឬមូលនិធិនោះផ្ទាល់ ដែលជានីតិបុគ្គល។ នីតិបុគ្គលត្រូវបានសន្មតថាជាបុគ្គលដែរ ក៏ប៉ុន្តែបុគ្គលភាពគតិយុត្តនៃនីតិបុគ្គលត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយអនុលោមតាមច្បាប់ ដូចជាក្រុមហ៊ុន អង្គការ ឬសមាគមនានា…។

ប្រភេទនៃនីតិបុគ្គល៖

យោងតាមក្រមរដ្ឋប្បវេណីមាត្រា ៤៦ (១) នីតិបុគ្គលមាន២ប្រភេទ៖

នីតិបុគ្គលសាជីវកម្ម៖ ក្រុមមនុស្សដែលមានសមាជិក ហើយត្រូវបានប្រគល់នូវឋានៈជាប្រធាននៃសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចដោយឯករាជ្យ ដែលមានន័យថា នីតិបុគ្គលសាជីវកម្មមានសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចដាច់ដោយឡែកពី សិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចរបស់សមាជិកនីមួយៗ។ ឧទាហរណ៍៖ នីតិបុគ្គលសាជីវកម្ម រួមមាន ក្រុមហ៊ុន (ពាណិជ្ជកម្ម) សហជីព អង្គការ សមាគម ស្ថាប័ននានា។ល។ ឧបមាថា ក្រុមមនុស្ស ១០ នាក់ សហការគ្នាបើកក្រុមហ៊ុនដឹកជញ្ជូនមួយឈ្មោះ (ក.ហ.) ដែលជានីតិបុគ្គលសាជីវកម្ម។ នៅពេលសមាជិកណាមួយក៏ដោយ ទៅទិញរថយន្តដឹកទំនិញដើម្បីប្រើប្រាស់ក្នុងប្រតិបត្តិការក្រុមហ៊ុនរបស់ខ្លួន ពួកគេមិនចុះបញ្ជីកម្មលើរថយន្តទាំងនោះដោយប្រើឈ្មោះសមាជិកនីមួយៗនោះទេ ប៉ុន្តែចុះបញ្ជីក្នុងនាមក្រុមហ៊ុន (ក.ហ.) ដែលជានីតិបុគ្គលសាជីវកម្មផ្ទាល់តែម្តង។ ឧទាហរណ៍មួយទៀត យើងមានថ្នាក់រៀននីតិសាស្ត្រមួយដែលមាននិស្សិតសរុបចំនួន ៣០ នាក់។ តើថ្នាក់រៀនមួយនេះ ជានីតិបុគ្គលសាជីវកម្មដែរឬទេ? ថ្នាក់រៀនមួយនេះជាក្រុមមនុស្សរួចស្រាប់ហើយ តែដើម្បីឆ្លើយសំណួរនេះបាន យើងត្រូវស្វែងយល់ ថាតើថ្នាក់រៀននីតិសាស្ត្រនេះមានបុគ្គលភាពគតិយុត្តដោយឯករាជ្យឬយ៉ាងណា។ ឧបមាថា និស្សិត (ក) ម្នាក់នៃថ្នាក់នេះចង់ចាប់ផ្តើមអាជីវកម្មមួយ តែមិនមានថវិកាគ្រប់គ្រាន់។ (ក) ទៅខ្ចីលុយពីគ្រឹះស្ថានមីក្រូហិរញ្ញវត្ថុមួយកន្លែង។ សំណួរ៖ តើ (ក) អាចខ្ចីលុយពីគេដោយប្រើឈ្មោះថ្នាក់នីតិសាស្ត្រទាំងមូលនេះឱ្យទទួលរ៉ាប់រងការសងប្រាក់ ចំពោះគ្រឹះស្ថានមីក្រូហិរញ្ញវត្ថុនេះបានឬទេ? ចម្លើយគឺ (ក) មិនអាចធ្វើបែបនេះបានទេ ប៉ុន្តែគាត់ខ្ចីប្រាក់ក្នុងនាមជារូបវន្តបុគ្គលខ្លួនឯងផ្ទាល់។ ដូចនេះ យើងឃើញថា ទោះបីជាពួកគេជា ក្រុមមនុស្សក៏ពិតមែន តែបើមិនមានបុគ្គលភាពគតិយុត្តដោយឯករាជ្យទេ មិនមែនជានីតិបុគ្គលសាជីវកម្មនោះឡើយ។

នីតិបុគ្គលមូលនិធិ៖ បណ្ដុំនៃទ្រព្យសម្បត្តិវិភាគទាន (លុយ ដីធ្លី អគារ រថយន្ត…)​ ដែលត្រូវបានផ្តល់ឱ្យនូវ សិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចដោយឯករាជ្យ។ ឧទាហរណ៍ដូចជា ការបង្កើតជា “មូលនិធិជំនួយដល់ជនពិការប្រចាំខេត្តកណ្តាល”, “មូលនិធិឧបត្ថម្ភមណ្ឌលចាស់ជរា (ខ)”, “មូលនិធិអភិរក្សធនធានបឹងទន្លេសាប”… ដែលមានចូលរួមចំណែកវិភាគទានពីបុគ្គលម្នាក់ ឬច្រើននាក់ផងដែរ។ មូលនិធិ ឬទ្រព្យសម្បត្តិវិភាគទានទាំងនេះ មានបុគ្គលភាពគតិយុត្តឯករាជ្យ ជានីតិបុគ្គលយ៉ាងពិតប្រាកដ។

បើមើលទៅលើគោលបំណង ឬផលចំណេញនៃនីតិបុគ្គល៖

យោងតាមក្រមរដ្ឋប្បវេណីមាត្រា ៤៦ (២) នីតិបុគ្គលចែកជា៖

+ នីតិបុគ្គលយកចំណេញ ជានីតិបុគ្គលដែលបង្កើតដោយមានបំណងទាញយកផលចំណេញ។ ឧទាហរណ៍៖ ក្រុមហ៊ុនភេសជ្ជៈ ក្រុមហ៊ុនផលិតរថយន្ត ក្រុមហ៊ុនសេវាទូរសព្ទចល័តនានា…។

+ នីតិបុគ្គលមិនយកចំណេញ ជានីតិបុគ្គលដែលមិនមានគោលបំណងទាញយកចំណេញ។ ឧទាហរណ៍៖ សមាគមនិស្សិត សមាគមគ្រូបង្រៀន សមាគមពលករ អង្គការរ៉ាក់ អង្គការមូលនិធិកុមារកម្ពុជា កាកបាទក្រហមកម្ពុជា…។
   – នីតិបុគ្គលបម្រើប្រយោជន៍សាធារណៈ ជានីតិបុគ្គលមិនយកចំណេញ ដែលបង្កើតឡើងដោយមានគោលបំណងពិសេសដើម្បីបម្រើប្រយោជន៍សាធារណៈតែប៉ុណ្ណោះ។

***Disclaimer
អត្ថបទនេះគ្រាន់តែសរសេរឡើងក្នុងគោលបំណងចែករំលែកចំណេះដឹងទូទៅក្នុងនាមជាអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវតែប៉ុណ្ណោះ  ដែលអត្ថបទនេះក៏មិនមែនជាការផ្តល់ប្រឹក្សាផ្នែកច្បាប់ផ្លូវការណាមួយឡើយ។  The SEED នឹងមិនការធានា និងមិនទទួលខុសត្រូវនូវបញ្ហាផ្លូវច្បាប់ដែលបណ្តាលមកពីការប្រើប្រាស់អត្ថបទនេះឡើយ។

មជ្ឈឹមបូព៌ាមានប្រេង ចិនមានរ៉ែកម្រ

រ៉ែកម្រឬ Rare Earthដែលគេស្គាល់តិចតួចត្រូវបានប្រើប្រាស់ស្ទើរតែគ្រប់វិស័យឧស្សាហកម្មនិងនៅក្នុងឧបករណ៍បច្ចេកវិទ្យាខ្ពស់នាពេលអនាគត។ ប្រទេសខ្លះក៏ចាត់ទុកសារធាតុរ៉ែកម្រនេះថាជាធាតុចាំបាច់សម្រាប់ប្រើប្រាស់ជាយុទ្ធសាស្ត្រទាំងស្រុងក្នុងវិស័យបច្ចេកវិទ្យាការពារជាតិផងដែរ។ រ៉ែកម្រឬ Rare Earth សំដៅលើក្រុមសារធាតុចំនួន ១៧ នៅក្នុងតារាងខួបគីមី (Periodic Table) មានដូចជា Cerium (Ce), Dysprosium (Dy), Europium (Eu), Gadolinium​ (Gd), Holmium (Ho), Lanthanum (La), Lutetium (Lu), Neodymium (Nd), Praseodymium (Pr), Promethium (Pm), Samarium (Sm), Scandium (Sc), Terbium (Tb), Thulium (Tm), Ytterbium (Yb) និង Yttrium (Y)។ ថ្វីត្បិតតែសារធាតុនេះមានឈ្មោះជារ៉ែកម្រក៏ពិតមែន ប៉ុន្ដែវាមិនមែនកម្រដូចឈ្មោះឡើយ ដែលរ៉ែកម្រនេះអាចរកបាននៅទូទាំងពិភពលោក ហើយធាតុខ្លះមានចំនួនច្រើនប្រហាក់ប្រហែលគ្នាទៅនឹងទង់ដែងឬសំណប៉ាហាំងដែលមាននៅក្នុងសំបកផែនដី។ រ៉ែកម្រទទួលបានការយកចិត្តទុកដាក់កាន់តែខ្លាំងឡើងពីអ្នកសិក្សានិងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយដោយសារតែការរីករាលដាលនៃការប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យាទំនើបនិងដោយសារតែភាពផ្តាច់មុខរបស់ចិនលើការផលិតនិងការផ្គត់ផ្គង់រ៉ែកម្រផងដែរ។ សំនួរភូមិសាស្ត្រនយោបាយដ៏សំខាន់មួយនៃសតវត្សរ៍ទី ២១ គឺទាក់ទងនឹងទិសដៅនៃទំនាក់ទំនងអាមេរិក-ចិនលើសារៈសំខាន់ រ៉ែកម្រក្នុងការដោះស្រាយផលប៉ះពាល់ភូមិសាស្ត្រនយោបាយនៃការកាន់កាប់ផ្តាច់មុខរបស់ចិនលើរ៉ែកម្រ និង សម្រាប់សន្តិសុខជាតិអាមេរិក។ ដូច្នេះតើចិននឹងប្រើប្រាស់រ៉ែកម្រយ៉ាងដូចម្ដេចនៅក្នុងភូមិសាស្រ្ដនយោបាយរបស់ខ្លួន ហើយអាមេរិកនឹងធ្វើបែបណាដើម្បីកាត់បន្ថយការពឹងផ្អែកការនាំចូលរ៉ែកម្រពីប្រទេសចិន?

អត្ថប្រយោជន៍ការប្រើប្រាស់សារធាតុរ៉ែកម្រ

រ៉ែកម្របាននឹងកំពុងទទួលបានប្រជាប្រិយភាពយ៉ាងខ្លាំងក្នុងរយៈពេល ២០ ឆ្នាំចុងក្រោយនេះដោយសារតែការផ្ទុះឡើងនៃតម្រូវការវត្ថុរួមទាំងបច្ចេកវិទ្យាថ្មីៗ។ ការផលិតរ៉ែកម្របានកើនឡើងពីប្រហែល ៨០.០០០ តោនក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៥ ដល់ ២១៤.០០០ តោនក្នុងឆ្នាំ ២០១៩ ដែលបង្ហាញពីសារៈសំខាន់របស់វាចំពោះសង្គមទំនើប។ រ៉ែកម្រដែលត្រូវបានគេហៅថា “វីតាមីនគីមីសាស្ត្រ” មានលក្ខណៈគុណសម្បត្តិផ្ទាល់ខ្លួនដែលនាំឱ្យពួកវាចូលទៅក្នុងកាប្រើប្រាស់និងទីផ្សារជាក់លាក់ជាច្រើនដូចជាអាចចម្លងចរន្តអគ្គិសនីខ្ពស់និងមានម៉ាញេទិចខ្លាំងដែលធ្វើឱ្យវាមានសារៈសំខាន់សម្រាប់បច្ចេកវិទ្យាបំភាយកាបូនទាប។ ពួកវាត្រូវបានប្រើដើម្បីបង្កើតមេដែកអចិន្រ្តៃយ៍ដែលប្រើនៅក្នុង​ទួរប៊ីនខ្យល់ នៅឯនាយសមុទ្រ ហើយមានសារៈសំខាន់សម្រាប់បង្កើតអាគុយរថយន្តអគ្គិសនី កុំព្យូទ័រ ឧបករណ៍ជីភីអេស(GPS) និងគ្រឿងអេឡិចត្រូនិកការពារផ្សេងទៀត។ ឧទាហរណ៍អ៊ីតទ្រីម (Ytterbium) និងនីអូឌីមីញ៉ូម (Neodymium ) ត្រូវបានគេប្រើនៅក្នុងឧបករណ៍យោធាដើម្បីបង្កើត ប្រព័ន្ធដឹកនាំមីស៊ីល អាវុធដឹកនាំដោយឡាស៊ែរផ្កាយរណប និងប្រព័ន្ធរ៉ាដា។ រ៉ែកម្រទាំងនេះត្រូវបានគេប្រើផងដែរនៅក្នុងផ្នែកយានអវកាស​ ម៉ាស៊ីនយន្តហោះ និងយន្តហោះគ្មានមនុស្សបើក។ លើសពីនេះទៅទៀតក្រុមហ៊ុន Apple ដែលយើងស្គាល់​ប្រើរ៉ែកម្រនៅក្នុងកាមេរ៉ានិងឧបករណ៍បំពងសម្លេង​ដើម្បីឱ្យមានភាពច្បាស់ល្អ។ នៅពេលដែលពិភពលោកកំពុងឆ្លងកាត់ការផ្លាស់ប្តូរឆ្ពោះទៅរកថាមពលស្អាតតម្រូវការជាសកលសម្រាប់រ៉ែកម្រក៏កំពុងកើនឡើងដែលនាំមានការសង្កត់ធ្ងន់លើការវាយតម្លៃឡើងវិញ នូវសង្វាក់ផ្គត់ផ្គង់ និងការកាន់កាប់ផ្តាច់មុខរបស់ចិននាពេលបច្ចុប្បន្នជាពិសេសប្រសិនបើសហរដ្ឋអាមេរិកចង់ឈានដល់គោល អព្យាក្រឹតកាបោន (carbon neutral) នៅឆ្នាំ២០៥០។ ជាក់ស្ដែង វរសេនីយ៍ឯក Charles J. Butler របស់អាមេរិកបានអះអាងថា “សមាសធាតុសំខាន់ៗនៅក្នុងប្រព័ន្ធអាវុធរបស់អាមេរិកនឹងពិបាកផលិតប្រសិនបើគ្មានសារធាតុរ៉ែកម្រទាំងនេះ” ។

ការកាន់កាប់ផ្ដាច់មុខរបស់ចិនក្នុងភូមិសាស្រ្ដនយោបាយ

ដូចដែលមេដឹកនាំមុនរបស់ចិនលោកតេងស៊ាវភីងបាននិយាយថា “មជ្ឈឹមបូព៌ាមានប្រេង ចិនមានរ៉ែកម្រ” ។ ប្រទេសចិនបានរកឃើញសារធាតុរ៉ែកម្រនៅទស្សវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៦០ ហើយបានចំណាយពេលរហូតដល់ដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៩០ ដើម្បីអាចវ៉ាដាច់សហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងនាមជាអ្នកផលិតសារធាតុរ៉ែកម្រធំបង្អស់របស់ពិភពលោក។ នៅចន្លោះ ទស្សវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៩០ និងដើមទស្សវត្សរ៍ឆ្នាំ ២០០០ ប្រទេសចិនបានពង្រឹងការកាន់កាប់របស់ខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់លើទីផ្សាររ៉ែកម្ររបស់ពិភពលោក។ ចិនបានមើលឃើញថាការគ្រប់គ្រងឧស្សាហកម្មនេះជាផ្លូវយុទ្ធសាស្រ្ដឆ្ពោះទៅរកជ័យជំនះដោយគ្មានការប្រយុទ្ធនៅក្នុងជម្លោះភូមិសាស្រ្ដនយោបាយរបស់ខ្លួន។ បើយោងតាម​ The Geopolitics ទុនបំរុងសកលនៃរ៉ែកម្រ (Global Reverse of Rare Earth elements) ត្រូវបានគេប៉ាន់ប្រមាណថាមានប្រហែល ១២០ លានតោនដែលប្រទេសចិននាំមុខគេ ជាមួយនឹងទុនបំរុងប្រហែល ៤៤ លានតោនដែលស្មើរ ​៩០% នៃផលិតកម្មរ៉ែកម្រនៅលើពិភពលោកដែលនេះជាផ្នែកមុខងារមួយនៃអំណោយទានធនធានធម្មជាតិរបស់ចិនផងដែរ។ ទីក្រុងប៉េកាំងបានបង្កើតច្បាប់និងបទប្បញ្ញត្តិដែលអនុញ្ញាតសម្រាប់ការរុករកនិងការកែច្នៃរ៉ែកម្រ ទោះបីជាមានផលប៉ះពាល់បរិស្ថានក៏ដោយ ដែលជាមូលហេតុចិនមានសិទ្ធិផ្តាច់មុខលើការកែច្នៃ និងចម្រាញ់រ៉ែកម្រទាំងនេះ។ វាគឺជាឧបករណ៍ភូមិសាស្ត្រនយោបាយដើម្បីជំរុញការផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបថជាមួយប្រទេសដែលចិនប៉ះទង្គិចគ្នាជាពិសេសសហរដ្ឋអាមេរិកនិងជប៉ុន។ បើនិយាយពីវិសាលភាពមហិច្ឆតារ៉ែកម្ររបស់ទីក្រុងប៉េកាំងគឺពង្រីកជាអន្តរជាតិ។ ទីក្រុងប៉េកាំង មិនគ្រាន់តែចង់គាំទ្រនិងគ្រប់គ្រងឧស្សាហកម្មរបស់ខ្លួននៅផ្ទះនោះទេ ពួកគេរឹតចង់បង្ហាញភាពលេចធ្លោរបស់ប្រទេសនៅក្នុងឧស្សាហកម្មរ៉ែកម្រដោយនិយាយថាពួកគេគឺជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មដែលអាចទុកចិត្តបាននៅក្នុងសង្វាក់ផ្គត់ផ្គង់ពិភពលោកផងដែរ។ ប្រទេសចិនបានបង្កើតនូវអត្ថប្រយោជន៍លើការប្រកួតប្រជែងដោយទាញយករ៉ែកម្រជាច្រើនមកបំរុងទុកតាមរយៈការប្រើប្រាស់កម្លាំងពលកម្មតម្លៃថោក និងស្តង់ដារបរិស្ថានទាប។ ម្យ៉ាងទៀតដោយសារតែអសមត្ថភាពក្នុងការប្រកួតប្រជែងជាមួយស្តង់ដារបែបនេះ ក្រុមហ៊ុនរ៉ែ Molycorp របស់សហរដ្ឋអាមេរិកដែលគ្រប់គ្រងអណ្តូងរ៉ែ Mountain Pass នៅរដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ាក៏បានប្រកាសពីការក្ស័យធននិងបិទទីតាំងនៅឆ្នាំ២០១២។

ការពឹងអាស្រ័យរបស់អាមេរិកនិងការប៉ះទង្គិចនៃរ៉ែកម្រក្នុងភូមិសាស្រ្ដនយោបាយ

ប្រទេសចិនជាអ្នកផ្គត់ផ្គង់រ៉ែកម្រធំបំផុតដល់សហរដ្ឋអាមេរិក។ ថ្វីបើរ៉ែកម្រត្រូវបានគេប្រើប្រាស់ក្នុងចំនួនតិចតួចក្តីប៉ុន្ដែមានសារៈសំខាន់ចំពោះវិស័យការពារជាតិអាមេរិកនិងបច្ចេកវិទ្យាដែលកំពុងលេចធ្លោនិងមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្នុងភូមិសាស្ត្ររបស់ចិនដែលអាចបង្កអន្តរាយរួមជាមួយនឹងការគ្រប់គ្រងរបស់ចិនលើទីផ្សារភាគច្រើនលើផលប្រយោជន៍ភូមិសាស្ត្រនយោបាយ។ សហរដ្ឋអាមេរិកដែលមានភាពរឹងមាំនៃបច្ចេកវិទ្យាការពារជាតិរបស់ខ្លួនបានពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំងលើប្រទេសចិន។ ឧស្សាហកម្មរ៉ែកម្រក៏មានសារៈសំខាន់ចំពោះអនាគតថាមពលស្អាតរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកផងដែរ។​ រ៉ែកម្រត្រូវបានទាមទារនៅក្នុងការផលិតបច្ចេកវិទ្យាយោធាដូចជាគ្រាប់រំសេវនិងប្រព័ន្ធទំនាក់ទំនងដែលមានភាពជាក់លាក់។ ប្រព័ន្ធមួយដូចជាប្រព័ន្ធរ៉ាដា Aegis Spy-1 ត្រូវការមេដែករបស់វាជំនួសរៀងរាល់ ៣០ ឆ្នាំម្តងដោយសង្កត់ធ្ងន់លើសារៈសំខាន់នៃការទទួលបានរ៉ែកម្រជាចាំបាច់។ ចិនមានសិទ្ធផ្តាច់មុខលើដំណើរការចម្រាញ់កៃច្នៃរ៉ែកម្រ និងរហូតដំណាក់កាលផលិតចុងក្រោយបង្អស់ ខណៈសហរដ្ឋអាមេរិកគ្មានទីកន្លែងសម្រាប់កែច្នៃ។ ការគ្រប់គ្រង់ផ្ដាច់មុខរបស់ចិនបានបង្ហាញពីពីហានិភ័យរបស់ពិភពលោក ជាឧទារណ៍ឧបទ្ទវហេតុមួយជាមួយប្រទេសជប៉ុនក្នុងឆ្នាំ ២០១០ បានបង្ហាញពីគ្រោះថ្នាក់នៃការពឹងផ្អែកលើប្រទេសចិន និងឆន្ទៈរបស់ពួកគេក្នុងការប្រើប្រាស់រ៉ែកម្រជាកូនអុកភូមិសាស្ត្រនយោបាយ។ ដោយនាវាឆ្មាំសមុទ្រជប៉ុនបានព្យាយាមរារាំងការនេសាទខុសច្បាប់របស់នាវាចិននៅក្នុងដែនទឹកជប៉ុននៅ ជុំវិញកោះ Diaoyutai/Senkaku នៅសមុទ្រចិនខាងកើតដោយធ្វើឱ្យទូកចិនបុក និងបង្កើតភាពតានតឹងផ្នែកនយោបាយរវាង ប្រទេសទាំងពីរ។​ វិបត្តិដែនដីនេះបាននាំឱ្យចិនផ្អាកការនាំចេញ រ៉ែកម្រទៅជប៉ុនជាបណ្តោះអាសន្នហើយចិនបានប្រកាសថាការនាំចេញរបស់ រ៉ែកម្រមួយចំនួនត្រូវបានបញ្ឈប់ទៅអាមេរិកនិងអឺរ៉ុបផងដែរ។ នៅខែឧសភាឆ្នាំ ២០១៩ ចំពេលមានសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មរវាងអាមេរិកនិងចិនកាន់តែកើនឡើង បក្សកុម្មុយនិស្តចិនបានព្រមានជាផ្លូវការមួយថារដ្ឋាភិបាលរបស់ខ្លួនអាចនឹងកាត់ផ្តាច់ការនាំចេញរ៉ែកម្រទាំងអស់ទៅកាន់សហរដ្ឋអាមេរិក។ បញ្ហានេះមានសារពិសេសចំពោះសហរដ្ឋអាមេរិក សហភាពអឺរ៉ុបនិងជប៉ុនដោយសារធាតុគីមីចំនួន១៧ដែលបង្កើតបានជាក្រុមរ៉ែកម្រដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា lanthanide គឺជាមូលដ្ឋានសម្រាប់បច្ចេកវិទ្យាថ្មីដែលត្រូវបានប្រើសម្រាប់ការផលិតថាមពលស្អាត និងពន្លឿនដល់ការអភិវឌ្ឈន៍សេដ្ឋកិច្ចជាតិ។ ប្រសិនបើប្រទេសចិនកាត់ផ្តាច់ការចូលប្រើធាតុណាមួយក្នុងចំណោមធាតុទាំង ១៧ នេះឧស្សាហកម្មបច្ចេកវិទ្យាទាំងមូលនឹងត្រលប់ទៅបីទសវត្សរ៍មុន។ លើសពីនេះទៀតនៅពេលដែលរដ្ឋបាល Trump គំរាមកំហែងកាត់ផ្តាច់ដំណើរការផ្គត់ផ្គង់ទៅឱ្យក្រុមហ៊ុនចិន Huawei នៅឆ្នាំ ២០១៩ ដដែលខណៈទីក្រុងប៉េកាំងបានគំរាមកាត់ផ្តាច់ការផ្គត់ផ្គង់រ៉ែកម្រដល់សហរដ្ឋអាមេរិកផងដែរ។ ទោះបីជាការហាមឃាត់នេះជាបណ្តោះអាសន្នក៏ដោយហេតុការណ៍នេះហាក់បានបញ្ចេញរលកឆក់តាមរយៈសហគមន៍ពិភពលោកនិងបានជំរុញឱ្យប្រទេសនិងអ្នកផលិតនានាព្យាយាមរិះរកការអភិវឌ្ឈន៍ឡើងវិញនូវប្រភពសារធាតុរ៉ែកម្ររបស់ខ្លួន។ ព្រឹត្តិការណ៍ទាំងនេះបង្ហាញពីសមត្ថភាពនិងឆន្ទៈរបស់ចិនក្នុងការប្រើប្រាស់ រ៉ែកម្រជា “ឧបករណ៍ចរចារនយោបាយ” ។

ដំណោះស្រាយសម្រាប់ការកាត់បន្ថយការពឹងផ្អែកលើប្រទេសចិន

មានវិធីផ្សេងៗគ្នាដែលអាមេរិកនិងប្រទេសលោកខាងលិចដទៃទៀតអាចកាត់បន្ថយការពឹងផ្អែករបស់ពួកគេលើប្រទេសចិនចំពោះរ៉ែកម្រ។ អាមេរិកគួរធ្វើតាមគំរូរបស់ជប៉ុនដែលបានចាប់ផ្តើមវិនិយោគលើដំណើរការកែច្នៃឡើងវិញបន្ទាប់ពីវិបត្តិដែនដីឆ្នាំ២០១០ ការអភិវឌ្ឈន៍បច្ចេកវិទ្យាដែលជួយទាញយករ៉ែកម្រពីមេដែកអចិន្រ្តៃយ៍ និងការវិនិយោគលើគម្រោងនិងការស្រាវជ្រាវរបស់រ៉ែកម្របានកាត់បន្ថយការផ្គត់ផ្គង់របស់ពួកគេពីចិនចំនួន ៣២% ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ២០១០មក។ ផលប៉ះពាល់នៃការពឹងផ្អែករបស់អាមេរិកទៅលើប្រទេសចិននិងប្រទេសដទៃទៀតចំពោះរ៉ែកម្រសំខាន់ៗបានធ្វើឱ្យបាត់បង់ការងារ និងការប្រកួតប្រជែងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចក្នុងស្រុកចុះខ្សោយ ជាពិសេសទទួលរងផលអវិជ្ជមាននៅក្នុងភូមិសាស្ត្រនយោបាយ។ ជាយុទ្ធសាស្រ្ដ ការបង្កើនផលិតកម្មក្នុងស្រុកគឺជាដំណោះស្រាយសំខាន់បំផុតមួយ និងបើកឱកាសដល់កម្លាំងពលកម្មក្នុងស្រុកកាន់តែប្រសើរ។ សហរដ្ឋអាមេរិកមានទុនបំរុងរ៉ែកម្រចំនួន ១.៥០០.០០០ តោនមានន័យថាពួកគេមានសមត្ថភាពក្លាយជាអ្នកផ្គត់ផ្គង់ដ៏សំខាន់។ ទោះយ៉ាងណាការបង្កើតគម្រោងរ៉ែកម្រក្រៅពីការពឹងពាក់ប្រទេសចិនត្រូវតែត្រូវបានអមដោយកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីអភិវឌ្ឈន៍កន្លែងកែច្នៃ និងការទទួលបានផលិតផលនៅក្នុងសង្វាក់ផ្គត់ផ្គង់។ ទោះបីជាការគាំទ្រពីរដ្ឋាភិបាលកំពុងចាប់ផ្តើមកើនឡើងដូចដែលបានឃើញជាមួយកញ្ចប់ថវិកា ៨០០ លានដុល្លារអាមេរិករបស់លោក Trump ដើម្បីផ្តល់មូលនិធិដល់ការស្រាវជ្រាវរ៉ែកម្រហើយរដ្ឋបាលបៃឌិនអះអាងថាពួកគេនឹងពិនិត្យឡើងវិញនូវសង្វាក់ផ្គត់ផ្គង់ដើម្បីការពារផលប្រយោជន៍របស់អាមេរិកប៉ុន្តែត្រូវធ្វើបន្ថែមទៀតដើម្បីបង្កើនលទ្ធភាពទទួលបាននូវប្រភពរ៉ែកម្រទុនបំរុង ដូច្នេះអាមេរិកត្រូវតែប្តេជ្ញាចិត្តជាផ្លូវការចំពោះវិធានការនេះ។

សរុបសេចក្ដីមក បើទោះបីចិនមានសិទ្ធិគ្រប់គ្រងកាន់កាប់ឧស្សាហកម្មរ៉ែកម្រស្ទើរតែមួយសកលលោកក៏ដោយ មិនមែនមានន័យថាពិភពលោកនឹងត្រូវពឹងចិនរហូតនោះទេ។  ជាក់ស្ដែងឆ្នាំ ២០១០ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងជម្លោះភូមិសាស្ត្រនយោបាយ ប្រទេសចិនដែលមានសមត្ថភាពផលិតរ៉ែកម្រ ៩៧% នៃការផលិតបានថយចុះនៅប្រហែល ៥៨% នៅឆ្នាំ ២០២១ ដោយសារតែបណ្តាប្រទេសនានាចាប់ផ្តើមធ្វើពិពិធកម្មទៅលើរ៉ែកម្រ ហើយចិនផ្ទាល់ខ្លូនបានកំពុងដោះស្រាយ បញ្ហានិរន្តរភាពនៃរ៉ែកម្រនេះផង ព្រមទាំងផលប៉ះពាល់ដល់បរិស្ថាន តម្លៃខ្ពស់ក្នុងការទប់ទល់និងការរិះគន់ពីក្រុមបរិស្ថាននិងប្រជាជនក្នុងតំបន់។ មានន័យថាភាពផ្តាច់មុខរបស់ចិនមិនមានការគំរាមកំហែងដល់បណ្តាប្រទេសដូចជាសហរដ្ឋអាមេរិកនិងជប៉ុននាពេលអនាគតបានឡើយ។ ផ្ទុយទៅវិញ សហរដ្ឋអាមេរិកកំពុងឈានជើងចូលក្នុងទីផ្សារផលិតរ៉ែកម្ររបស់ខ្លួន អាមេរិកបានចាប់ផ្តើមរៀបចំផែនការយុទ្ធសាស្រ្តទាក់ទាញអ្នកវិនិយោគក្នុងនិងក្រៅស្រុក បន្ថែមទៀតក្នុងការអភិវឌ្ឈន៍ទីតាំងកែច្នៃដើម្បីទទួលបានឯករាជ្យភាពធនធានលើរ៉ែកម្ររបស់ខ្លួននាពេលអនាគត។ ដូច្នេះយុទ្ធសាស្ត្ររបស់រដ្ឋបាលអាមេរិកដែលត្រូវមានការទទួលខុសត្រូវខ្ពស់ជាងមុនចំពោះការអភិវឌ្ឈន៍ដំណើរការផ្គត់ផ្គង់រ៉ែកម្រ គឺចាំបាច់សម្រាប់សន្តិសុខជាតិអាមេរិកព្រោះសន្តិសុខជាតិកាន់តែច្រើនឡើងអាស្រ័យលើធនធានធម្មជាតិមានភាពរឹងមាំ។ យ៉ាងណាមិញ សម្រាប់ប្រទេសចិនអាចនឹងប្រឈមមុខនឹងការបាត់បង់ការគាំទ្ររបស់ខ្លួននៅពេលបន្តិចទៀតក្នុងការផ្គត់ផ្គង់រ៉ែកម្រទៅកាន់ពិភពលោកដែលបានប្រើប្រាស់ជាឧបករណ៍ភូមិសាស្ដ្រនយោបាយកន្លងមកនេះ។

កំណើនសេដ្ឋកិច្ចយ៉ាង​ឆាប់​រហ័ស​របស់​ប្រទេសចិន និងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ

នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ ប្រទេសចិនបានចាប់ផ្តើមបើកពាណិជ្ជកម្មនិងការវិនិយោគពីក្រៅប្រទេសលើកដំបូង ដោយអនុវត្តកំណែទម្រង់ទីផ្សាររបស់ខ្លួនទៅជាទីផ្សារសេរី។ ចំណុចរបត់ត្រង់កែទម្រង់ទៅជាទីផ្សារសេរី សេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសចិនមានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចយ៉ាងឆាប់រហ័សបំផុត។ ជាមួយគ្នានេះ ក្រោយភាពរីកចម្រើនទាំងនេះ ប្រទេសចិនក៏បានក្លាយជាប្រទេសមួយដែលកំពុងចូលរួមខ្លាំងជាងគេបន្ទាប់ពីប្រទេសធំៗមួយចំនួនទៀតដូចជាប្រទេសអាមេរិក និងប្រទេសឥណ្ឌា ក្នុងការបំពុលបរិស្ថានដែលអាចបណ្តាលឱ្យមានការប្រែប្រួលអាកាសធាតុជុំវិញពិភពលោក នេះបើយោងតាមស្ថិតិរបស់ Union of Concerned Scientists។ ដូចនេះ យើងនឹងងាកមកមើលចំណុចគោលធំៗចំនួន ២ ដែលការកើនឡើងសេដ្ឋកិច្ចេបស់ប្រទេសចិនបានប៉ះពាល់ទៅលើអាកាសធាតុពិភពលោក និងតើរដ្ឋាភិបាលចិនបានចូលរួមអ្វីខ្លះក្នុងការទប់ស្កាត់បញ្ហានេះ?

ការប្រើប្រាស់ធ្យូងថ្មក្នុងវិស័យឧស្សាហកម្ម

អស់រយៈពេលជាច្រើនទសវត្សរ៍កន្លងមក សន្ទុះសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសចិនបានទទួលនូវភាពរីកចម្រើនភាគច្រើនគឺដោយសារតែការប្រើប្រាស់ធ្យូងថ្ម។ នេះគឺដោយសារតែធ្យូងថ្មអាចធ្វើការបម្លែងថាមពលក្នុងតម្លៃថោក និងអាចប្រើប្រាស់ក្នុងវិស័យឧស្សាហកម្មជាច្រើនប្រភេទ នេះបើយោងតាមការចេញផ្សាយរបស់គេហរទំព័រ Science Direct។ ប៉ុន្តែការប្រើប្រាស់ធ្យូងថ្មទាំងនេះបានបញ្ចេញនូវឧស្ម័នកាបូនឌីអុកស៊ីត (CO2) ដែលជាឧស្ម័នកើតមកពីឧស្ម័នធម្មជាតិ ហើយបើយោងតាមការសិក្សាជាច្រើន ធ្យូងថ្មផលិតឧស្ម័នកាបូនច្រើនជាងគេបង្អស់ក្នុងចំណោមថ្មថាមពលផ្សេងៗទៀត។ ជាមួយគ្នានេះ យោងតាមទន្និន័យរបស់ S&P Global នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៩បានបង្ហាញឱ្យឃើញថា ស្ទើរតែ ៥៨% នៃធ្យូងថ្មជុំវិញផិភពលោកកំពុងត្រូវបានប្រើប្រាស់ក្នុងប្រទេសចិន ហើយការបំភាយចេញពីការដុតធ្យូងថ្មបានរួមចំណែកយ៉ាងសំខាន់ដល់ការប៉ះពាល់អាកាសធាតុផែនដី។

២ ការកើនឡើងនូវឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ពីប្រទេសចិន

ក្នុងឆ្នាំ២០១៩ ប្រទេសចិនបានក្លាយជាប្រទេសដែលបញ្ចេញឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ច្រើនជាងគេ លើសពីប្រទេសអភិវឌ្ឍន៏ដ៏ទៃទៀតនៅជុំវិញពិភពលោក។ ឧស្ម័ននេះមិនត្រឹមតែប៉ះពាល់ទៅដល់បរិស្ថាននោះទេ តែវាក៏មានផលប៉ះពាល់ទៅលើសុខភាពមនុស្សផងដែរ។ យោងតាមការចេញផ្សាយរបស់ National Geograpic ឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់វាអាចធ្វើឱ្យស្រទាប់អូហ្សូនរបស់ភពផែនដីស្ដើងជាងមុន បណ្តាលឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរអាកាសធាតុដោយកំណើនកំដៅ និងការរួមចំណែកដល់ជំងឺផ្លូវដង្ហើមផ្សេងៗពីផ្សែងអ័ព្ទនិងការបំពុលខ្យល់។ ក្នុងករណី ប្រទេសចិនជាអ្នក បញ្ចេញឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ចំនួន២៧%នៃចំនួនសរុបទាំងអស់ក្នុងពិភពលោក។ យោងតាមការវិភាគមួយក្នុងឆ្នាំ២០១៤បានបញ្ចាក់ឱ្យឃើញថា ការកើនឡើងនូវឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់នៅក្នុងប្រទេសចិនគឺកើតឡើងដោយសារតែដោយសារតែប្រទេសនេះនៅតែស្ថិតក្នុងដំណាក់កាលអភិវឌ្ឍន៏ឧស្សាហកម្ម និងមានការពឹងផ្អែកទៅលើការប្រើបាស់់ធ្យូងថ្មជាខ្លាំងនៅឡើយ។

៣ ការទប់ស្កាត់បញ្ហាបរិស្ថានពិភពលោករបស់រាជរដ្ឋាភិបាលចិន

នៅក្នុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២០នេះ ប្រធានាធិបតី Xi JinPing បានប្រកាសថាប្រទេសចិននឹងបោះជំហានរបស់ខ្លួនចូលទៅក្នុងពិភពលោកមួយដែលមានភាពបៃតងជាងមុន ក្នុងនោះលោកបានបញ្ចេញនូវសកម្មភាពក្នុងការទប់ស្កាត់បញ្ហាអាកាសធាតុដូចខាងក្រោម៖

កិច្ចព្រមព្រៀងទៅលើបញ្ហាប្រែប្រួលអាកាសធាតុនៅទីក្រុងប៉ារីស ឆ្នាំ២០១៦
ផែនការក្នុងការបញ្ចេញឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ និងកាត់បន្ថយក្នុងការប្រើប្រាស់ថាមពលដែលបញ្ចេញឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ ត្រឹមឆ្នាំ២០៣០
ផែនការក្នុងការមានប្រភពថាមពលដែលអាចកែឆ្នៃឡើងវិញក្នុងឆ្នាំ២០៣០
ដំឡើងប្រព័ន្ធសូឡានិងការបម្លែងខ្យល់ទៅជាថាមពល ដែលមានសមត្ថភាពសរុប ១.២ប៊ីលានគីឡូវ៉ាត់នៅក្នុងឆ្នាំ២០៣០
គ្របដណ្តប់ប្រទេសដោយព្រៃឈើប្រមាណ២ប៊ីលានម៉ែតគូបនៅឆ្នាំ២០៣០
ហាមឃាត់ការលក់យានយន្តដែលប្រើថាមពលប្រេងឥន្ធនៈត្រឹមឆ្នាំ២០៣៥
ផែនការក្នុងការដាក់ឱ្យប្រទេសចិនក្លាយជាប្រទេស carbon neutrality ក្នុងឆ្នាំ២០៦០។

ជារួម ប្រទេសចិនដើរតួសំខាន់ក្នុងបញ្ហាប្រែប្រួលអាកាសធាតុមួយនេះ។ ប៉ុន្តែដោយសេដ្ឋកិច្ចប្រទេសចិនស្ថិតនៅក្នុងដំណាក់កាលមួយកំពុងលូតលាស់យ៉ាងខ្លាំង ពិភពលោកបានមើលឃើញការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់ប្រទេសចិនក្នុងការទប់ស្កាត់បញ្ហាមួយនេះមានការខ្វះខាត និងមិនអាចទៅរួច ជាពិសេស ការប្រើប្រាស់ធ្យូងថ្ម។ ផ្ទុយមកវិញ ប្រទេសចិនបានបញ្ចេញសកម្មភាពរបស់ខ្លួនជាច្រើនមកហើយក្នុងការកាត់បន្ថយការប៉ះពាល់បរិស្ថានមួយនេះ ដូចជាការប្រើបា្រស់ប្រព័ន្ធសូឡា និងយានយន្តអេឡិចត្រូនិក ដោយក្នុងឆ្នាំ២០១៩មានយានយន្តអេឡិចត្រួនិកចំនួន២៥.៨លានត្រូវបានលក់នៅក្នុងប្រទេសចិន។ ការប្រើប្រាស់ថាមពលដែលអាចកែឆ្នៃឡើងវិញប្រមាណ១៥%ក្នុងការប្រើប្រាស់ថាមពលទាំងអស់ក្នុងប្រទេសចិនក្នងឆ្នាំ២០១៩ និងការបង្កើតនូវ National Emmision Trading Scheme ក្នុងគោលបំណងដើម្បីគ្រប់គ្រងការបំពុលបរិស្ថាននៅក្នុងទីផ្សារជួញដូរ។ ម៉្យាងវិញទៀត ប្រទេសចិនក៏កំពុងតែជួបប្រទះនឹងបញ្ហាអាកាសធាតុជារឿយៗនោះដែរ ដូចនេះការចូលរួមរបស់ប្រទេសចិនពុំមានការភ្ញាក់ផ្អើលនោះទេ។ ជាមួយគ្នានេះ ផែនការរបស់ប្រទេសចិននៅតែមើលមិនឃើញនៅថ្ងៃខាងមុខ ប៉ុន្តែពិភពលោកនឹងអាចក្លាយជាទីកន្លែងមួយដែលមនុស្សយើងអាចរស់នៅបានដោយមានផាសុកភាព ដោយការចូលរួមទប់ស្កាត់បញ្ហាប្រែប្រួលអាកាសធាតុពីប្រទេសចិន។

តើកិច្ចសន្យាការងារ​មានប៉ុន្មានប្រភេទ?

ដូចម្តេចហៅថា “កិច្ចសន្យាការងារ”?

យោងតាមមាត្រា ៦៦៤ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាបាន ចែងថា កិច្ចសន្យាការងារ គឺជាកិច្ចសន្យាដែលបង្កើតទំនាក់ទំនងផ្នែកការងាររវាងកម្មករនិយោជិត និងកម្មករនិយោជក​ ដែលកម្មករនិយោជិតបំពេញការងារក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់និយោជក ឯនិយោជកជាអ្នកផ្តល់នូវប្រាក់ឈ្នួលទៅលើកិច្ចការពលកម្មនោះ។  គួរបញ្ជាក់បន្តិចថា  ជាទូទៅទម្រង់នៃកិច្ចសន្យាការងារ អាចធ្វើដោយផ្ទាល់មាត់ និងជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ។ កិច្ចសន្យា ដោយផ្ទាល់មាត់អាចធ្វើបានដោយភាគីម្ខាងបានដាក់សំណើតាមរយ:មាត់ទទេ ឯភាគីម្ខាងទៀតបានយល់ព្រមជាមួយ សំណើដោយផ្ទាល់មាត់នោះ។ ចំណែកឯកិច្ចសន្យា ជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ គឺធ្វើឡើង ដោយភាគីម្ខាងបានដាក់លក្ខខណ្ឌរបស់ខ្លួនជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ ឯភាគីម្ខាងទៀតបានទទួលយល់ព្រមនឹងលក្ខខណ្ឌនោះ ហើយភាគីពាក់ព័ន្ធបង្ហាញឆន្ទៈថាយល់ស្របតាមរយៈរូបភាពចុះហត្ថលេខា ឬផ្ដិតមេដៃជាដើម។

ប្រភេទនៃកិច្ចសន្យាការងារ

យោងតាមច្បាប់ការងារ ១៩៩៧ បានកំណត់ប្រភេទនៃកិច្ចសន្យាការងារជាពីរប្រភេទគឺ៖
– កិច្ចសន្យាការងារដែលមានថេរវេលាកំណត់ (FDC) និង
– កិច្ចសន្យាការងារដែលមានថេរវេលាមិនកំណត់ (UDC)

១. កិច្ចសន្យាការងារដែលមានថេរវេលាកំណត់ (FDC)

យោងតាមសៀវភៅមគ្គុទេសក៍ស្តីពីច្បាប់មុខរបរ និងទំនាក់ទំនងការងារនៅកម្ពុជា ឆ្នាំ ២០២០ បានឱ្យនិយមន័យទៅលើកិច្ចសិន្យាការងារដែលមានថេរវេលាកំណត់ (FDC) ក្នុងន័យទូទៅថា ជាកិច្ចសន្យារវាងនិយោជក និងកម្មករនិយោជិតដែលក្នុងនោះ និយោជកទទួលកម្មករនិយោជិតក្នុងរយ:ពេល​មួយកំណត់។ យោងតាមមាត្រា ៦៧.២ នៃច្បាប់ការងារ ១៩៩៧ បានកំណត់នូវលក្ខខណ្ឌទូទៅនៃ កិច្ចសន្យា (FDC) បានចែងថា “កិច្ចសន្យានេះ ត្រូវធ្វើឡើងជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ ដែលបានកំណត់ពីពេលចាប់ផ្តើម និងពេលបញ្ចប់បានច្បាស់លាស់ ហើយការព្រមព្រៀងគ្នាដោយមានកំណត់ថិរវេលាពិតប្រាកដ មិនអាចមានរយ:ពេលលើសពីពីរឆ្នាំបានឡើយ”។ ប៉ុន្តែកិច្ចសន្យានេះ អាចបន្តសាជាថ្មីម្តង ឬច្រើនដងបាន ដរាបណាការបន្តសារជាថ្មីនោះមិនមានថិរវេលាអតិបរមាលើសពីពីរឆ្នាំ។ បញ្ញត្តិនៃមាត្រានេះ គឺមានការភ័ន្តច្រលំជាច្រើនពីមហាជនទូទៅ ដូច្នេះហើយទើបក្រសួងការងារ និងបណ្តុះបណ្តាលវិជ្ជាជីវ: បានចេញនូវសេចក្តីណែនាំ ០៥០ ស្ដីពីការកំណត់ប្រភេទកិច្ចសិន្យាការងារ។ យោងតាមសេចក្តីណែនាំ ០៥០ ស្ដីពីការកំណត់ប្រភេទកិច្ចសន្យាការងារ បានកំណត់អំពីការបកស្រាយនូវមាត្រា ៦៧.២ នៃច្បាប់ការងារ ១៩៩៧ ​យ៉ាងច្បាស់ថា កិច្ចសិន្យាការងារមានការកំណត់ត្រូវធ្វើឡើងជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ និងមានកាលបរិច្ឆេទចាប់ផ្ដើម និង បញ្ចប់ច្បាស់លាស់។ ឧទាហរណ៍ ៖
– ប្រសិនបើកិច្ចសន្យាការងារដែលបានធ្វើឡើងរវាងភាគីទាំងពីរលើកទីមួយ មានថិរវេលាកំណត់ ៦ ខែ ដូច្នេះថិរវេលាសរុបនៃកិច្ចសន្យា (FDC) គឺ ២ឆ្នាំ ៦ខែ
– ប្រសិនបើកិច្ចសន្យាការងារដែលបានធ្វើឡើងរវាងភាគីទាំងពីរលើកទីមួយ មានថិរវេលាកំណត់ ១ ឆ្នាំ ដូច្នេះថិរវេលាសរុបនៃកិច្ចសន្យា (FDC) គឺ ៣ឆ្នាំ
– ប្រសិនបើកិច្ចសន្យាការងារដែលបានធ្វើឡើងរវាងភាគីទាំងពីរលើកទីមួយ មានថិរវេលាកំណត់ ១ ឆ្នាំ ៦ខែ ដូច្នេះថិរវេលាសរុបនៃកិច្ចសន្យា (FDC) គឺ ៣ឆ្នាំ ៦ខែ
– ប្រសិនបើកិច្ចសន្យាការងារដែលបានធ្វើឡើងរវាងភាគីទាំងពីរលើកទីមួយ មានថិរវេលាកំណត់ ២ឆ្នាំ ដូច្នេះថិរវេលាសរុបនៃកិច្ចសន្យា (FDC) គឺ ៤ឆ្នាំ។

ក្នុងករណីដែលការបន្តកិច្ចសិន្យា (FDC) មួយដង ឬច្រើនដងមានថិរវេលាលើស​ពី ២ ឆ្នាំ នោះកិច្ចសិន្យានេះនឹងក្លាយជា កិច្ចសិន្យា(UDC)។ ក្រៅពីនេះ ច្បាប់ក៏បានចាត់ទុកថា កិច្ចសន្យាសាកល្បង កិច្ចសន្យាហ្វឹកហ្វឺនកូនជាង កិច្ចសន្យាការងារដែលមានថេរវេលាកំណត់ដែលមានកាលបរិច្ជេទមិនច្បាស់លាស់ គឺជាកិច្ចសន្យា (FDC) ពីព្រោះកិច្ចសន្យាទាំងនេះមានថិរវេលាកំណត់មិនលើសពី ពីរឆ្នាំ។ កិច្ចសន្យាការងារដែលមានថេរវេលាកំណត់ ដែលមានកាលបរិច្ជេទមិនច្បាស់លាស់ គឺជាកិច្ចសន្យាដែលធ្វើឡើង៖
– ដើម្បីជំនួសកម្មករបុគ្គលិកនយោជិតណាមួយដែលអវត្ដមានបណ្ដោះអាសន្ន ឬ
– ការងារនេះមានរយៈពេលតែមួយរដូវកាល ឬ
– កំណើនម្ដងម្កាលនៃការងារឬសកម្មភាពខុសធម្មតារបស់សហគ្រាស។ ជាមួយគ្នានេះដែរ កិច្ចសន្យាការងារអាចបន្តច្រើនដងច្រើនសារបានលុះត្រាតែការបន្តនោះមិនលើសពី ២ ឆ្នាំឡើយ។

២. កិច្ចសន្យាការងារដែលមានថេរវេលាមិនកំណត់ (UDC)

កិច្ចសន្យា (UDC) ជាកិច្ចសន្យាការងារដែលគ្មាន កំណត់កាលបរិច្ជេទបញ្ចប់។ ជាទូទៅកិច្ចសន្យា (UDC) មានថិរវេលាលើសពីពីរឆ្នាំ ដោយភាគីអាចធ្វើឡើងដោយផ្ទាល់មាត់ និងជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ។ ម៉្យាងវិញទៀត យើងអាចនិយាយបានថា ប្រសិនបើភាគីបានបង្កើតកិច្ចសន្យាការងារ ខុសពីលក្ខខណ្ឌតម្រូវណាមួយរបស់កិច្ចសន្យា (FDC) នោះវានឹងក្លាយជាកិច្ចសន្យា (UDC)។ បើផ្អែកតាម សៀវភៅមគ្គុទេសក៍ស្តីពីច្បាប់មុខរបរ និងទំនាក់ទំនងការងារនៅកម្ពុជា ឆ្នាំ ២០២០ សម្រាប់កម្មករនិយោជិតអចិន្ត្រៃយ៍ដែលបំពេញការងារយូរឆ្នាំចាស់វស្សារសម្រាប់ការងារដែលមានកាលបរិច្ឆទបញ្ចប់ នោះកម្មករនិយោជិតនោះគឺចាត់ទុកថាជាកិច្ចសិន្យា (UDC)។ និយោជកដែលត្រូវការកម្មករនិយោជិត សម្រាប់សកម្មភាពពាណិជ្ជកម្មដែលមានលក្ខណៈតទៅមុខជាអចិន្ត្រៃយ៍ អាចជ្រើសរើសកម្មករនិយោជិត ជាអចិន្ត្រៃយ៍ ដោយប្រើកិច្ចសន្យា (UDC)

***Disclaimer
អត្ថបទនេះគ្រាន់តែសរសេរឡើងក្នុងគោលបំណងចែករំលែកចំណេះដឹងទូទៅក្នុងនាមជាអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវតែប៉ុណ្ណោះ  ដែលអត្ថបទនេះក៏មិនមែនជាការផ្តល់ប្រឹក្សាផ្នែកច្បាប់ផ្លូវការណាមួយឡើយ។  The SEED នឹងមិនការធានា និងមិនទទួលខុសត្រូវនូវបញ្ហាផ្លូវច្បាប់ដែលបណ្តាលមកពីការប្រើប្រាស់អត្ថបទនេះឡើយ។

ហេតុអ្វីបានសហរដ្ឋអាមេរិកលូកដៃចូលក្នុងសង្គ្រាមវៀតណាម?

ក្រោយសង្គ្រាមឥណ្ឌូចិនទី១ បានបិទបញ្ចប់ សង្គ្រាមរៀតណាមបានកើតឡើងឬក៏យើងអាចហៅឈ្មោះម្យ៉ាងទៀតតាមប្រវត្តិវិទូជាច្រើនបានហៅឈ្មោះថា​​​​​​​«សង្គ្រាមឥណ្ឌូចិនទី២» ។ ឈ្មោះ«សង្គ្រាមឥណ្ឌូចិន»ដោយហេតុថា សង្គ្រាមនេះវាមិនមែនត្រឹមតែកើតឡើងក្នុងនៅក្នុងទឹកដីវៀតណាមតាមតែប៉ុណ្ណោះនោះទេ ប៉ុន្តែវារីកសាយភាយទៅកាន់ផ្នែកខ្លះនៃទឹកដីឥណ្ឌូចិនទាំងមូលផងដែរ នៅក្នុងនោះមានដូចជា កម្ពុជា និងឡាវ។ ​ សង្គ្រាមវៀតណាមគឺជាជម្លោះប្រដាប់អាវុធគ្នារវាងកងទ័ពរៀតណាមខាងត្បូង គាំទ្រដោយសហរដ្ឋអាមេរិក និង វៀតណាម​ខាងជើង (​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត) គាំទ្រ​ដោយ​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត។ ហើយវាក៏ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថា ជាការប៉ះទង្គិចប្រដាប់អាវុធយ៉ាងសំខាន់មួយនៅក្នុងសម័យកាលនៃសង្គ្រាមត្រជាក់។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះ យើងនិងការធ្វើការបកស្រាយឬក៏ពន្យល់ទៅលើសំណួរដែលបានលើកឡើងថាតើមានមូលហេតុអ្វីខ្លះបានសហរដ្ឋអាមេរិកលូកដៃចូលមកក្នុងសង្គ្រាមវៀតណាមទាំងដែលសហរដ្ឋអាមេរិកជាប្រទេសដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយពីតំបន់នេះ?

មានមូលហេតុចំនួន ៥ ដែលយើងអាចអាចយល់បានថាតើហេតុអ្វីបានសហរដ្ឋអាមេរិកលូកដៃចូលមកក្នុងសង្គ្រាមឥណ្ឌូចិនទី២នេះ

ទី១ ឯករាជ្យភាពនៃប្រទេសវៀតណាម៖ ​  យើងត្រូវចាំផងដែរ នៅមុនសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ប្រទេសវៀតណាមគឺស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងឬស្ថិក្រោមអាណានិគមនិយមបារាំង។ បន្ថែមពីនេះ នៅក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ប្រទេសវៀតណាមគឺត្រូវបានឈ្លានពានដោយប្រទេសជប៉ុន ហើយ ហ៊ូ​ ជីមិញ គឺជាមេដឹកនាំរបស់ពួកវៀតមិញ ដែលជាកងទ័ពតស៊ូដើម្បីឯករាជ្យភាពរបស់វៀតណាម។ ​ លើសពីនេះ ក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២  នៅឆ្នាំ១៩៩៤៥ ហ៊ូ ជីមិញ​បានវាយយកបានទាំងស្រុងទីក្រុងហា ណូយ ហើយទន្ទឹមគ្នានោះក៏បានប្រកាសឯករាជ្យភាពនៃប្រទេសរបស់ខ្លួនផងដែរ។ ជាពិសេសនោះ ក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២បានបញ្ចប់ បារាំងបានព្យាយាមវិលត្រឡប់មកកាន់កាប់ឬក៏គ្រប់គ្រងទឹកដីវៀតណាមម្តងទៀតនិយាយដោយឡែក ទឹកដីឥណ្ឌូចិនទាំងមូលនិយាយជារួម។  ប៉ុន្តែជាអកុសល បារាំងគឺមិនត្រូវបានប្រជាជនវៀតណាមស្វាគមន៍នោទេ។ ហេតុដូច្នេះហើយ វាក៏បង្ករឱ្យមានការផ្ទុះប្រដាប់អាវុធរវាងកងទ័ពបារាំងនិងវៀតណាមខាងជើងនៅឌៀន បៀនភូ នៅឆ្នាំ១៩៥៤ ហើយបារាំងក៏បានចាញ់សង្គ្រាមនេះយ៉ាងដំណំផងដែរ។ បន្ទាប់ពីនេះ សន្តិភាពគឺត្រូវបានគេពិភាក្សាគ្នានៅឯសឺណែវ(Geneva)នៅឆ្នាំ១៩៥៤ ហើយនៅក្នុងសន្ធិសញ្ញានេះ រដ្ឋទាំងអស់ដែលជាហត្ថលេខីបានយល់ស្របគ្នាថា បារាំងនិងចាកចេញពីប្រទេសវៀតណាម​ប៉ុន្តែវៀតណាមត្រូវបែងចែកជាពីរ រហូតទាល់តែការបោះឆ្នោតត្រូវបានគេរៀបចំឡើង។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការបោះឆ្នោតគឺមិនបានកើតឡើងនោះទេ ហើយប្រទេសវៀតណាមនៅតែបែងចែកជាពីរដដែលនៅពេលនោះដែលម្ខាងវៀតណាមខាងជើង ដឹកនាំដោយ ហ៊ូ ជីមិញ រីឯម្ខាងទៀត វៀតណាមខាងត្បូង ដឹកនាំ ង៉ូ ឌិញយៀម។

ទី២ សង្គ្រាមស៊ីវិល៖​ ពួកវៀតមិញចង់បង្រួបបង្រួមប្រទេសវៀតណាមឱ្យទៅជាវៀតណាមតែមួយស្ថិតនៅក្រោមការកាន់កាប់មេដឹកនាំកុម្មុយនីស្ត ហ៊ូ ជីមិញ។ ​ ប្រជាពលរដ្ឋវៀតណាមខាងត្បូងជាច្រើនបាក៏នគាំទ្រ ហ៊ូ ជីមិញ ដោយសារតែពួកគេមិនពេញចិត្តនិង ង៉ូ ឌិញយ៊ៀមដែលកាលនោះលោកគឺជាអ្នកដឹកនាំវៀតណាមខាងត្បូង។ ហេតុដូច្នេះហើយ សង្គ្រាមរវាងវៀតណាមខាងជើង និងវៀតណាមត្បូងក៏ផ្ទុះឡើង។ ​ ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៥៨មក វៀតណាមខាងត្បូងគឺត្រូវទទួលរងនូវការវាយប្រហារកាន់តែខ្លាំងឡើងពីសំណាក់ពួកកុម្មុនីស្តខាងជើង ដែលវាត្រូវបានគេហៅថា រណសិរ្យរំដោះជាតិ(National Liberation Front)។

ទី៣ ទ្រឹស្តីដូមីណូ( The Domino Theory)៖ វាគឺជាជំនឿថា ប្រសិនបើប្រទេសមួយធ្លាក់ចូលទៅក្នុងដៃកុម្មុយនីស្ត វាមានភាគរយច្រើនណាស់ថារដ្ឋជិតខាងដែលក្បែរៗគ្នានោះនិងក្លាយជារដ្ឋកុម្មុយនីស្តដែរ ស្រដៀងគ្នាទៅនិងដូមីណូដែលធ្លាក់មកពីលើអញ្ចឹង។ ដែលនេះ បានកើតឡើងនៅឯអឺរ៉ុបខាងកើត បន្ទាប់ពីឆ្នាំ១៩៤៥ ។ ចិនបានក្លាយជាប្រទេសកុម្មុយនីស្តនៅឆ្នាំ១៩៤៩ ហើយជាពិសេសនោះ ពួកកុម្មុនីស្តបានគ្រប់គ្រង់ប្រទេសវៀតណាមខាងជើង។ សហរដ្ឋអាមេរិកខ្លាចថា កុម្មុយសី្តនិងសាយភាយទៅកាន់វៀតណាមខាងត្បូងហើយបន្ទាប់មកអាស៊ីទាំងមូល។ ហេតុដូច្នេះហើយ វាបានសម្រេចចិត្តឱ្យជំនួយជាលុយ ការផ្គត់ផ្គង់ និងទីប្រឹក្សាកងទ័ពដើម្បីជួយរដ្ឋាភិបាលវៀតណាមខាងត្បូងប្រឆាំងជាមួយវៀតណាមខាងជើង។

ទី៤ ភាពកម្សោយនៃរដ្ឋាភិបាលវៀតណាមខាងត្បូង៖ ​ លោក ង៉ូ ឌិញយៀម គឺជាមេដឹកនាំពុករលួយម្នាក់ ដែលបដិសេធមិនព្រមប្រគល់ដីឱ្យកសិករធ្វើនោះស្រែចម្ការនោះទេ។  លើសពីនេះនោះ គាត់មិនចូលចិត្តព្រះពុទ្ធសាសនានោះទេ ហើយគាត់បានធ្វើអំពើយ៉ាងអាក្រក់ឃោរឃៅដល់ប្រជាជនដែលជាអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា។ ជាលទ្ធផល ប្រជាពលរដ្ឋវៀតណាមខាងត្បូងដោយច្រើននាំគ្នាងើបឡើងបះបោរ ប្រឆាំងនិងរដ្ឋាភិបាលរបស់គាត់។  កសិករ​ នាំគ្នាចង់បានរដ្ឋាភិបាលកុម្មុនីស្តហើយគាំទ្រពួកវៀតមិញនិងរណសិរ្យរំដោះជាតិ។ នៅឆ្នាំ១៩៦៣ ប្រធានាធិបតីរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក បានបញ្ជូនទីប្រឹក្សាកងទ័ពចំនួន​ ១៦០០០ នាក់ដើម្បីជួយកងទ័ពវៀតណាមខាងត្បូង ទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយ រដ្ឋាភិបាលរបស់ ង៉ូ ឌិញយៀមគឺត្រូវបានផ្តួលរលំ ។ ហើយបន្ទាប់ពីនេះមក​ នៅវៀតណាមខាងត្យូងគឺគ្មានរដ្ឋាភិបាលអ្នកមូលធនខ្លាំងណាម្នាក់នៅគ្រប់គ្រងវៀតណាមខាងត្បូងនោះទេ។

ទី៥៖ ហេតុការណ៍នៅឈូងសមុទ្រតុងកឹង១៩៦៤៖វៀតណាមខាងជើងបានវាយប្រហារកងទ័ពជើងទឹករបស់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅឯឈូងសមុទ្រតុងកឹង(The Gulf of Tonkin)។ ព្រឹត្តិការណ៍នេះបានជំរុញឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកមានលេសនៅក្នុងការពង្រីកសង្គ្រាមឱ្យកាន់ឆាបឆេះតែខ្លាំងឡើងៗ។ ​ ដំណោះស្រាយឈូងសមុទ្រតុងកឹង(Gulf of Tonkin Resolution) សភារបស់សហរដ្ឋអាមេរិកបានអនុញ្ញាតិឱ្យប្រធានាធិបតី Lyndon Johnson ដើម្បីប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយវៀតណាមខាងត្បូង។ ​ កងទ័ពម៉ារីន សំខាន់ៗដំបូងគេរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកបានមកដល់នៅឆ្នាំ១៩៦៥។  ១០​ឆ្នាំ ក្រោយមក ការលូកដៃចូលរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកគឺកាន់តែមានសភាពខ្លាំងក្លាឡើងៗ។  នៅឆ្នាំ១៩៦៨ កងទ័ពរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកគឺមានរហូតដល់ទៅជាងពាក់កណ្តាលមួយលាននាក់នៅលើទឹកដីរបស់វៀតណាម ហើយសង្គ្រាមបានចំណាយអស់ ៧៧ ប៊ីលានដុល្លានៅក្នុងមួយឆ្នាំ នេះបើយោងតាមការចុះផ្សាយរបស់គេហទំព័រ BBC។

 

ចួលរួម 1$ ដើម្បីគាំទ្រអ្នកសរសេរអត្ថបទ និង វិចិត្រករ
ចួលរួម 1$ ដើម្បីគាំទ្រអ្នកសរសេរអត្ថបទ និង វិចិត្រករ