នៅថ្ងៃទី ១៤ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ​ ២០២៤​ នាពេលខាងមុខនេះ ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ីនឹងរៀបចំការបោះឆ្នោតមួយថ្ងៃដ៏ធំបំផុតប្រចាំប្រទេស ដើម្បីជ្រើសរើសប្រធានាធិបតី និងអនុប្រធានាធិបតី រួមជាមួយនឹងតំណាងជិត ២០០០០ នាក់ទៅកាន់សភាជាតិ ខេត្ត និងស្រុកពីក្រុមបេក្ខជនមួយភាគបួនលាននាក់។ នាពេលបោះឆ្នោតខាងមុខនេះនឹងមានបេក្ខជនបីរូបដែលកំពុងប្រជែងគ្នា ដើម្បីបន្តតំណែងប្រធានាធិបតីដែលកំពុងកាន់អំណាចដោយលោក  Jokowi Widodo ហើយលោកក៏នឹងបញ្ចប់អាណត្តិទីពីរ និងចុងក្រោយរបស់លោកនៅខែតុលា ឆ្នាំ២០២៤ ហើយក៏ជាពេលប្រធានាធិបតីថ្មីនឹងចូលមកកាន់តំណែង។ ការបោះឆ្នោតនាពេលខាងមុខនេះទៀតសោតក៏បានក្លាយជាប្រធានបទក្នុងការវែកញែកថាបេក្ខជនប្រធានាធិបតីមួយរូបណាដែលនឹងចូលមកកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតីនាខែតុលា ឆ្នាំ ២០២៤ នាពេលខាងមុខនេះ។

ភាពជោគជ័យរបស់លោក Jokowi Widodo ក្នុងនាមជាប្រធានាធិបតីឥណ្ឌូនេស៊ីបច្ចុប្បន្ន

ចំណែកលោក Jokowi នឹងបញ្ចប់អាណត្តិរបស់ខ្លួននាពេលខាងមុខនេះដោយបានដឹកនាំប្រទេសឥណ្ឌូននេស៊ីជាប្រទេសដែលមានភាពរីកចម្រើនគ្រប់វិស័យនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដោយលោកក៏បានបន្សល់ទុកនូវស្នាដៃមួយចំនួនដោយថ្មីៗនេះ លោកបានសម្រេចជោគជ័យក្នុងនាមជាម្ចាស់ផ្ទះអាស៊ានឆ្នាំ ២០២៣​ ក៏ដូចជាការរៀបចំប្រជុំ G20 កាលពីឆ្នាំ ២០២២ ផងដែរ។ ជាមួយគ្នានេះដែរ ឥណ្ឌូណេស៊ីគឺជាប្រទេសដែលមានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចលឿនបំផុតទីប្រាំក្នុងចំណោមប្រទេសទាំង ៣០ របស់ពិភពលោកចាប់តាំងពីគាត់បានកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតីកាលពីឆ្នាំ២០១៤។ ចំណែក GDP បានកើនឡើងប្រមាណ ៤៣% ចាប់តាំងពីពេលនោះមក។ លោក Jokowi ក៏ទទួលបានការវិនិយោគពីបរទេសគាំទ្រគម្រោងផ្សេងៗក្នុងប្រទេស ហេតុនេះការវិនិយោគផ្ទាល់ពីបរទេសបានកើនឡើងដល់ ៤៥ ពាន់លានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ ២០២២ កើនឡើង ៤៤% ធៀបនឹងឆ្នាំមុន។

ស្ថានការណ៍បច្ចុប្បន្នរវាងបេក្ខជនប្រធានាធិបតីឥណ្ឌូនេស៊ីទាំងបីរូប

បេក្ខជនទាំងបីរូបដែលកំពុងឈរឈ្មោះរួមមាន លោក Prabowo Subianto ជាអតីតឧត្តមសេនីយ៍ដែលមានតួនាទីជារដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិដែលលោកនឹងប្រែក្លាយអ្នកនយោបាយ ហើយកំពុងនឹងឈរឈ្មោះប្រកួតប្រជែងនឹងលោក Ganjar Pranowo ដែលជាអតីតអភិបាលខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនបំផុតក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី និងលោក Anies Baswedan ដែលពីមុនជាអភិបាលក្រុងហ្សាកាតា។

យោងតាមការស្ទង់មតិរបស់ Indikator Politik ចុងក្រោយបំផុតដែលបានចេញផ្សាយថ្មីៗនេះ លោក Prabowo កំពុងនឹងនាំមុខជាមួយនឹងប្រហែល ៣៦% បន្ទាប់មកលោក Ganjar នៅ ៣១% និង Anies នៅ ២០% ។ ហេតុនេះ គេសង្កេតឃើញថា បេក្ខជនប្រធានាធិបតីឥណ្ឌូនេស៊ីលោក Prabowo Subianto រក្សាការនាំមុខលើគូប្រជែងទាំងពីររបស់គាត់ ខណៈដែលយុទ្ធនាការសម្រាប់ការបោះឆ្នោតក្នុងខែកុម្ភៈរបស់ប្រទេសនេះចាប់ផ្តើមកើនឡើង និងកាន់តែមានសន្ទុះ នេះបើយោងតាមការស្ទង់មតិសាធារណៈថ្មីចំនួនពីរផ្សេងទៀត។

ចំណែកលោក Jokowi វិញបានទទួលស្គាល់ថាគាត់នឹងចូលជាផ្នែកមួយក្នុងការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីដោយលោកបានតាំងខ្លួនគាត់ជាស្តេចនៅក្នុងការប្រកួតប្រជែងនេះ។ ទោះបីជាគាត់មិនបានបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ពីចំណូលចិត្តបេក្ខជនរបស់គាត់ក៏ដោយ គាត់ក៏បានផ្តល់តម្រុយទាក់ទងនឹងអ្នកដែលគាត់អាចនឹងគាំទ្រ។ ការចង្អុលបង្ហាញទាំងអស់បង្ហាញថាការគាំទ្ររបស់គាត់គឺងាកទៅរកលោក Prabowo Subianto ដែលក៏កំពុងនឹងទទួលបានសម្លេងនៃការគាំទ្រគួរឱ្យកត់សម្គាល់ពីប្រជាជនឥណ្ឌូនេស៊ី។ ជាមួយគ្នានេះផងដែរ យុទ្ធនាការផ្សព្វផ្សាយរបស់លោក Prabowo បានប្រកាសពីវត្តមានរបស់លោក Gibran Rakabuming Raka ដែលជាកូនប្រុសច្បងរបស់ប្រធានាធិបតី Jokowi Widodo នឹងធ្វើជាអនុប្រធានាធិបតីរបស់លោក Prabowo ផងដែរ។

ការបង្ហាញពីការគាំទ្ររបស់លោក Jokowi ទៅកាន់លោក Prabowo អាចនឹងមានឥទ្ធិពលទៅលើការគាំទ្រពីប្រជាជនឥណ្ឌូនេស៊ីទៅកាន់បេក្ខជនប្រធានាធិបតីឥណ្ឌូនេស៊ី។ នេះក៏ដោយសារតែទោះជាលោក Jokowi ជិតបញ្ចប់នូវអាណត្តិរបស់ខ្លួនក៏ដោយ លោកនៅតែទទួលបានប្រជាប្រិយភាពគួរឱ្យកត់សម្គាល់ពីប្រជាជនឥណ្ឌូនេស៊ី ដែលការស្ទង់មតិមួយចំនួនបង្ហាញថាប្រជាពលរដ្ឋប្រមាណ ៨០% នៅតែគាំទ្រគាត់ដោយនេះសុទ្ធសឹងតែបានមកពីស្នាដៃដែលលោក Jokowi ​បានបន្សល់នូវភាពរីកចម្រើនសម្រាប់ប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី។

យ៉ាងណាមិញ បើក្រឡកមើលពីមួយផ្នែកទៀត គេក៏សង្កេតឃើញពីអ្នករិះគន់ដែលពួកគេបានដាក់ការសង្ស័យលើភាពត្រឹមត្រូវនៃការបោះឆ្នោតឆ្នាំ ២០២៤ ចំពេលដែលពួកគេមើលឃើញថាជាការប៉ុនប៉ងរបស់ប្រធានាធិបតី Jokowi ដើម្បីរក្សាឥទ្ធិពលបន្ទាប់ពីចាកចេញពីតំណែងរបស់លោក។ ការរិះគន់នេះកើតមានឡើងក៏ដោយសារតែការផ្ដល់សិទ្ធិទៅកាន់កូនប្រុសរបស់លោក Jokowi ចូលរួមជាមួយលោក Prabowo។​

ជារួមមក ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីនាឆ្នាំ ២០២៤​ ខាងមុខនេះ គេសង្កេតឃើញពីភាពប្រកួតប្រជែងរវាងបេក្ខជនប្រធានាធិបតីទាំងបីរូបរវាងលោក Prabowo​, លោក Ganjar និងលោក Anies ជាពិសេសក៏ដោយ​សារពីវត្តមានរបស់កូនប្រុសលោក Jokowi លោក Gibran Rakabuming Raka ក្នុងនាមជាអនុប្រធានាធិបតីរបស់លោក Prabowo។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី យើងមិនអាចសន្មតទាំងស្រុងថាលោក Prabowo​ នឹងមានក្ដីសង្ឃឹមអាចយកតំណែងជាប្រធានាធិបតីនោះឡើយដោយសារតែបើយោងទៅតាមការស្ទង់មតិ សម្លេងនៃការគាំទ្ររវាងបេក្ខជនទាំងបីរូបមានសភាពប្រហែលៗ ហើយបេក្ខជនទាំងបីរូបក៏នៅសល់ពេលក្នុងការធ្វើការឃោសនាទម្រាំដល់ថ្ងៃបោះឆ្នោតនាឆ្នាំ ២០២៤ ខាងមុខនេះទៀតសោត។​

នៅពេលដែលចាប់ផ្ដើមនិយាយអំពីប្រទេសថៃ អ្វីដែលគេនឹកឃើញមុនគេនោះគឺភាពសម្បរបែបនៃម្ហូបអាហារ​ ហើយមុខម្ហូបមួយចំនួនដែលគេនឹងនឹកឃើញមុនគេនោះ តុមយុំា ស៊ុមតាំ មូកថៈ បាយដំណើបស្វាយ ជាដើម ហើយមុខម្ហូបទាំងប៉ុន្មានមុខនេះមានវត្តមានស្ទើរតែគ្រប់ប្រទេសទាំងអស់នៅលើពិភពលោក ដែលសូម្បីតែការធ្វើដំណើរតាមរយៈក្រុមហ៊ុនអាកាសចរណ៍ថៃដូចជា Thai Airway ជាដើម ក៏ភ្ញៀវអាចទទួលទានបង្អែមបាយដំណើបស្វាយ និងមុខម្ហូបថៃមួយចំនួនបានដែរ។ ជាការពិតណាស់ ម្ហូបគឺត្រឹមតែផ្នែកមួយនៃអត្តសញ្ញាណជាតិតែប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែសម្រាប់ប្រទេសថៃវិស័យម្ហូបអាហារគឺជាអំណាចទន់ដ៏មានប្រសិទ្ធភាព ដែលត្រូវបានរាជរដ្ឋាភិបាលថៃប្រើប្រាស់ជាយុទ្ធសាស្រ្តមួយរបស់នយោបាយការបរទេស ហើយទទួលបានជោគជ័យយ៉ាងខ្លាំង ដោយតាមរយៈអំណាចទន់មួយនេះ ប្រទេសថៃអាចកើបបានផលប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចបានយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះយើងនឹងធ្វើការសិក្សាអំពីការទូតម្ហូបអាហាររបស់ប្រទេសថៃ ភាពជោគជ័យនៅក្នុងការអនុវត្តការទូតម្ហូបអាហារ និងមេរៀនមួយចំនួនដែលប្រទេសដទៃទៀតអាចយកធ្វើជាគំរូនៅក្នុងការអនុវត្តការទូតអាហារ ។

និយមន័យទូទៅរបស់ការទូតម្ហូបអាហារ

មុននឹងឈានទៅដល់ចំណុចសំខាន់នៃប្រធានបទ យើងគម្បីស្វែងយល់អំពីនិយមន័យនៃការទូតម្ហូបអាហារជាមុនសិន ដោយការទូតម្ហូបអាហារគឺជាធាតុផ្សំមួយរបស់អំណាចទន់ ដែលសំដៅទៅលើការប្រើប្រាស់អាហារ ធ្វើជាមធ្យោបាយលើកកម្ពស់សុច្ឆន្ទៈ និងការកសាងទំនាក់ទំនងរវាងរដ្ឋ បុគ្គល សហគមន៍ អង្គការ និងតួរអង្គមិនមែនរដ្ឋផ្សេងៗទៀត និងធ្វើជាយុទ្ធសាស្រ្តគោលរបស់គោលនយោបាយការបរទេសក្នុងគោលបំណងទាញយកផលប្រយោជន៍ជាតិ ជាពិសេសផលប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ច។

ការអនុវត្តការទូតម្ហូបអាហារ​របស់រាជរដ្ឋាភិបាលថៃ

ក្នុងរយៈពេលពីរទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះ ប្រទេសថៃបានទាញយកផលប្រយោជន៍ជាច្រើនពីគោលនយោបាយការទូតម្ហូបអាហារសំខាន់ៗពីរ ដែលបានផ្ដល់នូវភាពជោគជ័យដ៏គួរឱ្យកត់សម្គាល់ដល់គោលនយោបាយការបរទេសរបស់ថៃ។ ក្នុងនោះរួមមានដូចជា គោលនយោបាយថៃសកល (Global Thai) និងគោលនយោបាយផ្ទះបាយពិភពលោក (Kitchen to the World) ដែលត្រូវបានអនុវត្តនៅក្នុងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការយ៉ាងជិតស្និតពីសំណាក់បណ្ដាក្រសួងពាក់ព័ន្ធ ដើម្បីធ្វើការផ្សព្វផ្សាយប្រទេសថៃទៅកាន់ពិភពលោក។

គោលនយោបាយថៃសកល

គោលនយោបាយថៃសកលត្រូវបានចាត់ទុកថាជាយុទ្ធសាស្រ្តចម្បងរបស់ការទូតម្ហូបអាហារ ដែលត្រូវបានអនុវត្តចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០២ ក្រោមរដ្ឋាភិបាលរបស់អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ លោកស្រី យីងឡាក់ ស៊ីណាវ៉ាត្រា។ គោលនយោបាយថៃសកលនេះ មានគោលបំណងលើកកម្ពស់មុខម្ហូបដែលជាបេតិកភណ្ឌជាតិ និងដែលជាផ្នែកមួយនៃកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងផ្នែកការទូតសាធារណៈ និងលើកកម្ពស់កិត្តិនាមរបស់មុខម្ហូបជាតិថៃ និងម៉ាកផលិតផលអាហារក្នុងស្រុក ដើម្បីទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍របស់ពិភពលោក ឱ្យមកទស្សនានៅប្រទេសថៃ និងដើម្បីទាញយកផលប្រយោជន៍ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច តាមរយៈការជំរុញចរន្តវិនិយោគឱ្យចូលមកក្នុងប្រទេសថៃជាដើម។

រាជរដ្ឋាភិបាលថៃជឿថា ភោជនីយដ្ឋានថៃគឺជាស្ថានទូតក្រៅផ្លូវការមួយដែលដើរតួនៅក្នុងការលើកកម្ពស់កិត្តិនាមរបស់ប្រទេសជាតិ តាមរយៈការប្រើប្រាស់អាហារជានិមិត្តសញ្ញានៅក្នុងការចែករំលែក និងការផ្លាស់ប្ដូរទំនាក់ទំនងផ្នែកវប្បធម៌ថៃទៅកាន់ពិភពលោក។ ក្រោមហេតុផលនេះហើយ បានជារាជរដ្ឋាភិបាលថៃ ធ្វើការយកចិត្តទុកដាក់យ៉ាងខ្លាំងចំពោះវិស័យម្ហូបអាហារ ដោយនៅក្នុងឆ្នាំ២០០៣ រាជរដ្ឋាភិបាលថៃបានចាប់ផ្ដើមយុទ្ធនាការពង្រីកភោជនីយដ្ឋានថៃពីចំនួន ៥៥០០ ទៅ ៨០០០ កន្លែងនៅទូទាំងពិភពលោក។ នៅក្នុងដំណើរការពង្រីកភោជនីយដ្ឋានម្ហូបថៃនេះ មានការចូលរួមត្រួតពិនិត្យយ៉ាងសកម្មពីសំណាក់ក្រសួងពាក់ព័ន្ធ ដើម្បីធានាបាននូវគុណភាព និងបរិមាណរបស់ភោជនីយដ្ឋាន ព្រមទាំងចុងភៅ ដោយក្នុងនោះក្រសួងការងារ គឺជាក្រសួងដែលទទួលបន្ទុកនៅក្នុងការជ្រើសរើស និងធ្វើតេស្តសមត្ថភាព​ បណ្ដុះបណ្ដាលបន្ថែមចំពោះចុងភៅជំនាញដែលត្រូវបានជ្រើសរើស មុនពេលបញ្ជូនទៅបំពេញការងារនៅតាមភោជនីយដ្ឋាននៅតាមបណ្ដាប្រទេសនានា។ បន្ទាប់មក ក្រសួងការបរទេសថៃគឺជាភាគីបន្ទាប់ដែលទទួលខុសត្រូវនៅក្នុងការសម្របសម្រួលបើកភោជនីយដ្ឋាន និងត្រួតពិនិត្យយ៉ាងលម្អិតចំពោះគុណភាព និងសោភណភាពរបស់ម្ហូបថៃនៅក្រៅប្រទេស ព្រមទាំងទទួលបន្ទុកចុះកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយបណ្ដាប្រទេសគោលដៅដែលគ្រោងនឹងបើកភោជនីយដ្ឋា​ន ព្រមទាំងបង្កភាពងាយស្រួលដល់មេចុងភៅថៃតាមរយៈការទទួលបានទិដ្ឋាការការងារផងដែរ ដែលក្នុងនោះមានប្រទេសមួយចំនួនដូចជា សហរដ្ឋអាមេរិក សហភាពអឺរ៉ុប អូស្រ្តាលី នូវែលសេឡង់ និងបណ្ដាប្រទេសដទៃទៀតក្នុងទ្វីបអាស៊ី។

បន្ថែមពីលើកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរវាងក្រសួងពាក់ព័ន្ធ រាជរដ្ឋាភិបាលថៃក៏បានធ្វើកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយវិស័យឯកជននៅក្នុងការផ្ដល់ការឧបត្ថម្ភធនទៅដល់វិនិយោគិននៅក្នុងការពង្រីកភោជនីយដ្ឋានថៃនៅក្រៅប្រទេស។ ក្នុងនោះ កិច្ចសហប្រតិបត្តិការដ៏ធំបំផុតមួយ គឺកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរវាងរាជរដ្ឋាភិបាលថៃ និងធនាគានាំចេញនាំចូលថៃ។ ភាគីទាំងពីរបានធ្វើការព្រមព្រៀងផ្ដល់ប្រាក់ចំនួន ១៦ លានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក ឬស្មើនឹង ៥០០ លានបាត នៅក្នុងមួយឆ្នាំៗទៅឱ្យវិនិយោគិនថៃដើម្បីបើកភោជនីយដ្ឋាននៅក្រៅប្រទេស។ បន្ថែមលើនេះ  រាជរដ្ឋាភិបាលថៃតែងតែប្រារព្ធពិធីបុណ្យម្ហូបអាហារថៃជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដោយមុខម្ហូបថៃត្រូវបានរៀបចំដោយចុងភៅជំនាញៗជាច្រើនមុខ ដើម្បីផ្ដល់ជូនដល់ភ្ញៀវបរទេសដោយឥតគិតថ្លៃ ក្នុងគោលបំណងផ្សព្វផ្សាយនូវមុខម្ហូបថៃ ក៏ដូចជាការបង្កើនប្រជាប្រិយភាពរបស់ភោជនីដ្ឋានម្ហូបថៃផងដែរ។

គោលនយោបាយផ្ទះបាយពិភពលោក

គោលនយោបាយផ្ទះបាយពិភពលោក គឺជាកម្លាំងចលករមួយដែលឈរនៅពីក្រោយភាពជោគជ័យរបស់គោលនយោបាយថៃសកល ដោយបានដើរតួនាទីសំខាន់ក្នុងវិស័យពាណិជ្ជកម្មម្ហូបអាហារ និងការនាំចេញនូវផលិតផលស្បៀងអាហាររបស់ប្រទេសថៃជារួម។ គោលដៅចម្បងរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលថៃនៅក្នុងការអនុវត្តគោលនយោបាយនេះ គឺការផ្តោតសំខាន់ទៅលើការបង្កើនសមត្ថភាពនៃការនាំចេញផលិតផលកសិកម្មប្រទេសថៃ និងធានានូវស្ថិរភាពរបស់ផលិតផលកសិកម្មថៃដើម្បីប្រកួតប្រជែងនៅលើទីផ្សារអន្តរជាតិ។ យុទ្ធសាស្រ្តសំខាន់ៗរបស់រដ្ឋាភិបាលមានដូចជា ការពង្រឹងវិស័យកសិកម្ម និងអាជីវកម្មម្ហូបអាហារ ការបន្ថែមតម្លៃកសិផលជាមួយដំណើរការផលិតកម្មបច្ចេកវិទ្យាខ្ពស់ គាំទ្រកិច្ចសហប្រតិបត្តិការក្នុងកម្រិតតំបន់ និងអន្តរជាតិ និងគាំទ្រការវិនិយោគរបស់ថៃនៅបរទេស  ជាពិសេស កសាងបណ្តាញភោជនីយដ្ឋានថៃ និងទីផ្សារអាហារនៅបរទេស ដូចដែលបានលើកឡើងខាងលើ។

បន្ថែមលើនេះ សៀវភៅអេឡិចត្រូនិកមួយក្បាលត្រូវបានបោះពុម្ពដោយរាជរដ្ឋាភិបាលក្នុងឆ្នាំ២០០៣ ដែលមានចំណងជើងដូចគ្នាថា “ប្រទេសថៃ៖ ផ្ទះបាយពិភពលោក” ដើម្បីផ្សព្វផ្សាយយុទ្ធនាការនេះ។ សៀវភៅនេះបានពិភាក្សាអំពីចំណុចសំខាន់ៗនៃវិស័យកសិកម្មរបស់ប្រទេសថៃ បង្រៀនអំពីរបបអាហារ និងភាពសម្បូរបែបនៃម្ហូបថៃ និងចែករំលែករូបមន្តនៃមុខម្ហូបថៃ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ សៀវភៅនេះក៏និយាយអំពីភាពជាដៃគូរវាងរដ្ឋាភិបាល និងសាកលវិទ្យាល័យថៃដែលបង្រៀនអំពីសិល្បៈធ្វើម្ហូបនៅក្នុងវិស័យម្ហូបអាហារផងដែរ។ សៀវភៅមួយក្បាលនេះបានប្រមូលផ្ដុំនូវព័ត៌មាន និងឯកសារសំខាន់ៗទាក់ទងទៅនឹងវិស័យកសិកម្ម និង​វិស័យម្ហូបអាហាររបស់ប្រទេសថៃ ដែលវាបានជួយជំរុញឱ្យពិភពលោកកាន់តែមានការចាប់អារម្មណ៍ចំពោះអ្វីដែលរាជរដ្ឋាភិបាលថៃបាននឹងកំពុងធ្វើ។

ឥទ្ធិពលរបស់ការទូតម្ហូបអាហារទៅលើគោលនយោបាយការបរទេសថៃ

ការទូតម្ហូបអាហារដែលជាធាតុផ្សំមួយរបស់អំណាចទន់ បានដើរតួរនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងគោលនយោបាយការបរទេសថៃ ជាពិសេសនៅក្នុងការបម្រើផលប្រយោជន៍ដល់សេដ្ឋកិច្ចថៃ បន្ទាប់ពីរងគ្រោះដោយវិបត្តិកូវីដ១៩។ តួយ៉ាង បន្ទាប់ពីអនុវត្តគោលនយោបាយនេះអស់រយៈពេល ២០ឆ្នាំ សព្វថ្ងៃនេះ ថៃមានភោជនីយដ្ឋានប្រមាណជា ២ម៉ឺនកន្លែងនៅទូទាំងពិភពលោក ដែលក្នុងនោះ មានប្រមាណជា ៥៥០០កន្លែង ដែលកំពុងដំណើរការយ៉ាងសកម្ម ហើយកំណើននៃភ្ញៀវទេសចរណ៍ក៏មានការកើនឡើងចំនួន ២០០ភាគរយរាប់ពីឆ្នាំ២០០២ យោងទៅតាមកិច្ចការស្រាវស្រាវរបស់មហាវិទ្យាល័យវិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយនៃសាកលវិទ្យាល័យថាម៉ាសាត ប្រទេសថៃ។

ចាប់តាំងពីពេលនោះមក ប្រទេសថៃបានក្លាយជាប្រទេសគោលដៅទេសចរណ៍ដ៏ទាក់ទាញមួយនៅក្នុងពិភពលោក ហើយមូលហេតុចម្បងនោះគឺការទទួលបាននូវបទពិសោធភ្លក់ម្ហូបដ៏សម្បូរបែបនៅទីក្រុងបាងកក។ ម្យ៉ាងវិញទៀត នៅក្នុងការអនុវត្តគោលនយោបាយ ផ្ទះបាយពិភពលោករបស់រាជរដ្ឋាភិបាល ថៃបានក្លាយទៅជាប្រទេសដែលនាំចេញផលិតផលកសិកម្ម និងស្បៀងអាហារធំជាងគេលំដាប់ទី១៣ នៅក្នុងពិភពលោក ដែលមានទំហំទឹកប្រាក់ ៣០,៥ ប៊ីលានដុល្លាសហរដ្ឋអាមេរិក។ បច្ចុប្បន្ននេះ ប្រទេសថៃគឺជាប្រទេសនាំចេញប្រូតេអ៊ីនជំនួសធំជាងគេទី២៥ របស់ពិភពលោក មានតម្លៃស្មើនឹង ១,៥ ប៊ីលានដុល្លារអាមេរិកក្នុងត្រីមាសទី១ ក្នុងឆ្នាំ២០២២ និងកើនឡើង ២៦ភាគរយពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ  ដោយទីផ្សារសំខាន់ៗរួមមាន អាមេរិក ចិន និងវៀតណាម យោងទៅតាមរបាយការណរណ៍របស់ PR Newswire កាលពីឆ្នាំ២០២១។ ជាលទ្ធផល ឧស្សាហកម្មម្ហូបអាហារ បានកើនឡើងជាប្រចាំឆ្នាំគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ជាបន្តបន្ទាប់ និងបានរួមចំណែកប្រហែល ២៣ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (GDP) របស់ប្រទេសថៃ ដែលទិន្នន័យនេះដកស្រង់ចេញពី របាយការណ៍ដែលមានចំណងជើងថា ប្រទេសថៃ: ផ្ទះបាយរបស់ពិភពលោក របស់ក្រុមប្រឹក្សាវិនិយោគថៃ។

តើមានចំណុចអ្វីខ្លះដែលប្រទេសដទៃទៀតអាចរៀនសូត្រពីប្រទេសថៃ?

បើយើងនិយាយពីអំណាចទន់ ជាពិសេសវិស័យឧស្សាហកម្មម្ហូបអាហារដែលបានជួយទ្រទ្រង់ និងផ្ដល់ប្រយោជន៍ដល់ប្រទេសជាតិ ប្រទេសថៃត្រូវបានចាត់ទុកជាប្រទេសដែលមានឥទ្ធិពលបំផុតមួយក្នុងទ្វីបអាស៊ី និងពិភពលោក។ នេះគឺជាអ្វីដែលប្រទេសដទៃទៀតអាចរៀនសូត្រតាម និងយកប្រទេសថៃធ្វើជាគំរូនៅក្នុងការពង្រឹងអំណាចទន់ក្នុងគោលបំណងទាញយកផលប្រយោជន៍ជាតិ។ ក្រោមហេតុផលនេះហើយ បានជាប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ដទៃទៀត គួរតែបង្វែរទិសដៅទៅរកការពង្រឹងអំណាចទន់ ដែលក្នុងនោះធនធានមួយក្នុងចំណោមធនធានផ្សេងទៀតដែលយើងអាចប្រើប្រាស់បាន គឺការយកអាហារដែលជាអត្តសញ្ញាណរបស់ជាតិ ធ្វើជាឧបករណ៍នៅក្នុងការពង្រឹងអំណាចទន់របស់ខ្លួនបាន។

រដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ផ្សេងទៀត គួរតែចាប់ផ្ដើមអនុវត្ត​គោលនយោបាយកែច្នៃនូវភាពសម្បូរបែប និងលក្ខណៈពិសេសនៃម្ហូបអាហារជាតិរបស់ខ្លួនដើម្បីផ្សព្វផ្សាយកិត្តិនាមរបស់ប្រទេសជាតិទៅកាន់ពិភពលោក ព្រោះនេះគឺជាយុទ្ធសាស្រ្តមួយដែលពុំទាមទានូវធនធានច្រើនដើម្បីអនុវត្តដូចអំណាចរឹងឡើយ។ តួយ៉ាង តាមរយៈមេរៀនដែលយើងអាចសិក្សាបានពីប្រទេសថៃ កិច្ចសហប្រតិបត្តិការរវាងរដ្ឋាភិបាលជាមួយរដ្ឋាភិបាល និងរវាងរដ្ឋាភិបាលជាមួយវិស័យឯកជន ព្រមទាំងតួអង្គមិនមែនរដ្ឋដទៃទៀត គឺជាកម្លាំងចលករដ៏សំខាន់នៅក្នុងការកំណត់ភាពជោគជ័យ។ រដ្ឋាភិបាលគួរតែសហការជាមួយតួអង្គពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងការអនុវត្តគោលនយោបាយនេះ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត មន្រ្តីការទូតដែលបានតែងតាំងទៅបំពេញការងារនៅក្រៅប្រទេស គួរតែត្រូវបានបណ្តុះបណ្តាលទាក់ទងទៅនឹងវិស័យម្ហូបអាហារ និងដើរតួនាទីជាអ្នកផ្សព្វផ្សាយអំពីម្ហូ​បអាហារ ក្រៅពីតួនាទី និងមុខងារចម្បងរបស់ខ្លួន។

ជាមួយគ្នានេះ ចុងភៅគួរតែត្រូវបានទទួលការជ្រោមជ្រែងពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាល ដើម្បីដើរតួជា “អ្នកការទូតម្ហូបអាហារ” នៅក្នុងការបញ្ចេញទេពកោសល្យរបស់ពួកគេ តាមរយៈការបោះពុម្ពសៀវភៅធ្វើម្ហូប ឬការបង្ហាញស្នាដៃផ្សេងៗរបស់ពួកគេ ហើយផ្សព្វផ្សាយទៅកាន់ពិភពលោក។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ក្រសួងពាក់ព័ន្ធ និងបណ្ដាស្ថានទូតនៅក្រៅប្រទេស អាចធ្វើការពង្រីកបណ្ដាញភោជនីយដ្ឋាននៅក្រៅប្រទេស ព្រមទាំងធ្វើការសហការជាមួយនឹងស្ថានទូតនៅក្នុងការរៀបចំពិធីបុណ្យវប្បធម៌ ឬពិធីបុណ្យម្ហូបអាហារប្រចាំឆ្នាំ ដែលនេះគឺជាវិធីសាស្រ្តមួយដែលត្រូវបានអនុវត្តដោយប្រទេសថៃ ហើយទទួលបានភាពជោគជ័យយ៉ាងខ្លាំងនៅក្នុងការបើកឱកាសឱ្យពិភពលោកបានស្គាល់អំពីធនធានវប្បធម៌ និងម្ហូបអាហារដ៏សម្បូរបែប៕

ទីណាមានសង្រ្គាម ទីនោះមានការបង្ហូរឈាម ទីណាមានសង្រ្គាម ទីនោះមានភាពសោកសៅនិងសេចក្ដីវិនាសអន្ដរាយ។  បើយើងមិនបញ្ឈប់សង្រ្គាមទេ សង្រ្គាមនឹងបញ្ចប់យើង។ ប្រជាជននៅលើពិភពលោករមែងចង់បាន សេចក្ដីសុខ សន្ដិភាព និងរួមរស់នៅជាមួយគ្នាដោយសេចក្ដីស្រឡាញ់ គ្មានការរើសអើង ស្អប់ខ្ពើម។ ចុះតើហេតុអ្វីបានជាសង្រ្គាមតែងតែកើតមាននៅលើសកលលោកយើង? តើវាជាជម្រើស ឬបំណងក្នុងការបង្តើតសង្រ្គាម?  ថ្មីៗនេះនៅតំបន់មជ្ឍឹមបូព៌ាមានសង្រ្គាមកើតឡើងរវាងក្រុមភេរវកម្មហាម៉ាស(ចលនាអ៊ីស្លាម​ប៉ាឡេស្ទីនហាម៉ាស) និងអ៊ីស្រាអែល ដែលរឿងនេះបណ្ដាលឲ្យមហាជនទូទាំងពិភពលោកចាប់អារម្មណ៍ព្រមទាំងធ្វើការវិនិច្ឆ័យចំពោះសកម្មភាពភាគីទាំងពីរ គឺរដ្ឋាភិបាលអ៊ីស្រាអែល និងក្រុមហាម៉ាស។ យ៉ាងណាក៏ដោយគេមិនទាន់ឃើញដំណោះស្រាយបញ្ចប់សង្រ្គាមនេះទេរហូតទល់ពេលនេះ ភាគីទាំងពីរនៅតែបន្ដបាញ់​មីស៊ីលទៅវិញទៅមក និងចាប់ពលរដ្ឋស្លូតត្រង់ជាចំណាប់ខ្មាំងដែលភាគច្រើនជាស្ដ្រី និងកុមារ​។ យើងបានដឹងហើយថា ភាគីដែលចាប់ផ្ដើមសង្រ្គាមមុន គឺភាគីហាម៉ាស ហើយត្រូវបានអ៊ីស្រាអែលវាយបកវិញយ៉ាងខ្លាំងក្លាដែលធ្វើឲ្យតំបន់កាហ្សាខ្ទេចខ្ទីជាពិសេស ផ្ទះសំបែងប្រជាជន មន្ទីពេទ្យ និងតំបន់ជ្រកកោនរបស់ជនភៀសខ្លួន។ តើអ៊ីស្រាអែលកំពុងប្រព្រឹត្តឧក្រិដ្ឋកម្មសង្រ្គាមនៅប៉ាឡេស្ទីនឬយ៉ាងណា? តែមុននឹងឈានចូលដល់ការឆ្លើយតបនឹងសំណួរ លោកអ្នកគួរបានដឹងពីព័ត៌មានខ្លះៗជាមុនសិន៖

តើក្រុមហាម៉ាសជានរណា?

ក្រុមហាម៉ាសនេះ គឺជាចលនាប្រឆាំងអ៊ីស្រាអែលដ៏ធំមួយកាន់កាប់តំបន់កាហ្សា ដែលមានប្រជាជនរស់នៅជាង ២លាននាក់។ ក្រុមនេះគ្រប់គ្រងកាហ្សា តាំងពីឆ្នាំ២០០៧ តាមរយៈជ័យជំនះលើការបោះឆ្នោតប្រជែងជាមួយក្រុម Fatah  ហើយក្រុម Fatah  កំពុងកាន់កាប់ទឹកដីត្រើយខាងលិច (West Bank)សព្វថ្ងៃ។ ក្រុមហាម៉ាសមានសមាជិក៤០០០០នាក់ ហើយប្រតិបត្តិគោលការណ៍ ៣យ៉ាងតឹងរឹងដូចជា សាសនា ការជួយសង្រ្គោះ និងប្រយុទ្ធប្រឆាំងអ៊ីស្រាអែល។ ចំណាំ៖ ក្រុមសកម្មប្រយុទ្ធហាម៉ាស ត្រូវបានចាត់ទុកជាក្រុមភេរវករដោយបណ្ដាប្រទេសធំៗលើសកលលោកមានដូចជាៈ អាម៉េរិក សហភាពអឺរ៉ុប កាណាដា អេហ្ស៊ីប​ ជប៉ុន និង អ៊ីស្រាអែល។ យ៉ាងណាមិញ យោងតាមការកត់សម្គាល់កន្លងមក  ក្រុមហាម៉ាស តែងតែវាយប្រហារលើប្រជាជនអ៊ីស្រាអែល ព្រមទាំងចាប់ខ្លួន និងសម្លាប់ទាហានអ៊ីស្រាអែលឥតញញើតដៃ។ ក្រុមនេះមានមហិច្ឆតាណាស់ ហើយមិនបានទទួលស្គាល់អ៊ីស្រាអែលជារដ្ឋឯករាជ្យឡើយ។ ពួកគេថែមទាំងលើកឡើងថានឹង បណ្តេញជនជាតិជ្វីហ្វចេញពីតំបន់អ៊ីស្រាអែលឱ្យអស់ថែមទៀត។  ក្រុមប្រដាប់អាវុធមួយនេះ មានការគាំទ្រពីសំណាក់ ស៊ីរី ក្រុមឥស្លាមជីហាត អ៊ីរ៉ង់ និងក្រុមប្រដាប់អាវុធ Hezbollah នៅលីបង់ ដែលធ្វើឲ្យវាឈរជើងដល់សព្វថ្ងៃពិសេសទទួលបានជំនួយជាទឹកប្រាក់ និងអាវុធជាច្រើនពីប្រទេសទាំងនេះ។  អំឡុងពេលកាន់អំណាចដំបូងប្រជាជនគាំទ្រក្រុមនេះណាស់ តែបន្ដបន្ទាប់ប្រជាប្រិយភាពធ្លាក់ចុះព្រោះប្រជាជននៅក្នុងតំបន់កាហ្សាលំបាកទៅៗ ក្រីក្រខ្លាំងដោយរកលុយក្នុងមួយថ្ងៃតិចជា២ដុល្លារ នេះក៏ដោយសារតែក្រុមនេះប៉ះទង្គិចជាមួយអ៊ីស្រាអែលជាច្រើនលើក ព្រមទាំងត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលអ៊ីស្រាអែល និងអាហ្ស៊ីបការរាំងខ្ទប់។

រូងក្រោមដីក្នុងតំបន់ហ្កាហ្សា

​តំបន់​ហ្កាហ្សា​បង្កប់​​ផ្លូវក្រោមដី ឬ​រូងក្រោមដី​ច្រើន​ជាន់ និង​ខ្វាត់ខ្វែង​រាប់សិប​គីឡូម៉ែត​ ​ជីក​ដោយ​ពួក​ហាម៉ាស វាត្រូវបានហៅថា ​មេត្រូ​ហ្កាហ្សា។  ផ្លូវក្រោមដី​ត្រូវ​បាន​ពួក​ហាម៉ាស​សាងសង់​ក្នុង​ឆ្នាំ២០០៧ស្របពេលអ៊ីស្រាអែល​​បិទខ្ទប់​ច្រក​ចេញ​ចូល​លើ​ដី​ក្នុង​តំបន់​ហ្កាហ្សា​ទាំង​មូល។ ​ផ្លូវក្រោមដី​ប្រើ​ក្នុងគោលបំណង ដឹក​ជញ្ជូន​ផលិតផល​​ពី​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប​ចូល​ហ្កាហ្សា មានដូចជា៖ ​ស្បៀងអាហារក្នុងការ​​ផ្គត់ផ្គង់​​ពលរដ្ឋ​ប៉ាឡេស្ទីន​។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ​ក្រុមហាម៉ាស​ប្រើ​ ផ្លូវនេះនាំ​ចូល​គ្រឿង​សព្វាវុធ និង​សារធាតុផ្ទុះ​ ​ប្រើ​ជា​មូលដ្ឋានទ័ព កន្លែង​ផលិត​អាវុធ និង​ជា​កន្លែង​ស្តុក​អាវុធ​ទៀត​ផង។​ មានការលើកឡើងតាមរយៈសារព័ត៌មាន AFP ថារូងនេះជីក​សំដៅ​ទៅ​អេហ្ស៊ីប និង​ជីក​សំដៅ​ទៅ​ខ្សែព្រំដែន​ជាមួយ​អ៊ីស្រាអែល​។ រដ្ឋាភិបាលអ៊ីស្រាអែលចិញ្ចឹមចិត្តមកជាយូរលើការកម្ទេច រូងក្រោមដីនេះចោល។  ជាក់ស្ដែងឆ្នាំ ២០២១ អ៊ីស្រាអែល​បានប្រកាស​វាយប្រហារ​ផ្លូវអាកាស​កម្ទេច​បាន​ផ្លូវក្រោមដី​នៅ​ហ្កាហ្សា​ជាង ១០០គីឡូម៉ែត្រ តែក្រុមហាម៉ាសតបថាគឺវា​ស្មើ​នឹង ៥%ប៉ុណ្ណោះ។  បញ្ហានេះបានបង្កើតជាចម្ងល់ដល់មហាជនទូទាំងពិភពលោក ព្រោះគេមិនដឹងទេថាតើ​ហ្កាហ្សា​មាន​ផ្លូវក្រោម ​ប៉ុន្មាន​ ហើយមាន​ជម្រៅ​ប៉ុន្មាន​ វែងប៉ុននិង​​ត​ភ្ជាប់​ពី​ណា​ទៅ​ណា​ខ្លះ? ពោលគឺ​មាន​តែ​ពួក​ហាម៉ាស​ខ្លួន​ឯង​ដែល​បាន​ដឹង​ច្បាស់ដូចថ្ងៃ ផ្លូវរោងក្រោមដីនេះអាចជាកន្លែងសុវត្ថិភាពរបស់ក្រុមហាម៉ាស តែវាក៏អាចនាំមកនូវគ្រោះថាប្រសិនបើអ៊ីស្រាអែលរកឃើញ។ ឆ្លើយតបនឹងសង្រ្គាម២០២៣នេះ អ៊ីស្រាអែលនឹង ​កម្ទេច​ផ្លូវក្រោមដីរបស់ក្រុមហាម៉ាសឲ្យខានតែបានព្រោះជាបំណងជាយូរមកហើយរបស់អ៊ីស្រាអែល។

ចំនួនប្រជាជនរងគ្រោះដោយសារសង្រ្គាម អ៊ីស្រាអែល-ហ្កាហ្សា

សូមបង្ហាញនូវទិន្នន័យចំនួនប្រជាជនប៉ាឡេស្ទីន និងអ៊ីស្រាអែលរងគ្រោះ និងការខូចខាតហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធភាគីទាំងសងខាងគិតត្រឹមថ្ងៃ២៤ តុលា ២០២៣នេះ

ប៉ាឡេស្ទីន

យោងទៅតាមសារព័ត៌មាន Aljazeera ដែលរាយការណ៍ដោយ ក្រសួងសុខាភិបាលប៉ាឡេស្ទីន សមាគមន៌កាកបាទក្រហម ប៉ាឡេស្ទីន និង សេវា វេជ្ជសាស្ត្រ អ៊ីស្រាអែល ៖

តំបន់ហ្គាហ្សា មានប្រជាជនស្លាប់ហោចណាស់៥ ៧៩១នាក់ដែលក្នុងនោះភាគច្រើនជាស្ដ្រី ១២៩២ និងកុមារ ២ ៣៦០ នាក់ ចំណែកអ្នករងរបួសគឺច្រើនជាង១៦២៩៧នាក់។

តំបន់ West Bank មានប្រជាជនស្លាប់ហោចណាស់៩៦ នាក់ និងរងរបួសយ៉ាងហោចណាស់ ១៨២៨នាក់។

ការខូចខាតហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធមានដូចជាៈ

ទីលំនៅ ១៧៧ ៧៨១ ត្រូវបានខូចខាត និង ១៦ ៤៤១ បំផ្លាញទាំងស្រុង។

សាលារៀន​ ២០៧ កន្លែងបំផ្លាញទាំងស្រុង។

មន្ទីពេទ្យ ៣៤ កន្លែងបំផ្លាញទាំងស្រុង។

កន្លែងផ្គត់ផ្គង់ទឹងស្អាត ១១ កន្លែងត្រូវបានកម្ទេច។

ចំពោះភាគីអ៊ីស្រាអែលមានប្រជាជនស្លាប់ហោចណាស់ ១ ៤០៥នាក់ និងប្រជាជរងរបួសខ្ទង់ ៥ ៤៣១នាក់។

និន្នន័យនៃចំនួនប្រជាជនរងគ្រោះរបស់ភាគឺទាំងពីរគឺមានចំនួនខុសគ្នាខ្លាំងណាស់ដែលអាចឲ្យយើងវិភាគបានថាប្រជាជនប៉ាឡេស្ទីនរងគ្រោះច្រើនជាងអ៊ីស្រាអែលឆ្ងាយ ណាមួយអ៊ីស្រាអែលមានកងទ័ពពូកែ និងអាវុធទំនើបជាច្រើន។

ការ​បាញ់ផ្លោងតទល់គ្នា និងបទ​ឧក្រិដ្ឋ​សង្រ្គាម ឬបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌសង្រ្គាម

ចំពោះការរំលោភ​លើ​ច្បាប់​សង្រ្គាម​ ​ត្រូវ​ចាត់បញ្ចូល​ជា​បទឧក្រិដ្ឋ​សង្រ្គាម ដែល​មាន​ចែង​នៅ​ក្នុង​​មាត្រា ៨ នៃ​លក្ខន្តិកៈ​ក្រុង​រ៉ូម ស្តីពី​ការបង្កើត​តុលាការ​ព្រហ្មទណ្ឌ​អន្តរជាតិ។  ច្បាប់​សង្រ្គាម គឺ​ត្រូវ​យក​មក​អនុវត្ត​ទាំងក្នុង​ករណី​មាន​សង្រ្គាម និង​ក្នុង​ករណី​មាន​ជម្លោះ​ប្រដាប់​អាវុធ​អន្តរជាតិ។ ពិសេសជាងនេះទៅទៀត “ច្បាប់សង្រ្គាម” គឺ​មាន​ចែង​នៅ​ក្នុង​អនុសញ្ញា​ក្រុង​ឡាអេ​ (១​នៅ​ឆ្នាំ​១៨៩៩ និង​១ទៀត​នៅ​​ឆ្នាំ​១៩០៧) និង​អនុសញ្ញា​ក្រុង​ហ្សឺណែវ​ចំនួន​៤ (ឆ្នាំ​១៩៤៩)។  យើងសូមលើកយកសម្មភាពដែល​​មានចែង​ក្នុង​លក្ខន្តិកៈ​ក្រុងរ៉ូម ១៩៩៨ ដែលតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្ដរជាតិ ចាត់ទុកជា​ឧក្រិដ្ឋកម្ម​សង្រ្គាម​ជាអាទិ៍មានដូចជា​៖

ការវាយប្រហារ ការបាញ់ផ្លោង ឬ​ការទម្លាក់​គ្រាប់បែក​ទៅលើ​ក្រុង ភូមិ ទីប្រជុំជន ​ទីលំនៅ​ ឬ​អគារ ដែល​គ្មាន​ការ​ការពារ និង​ដែល​មិនមែន​ជា​ចំណុចស៊ីប​របស់​កងទ័ព (មាត្រា ៨ កថាខណ្ឌទី៥)។

ការប្រើថ្នាំពុល ឬ​អាវុធ​ដែល​មាន​ជាតិពុល (មាត្រា ៨ កថាខណ្ឌទី៧)។

ការប្រើឧស្ម័ន​ពុល ឬ​សារធាតុ​ប្រហាក់ប្រហែល​ផ្សេងទៀត (មាត្រា ៨ កថាខណ្ឌទី៨)។

ការប្រើប្រាស់​ប្រភេទ​អាវុធ​ដែល​ត្រូវ​ហាមឃាត់​ដោយ​ច្បាប់​អន្តរជាតិ (មាត្រា ៨ កថាខណ្ឌទី​១០) ដូចជា គ្រាប់បែក​ចង្កោម​ជាដើម ដែល​ត្រូវ​ហាមឃាត់​ដោយ​អនុសញ្ញា ស្តីពី​គ្រាប់បែក​ចង្កោម ចូលជាធរមាន កាល​ពីឆ្នាំ​២០០៨។

យើងមកពិចារណាទង្វើរបស់អ៊ីស្រាអែលក្នុងសង្រ្គាមនេះ ដោយអ៊ីស្រាអែលលើកឡើងថាបានទម្លាក់គ្រាប់បែកចំនួន​ ៦០ ០០០គ្រាប់លើតំបន់ ហ្គាហ្សាស្ទ្រីប។ ចាប់ តាំង ពីការវាយប្រហារថ្ងៃទី៧ ខែ តុលា មកហើយចំនួននេះគឺវា ស្ទើរតែស្មើរនឹងចំនួនគ្រាប់បែកដែល សហរដ្ឋអាមេរិក បានប្រើនៅក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថានក្នុងរយៈពេលមួយឆ្នាំ ។ តើនរណាជាអ្នកទទួលគ្រាប់ទាំង៦០ ០០០គ្រាប់នេះ? ប្រាដកណាស់គឺប្រជាជនប៉ាឡេស្ទីន ទោះជាអ៊ីស្រាអែលអំពាវនាវឲ្យពលរដ្ឋចាកចេញពីកាហ្សាក៏ដោយតែសំណួរសួរថា តើត្រឹមតែពេលខ្លីពលរដ្ឋទាំងអស់នោះអាចចាកចេញទាន់ពេលទេ ព្រោះពួកគេមានចំនួនច្រើនកកកុញ ហើយអ្នកខ្លះរងរបួសដោយមីស៊ីល(ជាស្ដ្រីដែលមានកូនតូចៗ ) ពួកគេគ្មានសូម្បីកម្លាំងបំលាស់ទីព្រោះ(​គ្មាន​អាហារ​ទទួល​ទាន និង​ទឹកស្អាត)ដោយសារអ៊ីស្រាអែលកាត់ផ្ដាច់អស់ហើយ។

ត្រឡប់មកវិញ យើងនិយាយដោយសម្អាងច្បាប់លក្ខន្តិកៈ​ក្រុងរ៉ូម ១៩៩៨ អ៊ីស្រាអែលគឺកំពុងប្រព្រឹត្តបទ​ឧក្រិដ្ឋ​សង្រ្គាម ច្បាស់ណាស់ព្រោះអ៊ីស្រាអែលវាយប្រហារ បាញ់ផ្លោង ឬ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​ទៅលើ​ក្រុង ភូមិ ទីប្រជុំជន ​ទីលំនៅ​ ឬ​អគារ ដែល​គ្មាន​ការ​ការពារ និង​ដែល​មិនមែន​ជា​ចំណុច​របស់​កងទ័ព(មាត្រា ៨ កថាខណ្ឌទី៥)។ តែចំពោះការមើលឃើញរបស់ពិភពលោកមិនដូច្នេះទេ ពិសេសលោកប្រធានាធិបតី ចូ បៃដិនហាក់បង្ហាញថាអាមេរិកគ្រាំទ្រអ៊ីស្រាអែលទាំងស្រុងដោយលោកបាននិយាយថា “អ៊ីស្រាអែលមានសិទ្ធិក្នុងការពារប្រទេសនិងប្រជាជន”។ សំនួរសួរបន្ដថា បើគ្រាន់តែការពារខ្លួនហេតុអ្វីចាំបាច់ផ្ដាច់ទឹកភ្លឿង បិទច្រកចេញចូលស្បៀង និងវាយប្រហារទៅលើមន្ទីពេទ្យ សាលារៀន ដែលបណ្ដាលឲ្យកុមារនិងស្ដ្រីរងគ្រោះ របួស ហើយថែមទាំងគ្មានសូម្បីថ្នាំព្យាបាលធ្វើអ្វី?ព្រោះអ៊ីស្រាអែលមានគំនុំត្រឹមតែជាមួយក្រុមហាម៉ាសប៉ុណ្ណោះ  ហើយអ៊ីស្រាអែលមិនមែនមិនដឹងពីរឿងទាំងនេះទេ។ ជីវិតពលរដ្ឋប៉ាឡេស្ទីនក៏មានតម្លៃដូចពលរដ្ឋអ៊ីស្រាអែលដែរ ពួកគេក៏ចង់រស់ ចង់បានសន្ដិភាព និងចង់ជួបជុំគ្រួសារដូចពលរដ្ឋអ៊ីស្រាអែលដែរ។យ៉ាងណាមិញ ប្រទេសជាច្រើនដូចជានៅអ៊ីរ៉ុបមាន អាល្លឺម៉ង់ បារាំង អង់គ្លេសបង្ហាញជំហរថ្កោលទោសក្រុមហាម៉ាស និងគាំទ្រអ៊ីស្រាល។ តាមពិតទៅក្នុងសង្រ្គាមគ្មានភាគីណាដែលត្រឹមត្រូវទេ ព្រោះភាគីទាំងពីរសុទ្ធតែផ្ដាច់ជីវិតមនុស្សស្លូតត្រង់នឹងបានធ្វើឲ្យពិភពលោកអសន្ដិសុខ។ ប្រទេសនានាមិនត្រូវថ្កោលទោសត្រឹមតែក្រុមហាម៉ាសទេ តែត្រូវគិតពីសកម្មភាពរដ្ឋាភិបាលអ៊ីស្រាអែលផងដែរ​ទោះជាក្រុមហាម៉ាសចាប់ផ្ដើមសង្រ្គាមមុនក៏ដោយ។ ជាចុងក្រោយយើងមើលឃើញថាសង្រ្គាមនេះពិបាកក្នុងការបញ្ចប់ព្រោះទាំងអ៊ីស្រាអែល និងក្រុមហាម៉ាសសុទ្ធតែមានប្រទេសធំៗលើពិភពលោកគាំទ្រ ហើយក្រុមហាម៉ាសស្អប់ពួកអ៊ីស្រាអែលខ្លាំងណាស់ប៉ុន្មានថ្ងៃនេះអ៊ីរ៉ង់ក៏បានព្រមានពីការផ្ទុះសង្រ្គាមក្នុងតំបន់ បើសិន​អ៊ីស្រាអែល​បើកការវាយលុកជើងគោក​ចូល​ហ្កាហ្សានោះ ។

សហរដ្ឋអាមេរិកវិះនឹងត្រូវធ្លាក់ចូលក្នុងវិបត្តិជាប់គាំងរដ្ឋាភិបាលម្តងទៀតជាលើកទី២២ ព្រោះថា​​ច្បាប់​ថវិកា​ដែល​​​ធានា​ដំណើរការ​រដ្ឋបាល​របស់រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​​ត្រូវ​ផុត​​ឱសានវាទ​នៅ​ថ្ងៃ​សៅរ៍​ ទី​៣០ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ២០២៣ វេលា​ម៉ោង​១២​អាធ្រាត្រ ក៏ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាលអាមេរិកបានបញ្ចៀសនូវវិបត្តិជាប់គាំងនេះវិញ ដោយលោក ចូ បៃដិន (Joe Biden) បានចុះហត្ថលេខាលើសេចក្ដីសម្រេចបណ្ដោះអាសន្ននៅនាទីចុងក្រោយដែលមានសុពលភាពត្រឹមរយៈពេល ៤៥ ថ្ងៃ។

តើអ្វីទៅជាវិបត្តិជាប់គាំងរដ្ឋាភិបាល?

វិបត្តិជាប់គាំងរដ្ឋាភិបាលឬ Government Shutdown កើតឡើងនៅពេលដែលអ្នកតាក់តែងគោលនយោបាយបរាជ័យក្នុងការអនុម័តច្បាប់ថវិកាសម្រាប់រដ្ឋសហព័ន្ធនៅពេលបញ្ចប់ឆ្នាំសារពើពន្ធ ឬជាកញ្ចប់ថវិកាសម្រាប់ឆ្នាំថ្មី។ សភាត្រូវតែអនុម័ត ហើយប្រធានាធិបតីត្រូវចុះហត្ថលេខាលើច្បាប់ថវិកា ដើម្បីចំណាយទៅលើវិស័យរដ្ឋបាលផ្សេងៗ។ ច្បាប់នេះចែកចេញជា ១២ ទម្រង់នៃថវិកាចំណាយសម្រាប់ផ្នែកផ្សេងៗគ្នា។ អ្នកតាក់តែងច្បាប់ក៏អាចជ្រើសរើសអនុម័តការប្រើប្រាស់កញ្ចប់ថវិកាបណ្តោះអាសន្នដើម្បីចំណាយក្នុងរយៈពេលកំណត់ណាមួយដើម្បីបញ្ចៀសវិបត្តិជាប់គាំងនេះ។

ក៏ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើអ្នកតាក់តែងច្បាប់បរាជ័យក្នុងការអនុម័តច្បាប់ថវិកាសម្រាប់ចំណាយទាំងស្រុង ឬ ផ្នែកណាមួយ ដោយពុំមានការព្រមព្រៀងច្បាស់លាស់ឲ្យទាន់ពេលវេលានោះទេ ពេលនោះហើយដែលវិបត្តិជាប់គាំងនឹងកើតមានឡើង។ និយាយដោយខ្លី ក្នុងអំឡុងពេលជាប់គាំងរដ្ឋាភិបាលនេះ មិនថាសួនច្បារសាធារណៈ ឬ សារមន្ទីរជាតិនោះទេ ពោលគឺនឹងត្រូវផ្អាកដំណើរការដោយសារគ្មានបុគ្គលិកធ្វើការនិងរក្សាសណ្តាប់ធ្នាប់។ បុគ្គលិករដ្ឋបាលសហព័ន្ធត្រូវផ្អាកការងារ ឬ បន្តធ្វើការងារដោយគ្មានប្រាក់កម្រៃ។

ហេតុអ្វីបានជាសហរដ្ឋអាមេរិកជួបនូវវិបត្តិជាប់គាំងរដ្ឋាភិបាលបែបនេះ?

សហរដ្ឋអាមេរិកគឺជាប្រទេសតែមួយគត់នៅលើពិភពលោកដែលបានជួបប្រទះនូវវិបត្តិជាប់គាំងមួយនេះច្រើនលើក ដែលតែងតែលងបន្លាចរដ្ឋាភិបាលអាមេរិកជារៀងរាល់ឆ្នាំ។ ថវិកាជាតិឆ្នាំថ្មី ឬ សេចក្ដីព្រាងច្បាប់ស្នើថវិការដ្ឋរបស់រដ្ឋាភិបាលដែលសភាបានអនុម័តតាមរយៈការផ្តល់នូវថវិកាទៅតាមទីភ្នាក់ងាររបស់រដ្ឋសហព័ន្ធ ទៅតាមវិស័យដូចជាវិស័យការងារ សេវាសុខភាព និងវិស័យអប់រំជាដើម ជានីតិវិធីដែលធ្វើឡើងជារៀងរាល់ឆ្នាំ ឬ រៀងរាល់ឆ្នាំសារពើពន្ធ។

ជារៀងរាល់ឆ្នាំសហរដ្ឋអាមេរិកតែងតែរៀបចំសេចកី្តព្រាងច្បាប់ស្នើថវិកានៅថ្ងៃទី ០១ ខែតុលា ដោយប្រព័ន្ធរដ្ឋាភិបាលសហព័ន្ធរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកបានអនុញ្ញាតឲ្យវិស័យរដ្ឋាភិបាលផ្សេងៗគ្រប់គ្រងដោយសភាតំណាងមកពីគណបក្សផ្សេងៗគ្នា ដើម្បីធានាឲ្យបាននូវការចូលរួមតាមបែបលិទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ក៏ប៉ុន្តែមួយរយៈចុងក្រោយនេះបែរជាមានភាពរកាំរកូសទៅវិញ។

ប្រវត្តិសាស្ត្រចាស់លើទំព័រឆ្នាំថ្មី

ដំបូងឡើយ នៅឆ្នាំ១៩៨០ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ក្រោមរដ្ឋបាលអតីតប្រធានាធិតីលោក ជីមី ខាទ័រ (Jimmy Carter) បានធ្វើកំណែទម្រង់ច្បាប់ Anti-Deficiency Act ឆ្នាំ១៨៨៤ ដែលការកែប្រែនេះហើយជាចំណុចផ្តើមនៃការកកើតនៃវិបត្តិជាប់គាំងរដ្ឋាភិបាលនៅសហរដ្ឋអាមេរិក។ នៅក្នុងច្បាប់ចំណាយថវិកាជាតិនាសតវត្សរ៍ទី១៩ បានចែងថា រដ្ឋាភិបាលត្រូវឆ្លងកាត់ការយល់ព្រមពីសភាសិនទើបអាចចុះកិច្ចសន្យាការចំណាយបាន។ ក្នុងរយៈពេលជិតមួយសតវត្សរ៍មុន រដ្ឋាភិបាលអាមេរិកបានទទួលការអនុញ្ញាតឲ្យបន្តការចំណាយ បើសិនជាចាំបាច់ បើទោះបីជាមានគម្លាតថវិកា ឬ ថវិកាមិនគ្រប់ក៏ដោយ។ ប៉ុន្តែក្រោយឆ្នាំ១៩៨០ រដ្ឋាភិបាលបានជ្រើសរើសយកការប្រកាន់នូវគោលការណ៍តឹងរឹងមួយវិញគឺ «គ្មានថវិកា គ្មានការចំណាយ»។

ខុសពីប្រទេសដទៃ ដូចជារដ្ឋាភិបាលប្រទេសប្រេស៊ីលដែលនៅតែអាចរក្សាលំនឹងការចំណាយថវិការបស់រដ្ឋាភិបាលបាន បើទោះបីជាស្ថិតក្នុងអំឡុងពេលមានវិបត្តិថវិកាក៏ដោយ។ មិនយូរប៉ុន្មាន ក្រោយឆ្នាំ១៩៨១ អាមេរិកបានជួបប្រទះវិបត្តិជាប់គាំងរដ្ឋាភិបាល ឬអាចហៅថាវិបត្តិជាប់គាំងថវិកាជាលើកដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ នៅពេលដែលអតីតប្រធានាធិបតីលោក រ៉ូណល់ រីហ្កេន (Ronald Reagan) បានបោះឆ្នោតបដិសេធទៅលើកញ្ចប់ថវិកា បង្កឱ្យមានការជាប់គាំងរយៈពេល ៤ ថ្ងៃ។

ចាប់តាំងពីពេលនោះមកទល់បច្ចុប្បន្ន អាមេរិកបានជួបនូវវិបត្តិជាប់គាំងរដ្ឋាភិបាលចំនួន ២១ លើករួចមកហើយ ដោយក្នុងចំណោមនោះផងដែរ នៅចន្លោះឆ្នាំ២០១៨ ដល់ឆ្នាំ ២០១៩ វិបត្តិជាប់គាំងនេះបានកើតឡើងរយៈពេល ៣៤ ថ្ងៃជារយៈពេលយូរជាងគេក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តអាមេរិក ដោយមូលហេតុនោះគឺនៅចុងឆ្នាំ២០១៨ ក្រោមរដ្ឋបាលលោកដូណាល់ ត្រាំ (Donald Trump) មានភាពរកាំរកូសរវាងក្រុមអ្នកសាធារណរដ្ឋនិងក្រុមអ្នកប្រជាធិបតេយ្យ ដោយលោក ត្រាំ ទាមទារឲ្យបញ្ចូលនូវហិរញ្ញវត្ថុសម្រាប់សាងសង់ជញ្ជាំងជាមួយម៉ិចសិក និងចាត់វិធានការប្រឆាំងនឹងក្រុមជនអន្តោប្រវេសន៍ដែលរស់នៅអាមេរិកហៅថា Dreamers ក៏ដូចជារំលាយចោលនូវកម្មវិធីការពារក្រុមជនអន្តោប្រវេសន៍ “Daca” ចំណែកឯក្រុមប្រជាធិបតេយ្យវិញគឺបដិសេធដាច់ខាតមិនបញ្ចូលហិរញ្ញវត្តុសង់ជញ្ជាំងម៉ិចសិកនោះឡើយ ដែលភាពមិនព្រមព្រៀងគ្នានេះហើយនាំឲ្យរដ្ឋាភិបាលអាមេរិកត្រូវជាប់គាំង បុគ្គលិកសហព័ន្ធ​ប្រមាណជា ៨០ ០០០ នាក់រងការប៉ះពាល់ដោយប្រឈមជាមួយនឹងការផ្អាកការងារបណ្តោះអាសន្ន និងបង្ខំឲធ្វើការដោយគ្មានប្រាក់កម្រៃ។

ការបញ្ចៀសរដ្ឋាភិបាលពីការធ្លាក់ចូលរណ្តៅវិបត្តិជាប់គាំង

កាលពីថ្ងៃទី៣០ ខែកញ្ញាថ្មីៗនេះ រដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិកបានបញ្ចៀសពីការធ្លាក់ចូលក្នុងវិបត្តិជាប់គាំងរដ្ឋាភិបាលនៅនាទីចុងក្រោយ បន្ទាប់ពីប្រធានាធិបតីលោក ចូ​ បៃដិន បានចុះហត្ថលេខាទៅលើសេចក្ដីសម្រេចបណ្តោះអាសន្នលើកញ្ចប់ថវិកាជាតិដែលអាចប្រើប្រាស់លើការចំណាយបានរយៈពេល ៤៥ ថ្ងៃ ដោយមានសំឡេងគាំទ្រសរុបចំនួន ៣៣៥ សំឡេង ទល់នឹងសំឡេងប្រឆាំងចំនួន ៩១ នៅក្នុងរដ្ឋសភា រីឯនៅព្រឹទ្ធសភាវិញ ទទួលបានសំឡេងគាំទ្រ ៨៨ ទល់នឹងសំឡេងប្រឆាំងចំនួន ៩។

កញ្ចប់ថវិកានោះផងដែរ គឺអាចដំណើរការរហូតដល់ថ្ងៃទី១៧ ខែវិច្ឆិកា ដោយគ្មានខ្ទង់ចំណាយសម្រាប់ជួយអ៊ុយក្រែននោះទេ។ គួរបញ្ជាក់ផងដែរថា កញ្ចប់ជំនួយអ៊ុយក្រែននេះហើយដែលជារនាំងរារាំងការសម្រេចលើសេចក្ដីសម្រេចកញ្ចប់ថវិកាឆ្នាំថ្មី ដោយនៅក្នុងសភា ក្រុមសាធារណរដ្ឋដែលគាំទ្រលោកដូណាល់ត្រាំបានប្រឆាំងដាច់ខាតនឹងកិច្ចព្រមព្រៀងកញ្ចប់ថវិកាថ្មីរបស់រដ្ឋសហព័ន្ធដែលមានកញ្ចប់ថវិកាជំនួយសម្រាប់អ៊ុយក្រែន។

ប្រសិនបើគ្មានសេចក្ដីសម្រេចលើកញ្ចប់ថវិកាឆ្នាំ២០២៤ កាលពីថ្ងៃទី៣០ ខែកញ្ញានោះទេ វិបត្តិជាប់គាំងរដ្ឋាភិបាលលើកទី២២ អាចនឹងកើតមានឡើងចាប់ពីម៉ោង ០០:០១ អាធ្រាត្រថ្ងៃអាទិត្យទី​០១ ខែតុលា ដែលនឹងនាំឲ្យបុគ្គលិករដ្ឋសហព័ន្ធរាប់ម៉ឺននាក់ត្រូវផ្អាកពីការងារ ឬបន្តធ្វើការដោយគ្មានប្រាក់កម្រៃ។ ចំណែកឯសេវារដ្ឋបាល និងសេវាសាធារណៈមួយចំនួននឹងត្រូវផ្អាកដំណើរការ។

យ៉ាងណាមិញ យើងនៅតែមិនទាន់ដឹងច្បាស់នោះទេថា តើបន្ទាប់ពីផុតឱសានវាទថវិកាបណ្តោះអាសន្ននៅថ្ងៃទី១៧ ខែវិច្ឆិកា សហរដ្ឋអាមេរិកនឹងអាចបញ្ចៀសវិបត្តិជាប់គាំងរដ្ឋាភិបាលបានឬក៏យ៉ាងណានោះទេ ព្រោះថាលោក បៃដិន នៅតែស្នើឲ្យមានការគាំទ្រថវិកាជំនួយដល់អ៊ុយក្រែនដែលកំពុងធ្វើសង្គ្រាមជាមួយរុស្សី៕

អ៊ីស្រាអែលគឺជារដ្ឋសេរីតែមួយគត់នៅមជ្ឈិមបូព៌ាដែលមានទំនាក់ទំនងទ្វេភាគីជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិកចាប់តាំងពីអំឡុងឆ្នាំ១៩៦០មក។ ទំនាក់ទំនងរវាងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងអ៊ីស្រាអែល ត្រូវបានពិភពលោកចាត់ទុកថាគឺជាទំនាក់ទំនងទ្វេរភាគីដ៏ស្អិតរមួត។ ដោយឡែក ក្នុងរយៈពេល៧៣ឆ្នាំនៃទំនាក់ទំនងទ្វេរភាគីរវាងប្រទេសទាំងពីរនេះ សហរដ្ឋអាមេរិកបានផ្ដល់ជំនួយផ្នែកយោធា ជំនួយផ្នែកមនុស្សធម៌ និងការផ្ដល់ការគាំទ្រដែលគ្មានដែនកំណត់ទៅកាន់អ៊ីស្រាអែលមិនថាស្ថិតនៅក្នុងស្ថានការណ៍ពិភពលោកបែបណាក៏ដោយ។ ដោយឡែក មូលហេតុចម្បងមួយនៅពីក្រោយ គោលនយោបាយការបរទេសដែលមានទំនោរខ្លាំងទៅរកអ៊ីស្រាអែលដែលមានការគាំទ្រនិងការផ្ដល់ជំនួយដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់នោះគឺដោយសារឥទ្ធិពលរបស់ក្រុមសាសនាដែលមានទំនោរទៅរកប្រទេសអ៊ីស្រាអែល។ ក្រុមសាសនាដែលស្ថិតនៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិកទាំងអស់នោះមានការគាំទ្រយ៉ាងខ្លាំងចំពោះអ៊ីស្រាអែល ព្រមទាំងស្ម័គ្រចិត្តនៅក្នុងការធ្វើគ្រប់បែបយ៉ាងដើម្បីបម្រើឱ្យផលប្រយោជន៍រួមរបស់អ៊ីស្រាអែល។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះ យើងនឹងធ្វើការពិភាក្សាឱ្យបានស៊ីជម្រៅអំពី ឥទ្ធិពលរបស់ក្រុមសាសនាសំខាន់ៗចំនួនពីរ ដែលមានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងក្លានៅពីក្រោយគោលនយោបាយការបរទេសរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកចំពោះអ៊ីស្រាអែល នោះគឺ​ក្រុម​ អ៊ីវ៉ានជេលីខលគ្រីស្ទាន (Evangelical Christian)​ ក្រុមសាសនាជ្វីហ្វ-អាមេរិក (American Jews) និង គណៈកម្មាធិការកិច្ចការសាធារណៈរបស់អ៊ីស្រាអែល (AIPAC)។

អ៊ីវ៉ានជេលីខលគ្រីស្ទាន (Evangelical Christians)

អ៊ីវ៉ានជេលីខលគ្រីស្ទាន ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាក្រុមសាសនាដ៏ធំបំផុតតែមួយគត់នៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិកដោយសារតែការកើនឡើងចំនួនសមាជិកភាពដែលវិទ្យាស្ថាន ក្រុមនេះ មានសកម្មភាពយ៉ាងសកម្មនៅក្នុងសង្គមអាមេរិក ដោយពួកគេតែងតែមានវត្តមាន នៅក្នុងវិស័យនយោបាយ វិស័យសេដ្ឋកិច្ច និងបញ្ហាសំខាន់ៗជាច្រើន ដោយពួកគេធ្វើការចរចាជាមួយរដ្ឋបាល ឬសភាអាមេរិក ឱ្យអនុម័តគោលនយោបាយទាំងឡាយណាដែលអាចបម្រើផលប្រយោជន៍អ៊ីស្រាអែល។ ក្រុមនេះបានជះឥទ្ធិពលលើគោលនយោបាយការបរទេសរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកតាមសកម្មភាពសំខាន់ៗពីរយ៉ាង៖ តាមរយៈការការពារ និងការជំរុញសិទ្ធិមនុស្ស និងតាមរយៈការគាំទ្រដ៏រឹងមាំរបស់ពួកគេចំពោះអ៊ីស្រាអែល។​

ប្រធានាធិបតីអាមេរិកស្ទើរតែទាំងអស់មានទំនាក់ទំនងជាមួយក្រុមនេះ ហើយភស្តុតាងបង្ហាញថា​ក្រុម​នេះ​មាន​ឥទ្ធិពល​យ៉ាង​ខ្លាំង​ក្នុង​នយោបាយ​ក្នុងស្រុក និង​នយោបាយ​ការបរទេសរបស់អាមេរិក។ លោកប្រធានាធិបតី ដែលមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយក្រុមនេះ។ គាត់បានផ្ញើសារជាច្រើនទៅកាន់មជ្ឈឹមបូព៌ាទាក់ទងនឹងសេរីភាពសាសនា សិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ ដែលចំណុចទាំងអស់នេះគឺដូចគ្នាទៅនឹងគោលនយោបាយចម្បងរបស់អ៊ីវ៉ានជេលីខលគ្រីស្ទានលើការផ្តោតសំខាន់លើបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សនិងសេរីភាពសាសនា។

លើសពីនេះ ក្រុមនេះក៏បានចូលរួមនៅក្នុងបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សសំខាន់ៗមួយចំនួន ខណៈសិទ្ធិមនុស្សគឺជាផ្នែកមួយដ៏សំខាន់នៃគោលនយោបាយការបរទេសរបស់អាមេរិកនៅលើឆាកអន្តរជាតិ។ ទីមួយ ពួកគេបានចូលរួម ជាមួយតួអង្គអន្តរជាតិសំខាន់ៗ ឧទាហរណ៍នៅក្នុងកិច្ចចរចាបញ្ចប់សង្រ្គាមស៊ីវិលនៅស៊ូដង់ ដែលបានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងសំខាន់ទៅលើគោលនយោបាយការបរទេសរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅក្នុងបរិបទនៃជម្លោះស៊ីវិលខាងជើង-ខាងត្បូងនៅក្នុងប្រទេសស៊ូដង់។ នៅក្នុងករណីមួយទៀតនោះគឺច្បាប់សេរីភាពសាសនាអន្តរជាតិឆ្នាំ១៩៩៨។ ក្រុមនេះ ក៏បានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីបញ្ចុះបញ្ចូលសភាអាមេរិកឱ្យអនុម័តច្បាប់សេរីភាពខាងសាសនា និងចាត់ទុកច្បាប់នេះជា កម្មវត្ថុសំខាន់របស់គោលនយោបាយការបរទេសរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ ច្បាប់សេរីភាពសាសនាអន្តរជាតិឆ្នាំ១៩៩៨ ត្រូវបានដាក់ស្នើឡើងទៅសភាដោយ អ៊ីវ៉ានជេលីខលគ្រីស្ទាន និងមេដឹកនាំសាសនាផ្សេងទៀតដែលមានគោលបំណងលើកកម្ពស់សេរីភាពសាសនាឱ្យកាន់តែមានភាពទូលំទូលាយនៅសហរដ្ឋអាមេរិក។  ឆ្លងកាត់ការចរចារនិងបញ្ចុះបញ្ចូលរបស់ អ៊ីវ៉ានជេលីខលគ្រីស្ទាន​ និងក្រុមសាសនាផ្សេងទៀត ច្បាប់នេះត្រូវបានអនុម័តបានដោយជោគជ័យ នៅថ្ងៃទី២៧ ខែតុលា ឆ្នាំ ១៩៩៨ ដោយប្រធានាធិបតី Bill Clinton បានចុះហត្ថលេខាអនុម័តលើច្បាប់នេះ។

ដោយឡែកទំហំនៃការគាំទ្ររបស់ពួកគេចំពោះអ៊ីស្រាអែល គឺជាកម្លាំងចលករមួយដ៏សំខាន់ ដែលបានប្ដូរទិសដៅ គោលនយោបាយការបរទេសរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកឱ្យមានទំនោរខ្លាំងទៅរកអ៊ីស្រាអែល។ ជាការពិតណាស់ក្នុងអំឡុងពេលដឹកនាំរបស់រដ្ឋបាល Donald Trump  ក្រុមនេះ បានបញ្ចុះបញ្ចូល ប្រធានាធិបតី Donald Trump ឱ្យ​ទទួល​ស្គាល់​ទីក្រុង យេរុយសាឡឹម ជា​រដ្ឋធានី​របស់​អ៊ីស្រាអែល ដោយទាមទារឱ្យមានការ​ផ្លាស់​ប្តូរស្ថានទូតរបស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ទៅពីទីក្រុង ទេល អាវី (Tel Aviv) ទៅទីក្រុង យេរុយសាឡឹម។ ក្រុមនេះភាគច្រើនត្រូវបានដឹកនាំដោយបក្សសាធារណរដ្ឋ (Republican) និងបក្សអភិរក្សនិយម (Conservatives) ហើយពួកគេបានអះអាងថា ការទទួលស្គាល់ទីក្រុងយេរុយសាឡឹមជាផ្លូវការបន្ទាប់ពីអាណត្តិសភាអាមេរិកឆ្នាំ១៩៩៥ គឺលែងមានសុពលភាពហើយ និងដាច់ខាតត្រូវមានការទទួលស្គាល់ទីក្រុងយេរុយសាឡឹមជាថ្មីទោះបីជាស្ថិតនៅក្នុងស្ថានការណ៍តានតឹងក៏ដោយ។ នៅក្នុងនោះផងដែរមាន ក្រុមអ៊ីវ៉ានជេលីខលគ្រីស្ទានសំខាន់ៗពីរក្រុមដែលដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងបញ្ហានេះ។ ក្រុមទីមួយគឺ My Faith Votes ដែលដឹកនាំដោយអតីតបេក្ខជនភាពប្រធានាធិបតី ។ ពួកគេបានបង្កើតទម្រង់មួយនៅលើគេហទំព័រផ្លូវការរបស់ពួកគេ ដោយពួកគេបានធ្វើការផ្ញើទម្រង់នោះចេញតាមរយៈយុទ្ធនាការអ៊ីមែល ដើម្បីកៀរគរការគាំទ្រពីជនជាតិអាមេរិកនៅក្នុងការដាក់សម្ពាធដល់សេតវិមាន ឱ្យទទួលស្គាល់ទីក្រុងយេរុយសាឡឹមជារដ្ឋធានីរបស់អ៊ីស្រាអែល។ សកម្មជន​អភិរក្សនិយម ក្នុងការផ្ញើលិខិតព្រមានទៅដល់ ​ប្រធានាធិបតី​ Donald Trump ​ ​មិនឱ្យ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ស្ថានទូត​ទៅ​ទីក្រុង យេរូសាឡឹម។ ម្យ៉ាងវិញទៀត អ្នកបង្កើតគោលនយោបាយអាមេរិកជាច្រើនត្រូវបានគេដឹងថាមានទំនាក់ទំនងជាមួយអ្នកដឹកនាំ អ៊ីវ៉ានជេលីខលគ្រីស្ទានដែលនេះក៏ជាកត្តាមួយ ជះឥទ្ធិពលលើការសម្រេចចិត្តរបស់ប្រធានាធិបតី Donald Trump ក្នុងការទទួលស្គាល់ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម ។ ការសម្រេចចិត្តទទួលស្គាល់ទីក្រុងយេរុយសាឡឹមជារដ្ឋធានីរបស់អ៊ីស្រាអែល ត្រូវបានរិះគន់ដោយមេដឹកនាំ​ប៉ាឡេស្ទីន និង ​សហគមន៍​អន្តរជាតិ​ ដែល​ពួកគេបារម្ភ​ថា​ការសម្រេចចិត្តនេះ អាច​បង្ករ​ឱ្យភាពតានតឹងកាន់តែខ្លាំងឡើងរវាងអ៊ីស្រាអែល និងប៉ាឡេស្ទីន។ នៅក្នុងអាណត្តិប្រធានាធិបតីអាមេរិកមុនៗ រួមមានប្រធានាធិតី Bill Clinton, George W. Bush និង Barack Obama បានពន្យារពេលការសម្រេចចិត្តផ្លាស់ប្តូរស្ថានទូតទៅក្រុង​យេរូសាឡឹម​ដើម្បី​ព្យាយាមសម្រួលភាពតានតឹងដែលកំពុងតែកើតមានឡើងរវាង អ៊ីស្រាអែល និង ប៉ាលេស្ទីន។

ក្រុមសាសនា ជ្វីហ្វ-អាមេរិក

ក្រុមសាសនាជ្វីហ្វ-អាមេរិក ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាក្រុមសាសនាដែលមានឥទ្ធិពលបន្ទាប់ពីក្រុមគ្រីស្ទានអ៊ីវ៉ានជេលីខល ។ ក្រុមសាសនានេះ មានទំនាក់ទំនងដ៏ជិតស្និតជាមួយប្រធានាធិបតីអាមេរិកមួយចំនួន។ ឧទាហរណ៍ កិច្ចសហការ និងទំនាក់ទំនងរបស់ប្រធានាធិបតីជាមួយសហគមន៍ជ្វីហ្វមានចាប់តាំងពីរដ្ឋបាលពីលោក

ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៩០មក ក្រុមសាសនានេះមានសកម្មភាពយ៉ាងសកម្មនៅក្នុង​ការប្រើប្រាស់ទំនាក់ទំនងដែលពួកគេមានជាមួយប្រធានាធិតីអាមេរិក និងបណ្ដាញខ្សែរយៈដែលពួកគេមាននៅក្នុងសភា ដើម្បីជ្រៀតជ្រែកនិងទាញគោលនយោបាយការបរទេសអាមេរិកឱ្យមានទំនោរខ្លាំងទៅរកអ៊ីស្រាអែល។​ ដូចដែលយើងអាចសង្កេតឃើញនៅក្នុងសេណារីយ៉ូរសំខាន់ៗរបស់ពិភពលោក រួមមាន គោលនយោបាយរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកប្រឆាំងនឹងអ៊ីរ៉ង់ សកម្មភាពរបស់រដ្ឋបាល George W. Bush នៅក្នុងការឈ្លានពានរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក និងការគាំទ្រទៅលើការចូលរួមរបស់អ៊ីស្រាអែលនៅក្នុងសង្គ្រាមលីបង់ជាដើម។ ដោយឡែក អ៊ីស្រាអែលបានប្រឈមមុខនឹងការរិះគន់យ៉ាងខ្លាំងពីសហគមន៍អន្តរជាតិ សម្រាប់ទង្វើរឈ្លានពានដ៏គគ្លើនរបស់ខ្លួន ប៉ុន្តែទន្ទឹមនឹងនោះ នៅតែមានសហរដ្ឋអាមេរិកនៅចាំគាំទ្រពីក្រោយដោយគ្មានការរិះគន់ណាមួយឡើយ។

គណៈកម្មាធិការកិច្ចការសាធារណៈរបស់អ៊ីស្រាអែល (AIPAC)

គណៈកម្មាធិការកិច្ចការសាធារណៈរបស់អ៊ីស្រាអែល  ដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងគោលនយោបាយការទេសរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកចំពោះអ៊ីស្រាអែល និងបញ្ហានានាដែលពាក់ព័ន្ធទៅនឹងទំនាក់ទំនងរបស់ប្រទេសទាំងពីរ។

នៅឆ្នាំ២០២១ AIPAC បានបញ្ចុះបញ្ចូលសភាអាមេរិកដោយជោគជ័យក្នុងការផ្តល់ជំនួយចំនួន ៣ ក្នុងគោលបំណងផ្តល់ការគាំទ្រផ្នែកសន្តិសុខដល់យោធារបស់អ៊ីស្រាអែល ដែលជាការផ្តល់ជំនួយដ៏ធំមួយរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ដូចដែលបានចែងនៅក្នុងអនុស្សរណៈនៃការយោគយល់គ្នាឆ្នាំ២០១៦ រវាងប្រទេសទាំងពីរ ហើយការសម្រេចចិត្តនេះត្រូវបានអនុម័តដោយគ្មានលក្ខខណ្ឌ។ សេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះ បានរួមបញ្ចូលនូវចំណុចសំខាន់ផ្សេងៗមួយចំនួនទៀត រួមមាន ជំនួយ ៥០ លានដុល្លារអាមេរិកដើម្បីកសាងភាពជាដៃគូ គាំទ្រទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ច និងផ្សះផ្សាឱ្យទំនាក់ទំនងប្រជាជនប៉ាឡេស្ទីន និង ស្រាអែលឱ្យកាន់តែប្រសើរឡើង។ ទី​ពីរ ជំនួយ ​ ២​ លាន​ដុល្លារអាមេរិកលើការ​លើកកម្ពស់ការអភិវឌ្ឍ​អន្តរជាតិ​រវាង​សហរដ្ឋអាមេរិកនិង​អ៊ីស្រាអែល និងដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមរបស់ពិភពលោកនៅក្នុងប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍។ ទីបី ជំនួយ ៦ លានដុល្លារដើម្បីជួយសម្រួលការស្រាវជ្រាវរួមគ្នារវាងអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រអ៊ីស្រាអែល និងអារ៉ាប់។

ក្រៅ​ពី​នេះ AIPAC ក៏​បាន​ផ្លាស់ប្ដូរ​គោល​នយោបាយ​ការ​បរទេស​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​តាម​រយៈ​ការ​រៃអង្គាស​ប្រាក់ ​ ដើម្បីគាំទ្រ​សកម្មភាពនយោបាយក្នុងស្រុក។ ជាឧទាហរណ៍ តាមរយៈគម្រោង ការរួបរួមប្រជាធិបតេយ្យ (United Democracy Project) ក្រុមនេះបានចំណាយទឹកប្រាក់រាប់លានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ២០២២ ដើម្បីបញ្ចុះបញ្ចូលសភាអាមេរិកឱ្យប្រឆាំងនឹងការចំពោះគាំទ្រប៉ាឡេស្ទីនដែលកំពុងតែកើនឡើង និងដាក់កំហិតបេក្ខភាពប្រធានាធិបតីអាមេរិកជាស្ត្រី ដែលទំនងជាប្រឆាំង ឬមានទស្សនៈរិះគន់ចំពោះអ៊ីស្រាអែល។ ជាង ២៧ លានដុល្លារអាមេរិកត្រូវបានរៃអង្គាស ដើម្បីជួយដល់បេក្ខភាពប្រជាធិបតេយ្យទាំងឡាយណាដែលមិនធ្វើការរិះគន់គោលនយោបាយការបរទេសរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ទាក់ទងនឹងការផ្ដល់ជំនួយយោធាបរទេសដ៏ធំបំផុតដល់អ៊ីស្រាអែល។​

AIPAC ក៏មានឥទ្ធិពលទៅលើគោលនយោបាយការបរទេសរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកចំពោះកម្មវិធីនុយក្លេអ៊ែរអ៊ីរ៉ង់ផងដែរ។ AIPAC បានប្រើប្រាស់ឥទ្ធិពល​ និងធនធានរបស់ខ្លួន ​នៅក្នុងការដាក់​សម្ពាធ​សមាជិក​សភា​អាមេរិក​មិន​ឱ្យ​គាំទ្រ​វិសោធនកម្ម​​កែប្រែ ​ច្បាប់​នុយក្លេអ៊ែរ​អ៊ីរ៉ង់ ដើម្បី​ការពារ​មិន​ឱ្យ​ វិសោធនកម្មនេះ​ត្រូវ​បាន​អនុម័ត។ នៅខែមេសា ឆ្នាំ២០១៥ គណបក្សសាធារណរដ្ឋ និងគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យបានអនុម័តការបន្ធូរបន្ថយសេចក្តីព្រាងច្បាប់របស់ កម្មវិធីនុយក្លេអ៊ែរអ៊ីរ៉ង់ ដោយធ្វើការដកចេញនូវបទប្បញ្ញត្តិ ប៉ុន្តែការសម្រេចចិត្តនេះត្រូវបានជំទាស់ដោយ AIPAC ព្រមទាំងបានជំរុញឱ្យសភាពិនិត្យឡើងវិញនូវកិច្ចព្រមព្រៀងនុយក្លេអ៊ែរជាមួយអ៊ីរ៉ង់។ ដោយសារតែមានខ្សែបណ្ដាញទំនាក់ទំនងជាមួយបក្សសាធារណរដ្ឋ ពួកគេ​​ប្រើ​គណបក្ស​សាធារណរដ្ឋ​ជា​ឫសគល់​ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​វិសោធនកម្ម​ និង បង្វែឥរិយាបទសមាជិកព្រឹទ្ធសភាអាមេរិកឱ្យប្រឆាំងនឹងវិសោធនកម្ម​​កែប្រែច្បាប់នុយក្លេអ៊ែរអ៊ីរ៉ង់៕

កាណាដានិងឥណ្ឌាសុទ្ធតែជាប្រទេសធំៗនៅក្នុងសាកលលោកនិងជាប្រទេសលទិ្ធប្រជាធិបតេយ្យសំខាន់ៗផងដែរ។ ប៉ុន្តែកាលពីពេលថ្មីៗនេះ ស្រាប់តែប្រទេសទាំងពីរបានជួបនូវវិបត្តិការទូតមួយបានកើតឡើង ព្រោះតែការស្លាប់របស់មេដឹកនាំសាសនាស៊ីក្ខដ៏សំខាន់ម្នាក់នៅក្នុងប្រទេសកាណាដាគឺលោក Hardeep Singh Nijjar​។ ការស្លាប់របស់លោកត្រូវបានអាជ្ញាធរកាណាដាបានបើកការស៊ើបអង្កេតយ៉ាងតឹងរឹង ហើយបានបញ្ជាក់មានការជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងរដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌាផងដែរ។ នេះហើយគឺជាការចាប់ផ្តើមឲ្យមានភាពតានតឹងក្នុងវិស័យការទូតរបស់ប្រទេសទាំងពីររហូតឈានដល់ការកោះហៅមន្រ្តីទូតទៅសួរនាំនិងបណ្តេញមន្ត្រីការទូតខ្លះចេញពីប្រទេសទាំងពីរធ្វើដាក់គ្នាទៅវិញទៅមកផងដែរ។តើមានមូលហេតុអ្វីទៅទើបធ្វើឲ្យកាណាដាមានការចោទប្រកាន់ឥណ្ឌាលើឃាតកម្មរហូតឈានទៅដល់ការប្រដេញមន្រ្តីទូតចេញពីប្រទេសរៀងៗខ្លួន?

១. មូលហេតុនៃការតានតឺងខាងការទូតរវាងប្រទេសទាំងពីរ

ដូចដែលយើងបានដឹងហើយថា ប្រទេសទាំងពីរមានទំនាក់ទំនងការទូតតាំងពីឆ្នាំ១៩៤៧មកម៉្លេះ។ តែឥណ្ឌានិងកាណាដាតែងតែប្រឈមមុខនឹងវិបត្តិការទូតមួយចំនួនដែលទាក់ទងទៅនឹងជនជាតិដែលចង់ផ្តាច់ខ្លួនពីប្រទេសឥណ្ឌាទៅវិញ។ ចំពោះបញ្ហានេះជារឿយ ឥណ្ឌាតែងតែចោទប្រកាន់ទៅខាងកាណាដា​ថាជាជម្រកសុវត្ថិភាពមួយសំរាប់ក្រុមជនជាតិដែលពួកគេចាត់ទុកថាជាភេរវករចង់បំបែកទឹកដីពីខ្លួន ដូចជាពួកខាលីស្តង់(Khalistan)​ជាដើម។ ពួកខាលីស្តង់​គឺជាពួកកាន់សាសនាស៊ីក(Sikhs)​និងជាចលនាចង់បំបែកខ្លួនសំរាប់ជនជាតិដើមរបស់ពួកគេដែលកាន់សាសនានេះក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា។ មូលហេតុនេះហើយបានជាប្រទេសដែលប្រជាជនច្រើនលើលោកនេះបានចាត់ទុកពួកខាលីស្តង់នេះជាពួកភេរវករដែលបំផ្លាញសន្តិសុខរបស់ពួកគេ។ គួរឲ្យដឹងបានដែរថានៅក្នុងប្រទេសកាណាដាមានចំនួនជនជាតិភាគតិចកាន់សាសនាស៊ីកទៅដល់ ៨សែននាក់ដែលស្មើនឹង២.១ភាគរយនៃប្រជាជនកាណាដាសរុបក្នុងឆ្នាំ២០២១។ តែចំពោះការចាត់ប្រកាន់អ្នកកាន់សាសនាស៊ីកឬខាលីស្តង់នេះជាពួកភេរវករ ត្រូវបានអាជ្ញាធរកាណាដាបានច្រានចោល ព្រោះតែកាណាដាបានចាត់ទុកគេជាប្រជាពលរដ្ឋធម្មតាក្នុងការគោរពប្រតិបត្តិសាសនានិងចង់ទាមទារសិទ្ធរស់នៅរបស់ពួកគេ ហើយពួកគេក៏ជាប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យសេរី និងបើកសិទ្ធិទូលាយក្នុងការគោរពសាសនា ហើយពួកកាន់សាសនាស៊ីកក៏សុទ្ធតែប្រជាជនរបស់ខ្លួនផងដែរ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះទេ ចំណងការទូតរបស់ប្រទេសទាំងពីរចាប់ផ្តើមតានតឹងខ្លាំងក្រោយពេលមានឃាតកម្មលើលោក Hardeep Singh Nijjar​ ដែលជាមេដឹកនាំសាសនាស៊ីកដ៏ល្បីនៅក្នុងទីក្រុង Vancouver ក្នុងទឹកដីកាណាដា នៅថ្ងៃទី១៨ ខែមិថុនាឆ្នាំ២០២៣។ លោក Nijjar មិនត្រឹមតែជាមេដឹកនាំសាសនាស៊ីកនោះទេ លោកក៏ជាពលរដ្ឋកាណាដាមួយរូបផងដែរ។ ក្រោយពីការស្លាប់របស់លោកហើយ អាជ្ញាធរកាណាដាក៏ចាប់ផ្តើមការស៊ើបអង្កេតឡើងពីការបាញ់សម្លាប់លោកនៅក្រៅវិហារនៃសាសនាស៊ីក។ ជាលទ្ធផល ក្រោយការស៊ើបរបស់អាជ្ញាធរបានបញ្ជាក់ថាអំពើឃាតកម្មនេះមានជាប់ពាក់ព័ន្ធពីក្រោយទៅនឹងឥណ្ខាដែលពួកគេបានចាត់ទុកលោក Nijjar ជាភេរវករសំរាប់ប្រទេសខ្លួនផងដែរ។ ប៉ុន្តែឥណ្ឌាបានច្រានចោលនៅការចាត់ប្រកាន់ទាំងស្រុងថាខ្លួនមិនបានពាក់ព័ន្ធអ្វីឡើយជាមួយអំពើឃាតកម្មមួយនេះ ហើយបានលើកឡើងថាខ្លួនជាប្រទេសដែលគោរពនូវនីតិរដ្ឋនិងអះអាងថាការចោទដោយកាណាដាគឺគ្មានមូលដ្ឋានត្រឹមត្រូវនោះទេ។

២. វិបត្តិការទូតរវាងប្រទេសទាំងពីរ

គួរឲ្យកត់សម្គាល់ផងដែរ លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីកាណាដា ចាស្ទីន ទ្រូដូរ​ បានចូលរួមការប្រជុំG-20នៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌានៅខែកញ្ញាឆ្នាំ២០២៣។ គេសង្កេតឃើញថាខុសពីសព្វរាល់ដង ក្នុងនាមជាប្រទេសធំមួយ កាណាដាគួរតែមានជំនួបដាច់ឡែកជាមួយម្ចាស់ផ្ទះនៃកិច្ចប្រជុំដូចជាឥណ្ឌាដើម្បីបង្កើតកិច្ចសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ចនិងការទូតបន្ថែម ប៉ុន្តែលើកនេះ គឺបានត្រឹមជួបក្នុងកិច្ចប្រជុំនិងការទទួលបដិសណ្ឋាកិច្ចរបស់ឥណ្ឌាក្នុងនាមជាម្ចាស់ផ្ទះប៉ុណ្ណោះ ហើយជំនួបរវាងប្រទេសទាំងពីរដាច់ដោយឡែកមិនបានកើតឡើងឡើយព្រោះលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ណារិនត្រា មូឌី មានកង្វល់ចំពោះហេតុការណ៍ដែលកើតឡើងលើមេដឹកនាំសាសនាស៊ីកដែលកើតឡើងក្នុងប្រទេសកាណាដា ត្រូវបានលោក ចាស្ទីន ទ្រូដូរលើកឡើងក្នុងការពិភាក្សាការងារប្រទេសទាំងពីរដែលអាចនាំអាចមានភាពតានតឹងនិងប៉ះពាល់លើកិច្ចពិភាក្សាពាណិជ្ជកម្មរវាងប្រទេសទាំងពីរផងដែរ។ នៅថ្ងៃទី១៨ ខែកញ្ញាឆ្នាំ២០២៣ លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីកាណាដាបានថ្លែងទៅកាន់សភាថា”ការចូលរួមឃុបឃិត​​ពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាល​ប្រទេសមួយ នៅក្នុងអំពើឃាតកម្ម​សម្លាប់ជនជាតិ​កាណាដា នៅ​លើ​ទឹកដី​កាណាដា​ដោយផ្ទាល់បែបនេះ​ វាគឺជារឿង​បំពាន​​ដ៏​ធ្ងន់ធ្ងរ ដែ​ល​ប៉ះពាល់​មកលើ​អធិបតេយ្យភាពរបស់កាណាដា” ដែលចង់សំដៅលើឥណ្ឌានេះឯង។ ពេលដែលបានដឹងការលើកឡើងនេះ ហើយក្រសួងការបរទេសឥណ្ឌាបានចេញមុខបដិសេធទាំងស្រុងភ្លាមៗតែម្តង។ ភាពតានតឹងរបស់ប្រទេសទាំងពីរនេះបានឈានដល់ការបណ្តេញចេញអ្នកការទូតចេញពីប្រទេសរៀងៗខ្លួនផងដែរ។ ក្នុងនោះ កាណាដាបានបណ្តេញអ្នកការទូតជាន់ខ្ពស់ឥណ្ឌាដែលជាប្រធានប្រតិបត្តិការស៊ើបការសម្ងាត់បរទេសរបស់ប្រទេសនេះ។ចំណែកប្រទេសឥណ្ឌាបានបណ្តេញនិងកំណត់ពេលវេលាសំរាប់មន្រ្តីការទូតកាណាដាត្រឹមថ្ងៃ១០ តុលានិងព្រមទាំងព្រមានពលរដ្ឋខ្លួនដែលរស់នៅក្នុងប្រទេសកាណាដាថាគួរប្រុងប្រយ័ត្នបំផុតដោយសារតែមានការកើនឡើងនៃសកម្មភាពប្រឆាំងនឹងឥណ្ឌានិងចោទមន្រ្តីការទូតកាណាដាថាបានជ្រៀតជ្រែងក្នុងបញ្ហាផ្ទៃក្នុងនិងចូលរួមចលនាប្រឆាំងនឹងឥណ្ឌាទៀតផង។ ទោះជាមានការចោទប្រកាន់គ្នាទៅវិញទៅមកក៏ដោយ គិតត្រឹមពេលនេះខាងអាជ្ញាធរកាណាដានៅមិនទាន់រកឃើញភស្តុតាងដែលទាក់ទងនឹងឥណ្ឌាសំរាប់ឃាតកម្មនេះនៅឡើយទេ តែទោះជាយ៉ាងណាកាណាដាក៏បានស្នើឲ្យភាគីឥណ្ឌាចូលរួមក្នុងការស៊ើបអង្កេតផងដែរដើម្បីរំងាប់ភាពតានតឹងនៅនឹងមុខរវាងប្រទេសទាំងពីរ។

សរុបមក បញ្ហាការទូតរបស់ប្រទេសទាំងពីរកើតឡើងដោយសារការស្លាប់មេដឹកនាំសាសនាស៊ីកដែលមានសញ្ជាតិកាណាដាតែជាសត្រូវរបស់ឥណ្ឌាដែលចាត់ទុកជាភេរវករបំបែកទឹកដីខ្លួន។ ការស្លាប់នេះត្រូវបានកាណាដាចោទប្រកាន់ដោយផ្ទាល់ទៅនឹងឥណ្ឌាតែម្តងរហូតដល់ថ្នាក់បង្កភាពតានតឹងបណេ្តញមន្រ្តីការទូតមួយចំនួនចេញពីប្រទេសទាំងពីរ។ ការចោទប្រកាន់នេះគឺចេតនាកាណាដាចង់ការពារសិទ្ធិសេរីភាពប្រជាជនខ្លួនដែលរស់នៅក្នុងទឹកដីខ្លួន ចំណែកឯឥណ្ឌាចេញមកការពារខ្លួនថាជាប្រទេសនីតិរដ្ឋប្រកាន់ច្បាប់ជាធំមិនបានប្រព្រឹត្តិអ្វីខុសឆ្គងឡើយ។​ រឿងចោទប្រកាន់គ្នានេះក៏បានធ្វើឲ្យមានការគំរាមគំហែងខ្លាំងចំពោះពាណិជ្ជកម្មប្រទេសទាំងពីរផងដែរ ប្រសិនជាពួកគេមិនព្រមកាត់បន្ថយភាពតានតឹងមួយនេះ។

កាលពីប៉ុន្មានសប្តាហ៍មុន លោក ចាស្ទីន ទ្រូដូរ​ (Justin Trudeau) នាយករដ្ឋមន្រ្តីនៃប្រទេសកាណាដា បានចោទប្រកាន់ដោយបើកចំហទៅលើរដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសឥណ្ឌា ជុំវិញការស្លាប់របស់លោក​ ហាឌីប​ ស៊ីកនីចារ (Hardeep Singh Nijjar)​​ ដែលជាថ្នាក់ដឹកនាំសាសនាស៊ីកម្នាក់​ (Sikh Separatist)។​ ការចោទប្រកាន់នេះបានប៉ះពាល់ជាខ្លាំងទៅលើកិត្តិនាមរបស់រដ្ឋាភិបាល ឥណ្ឌា និង កាណាដាផ្ទាល់ ហើយវាក៏បានជះឥទ្ធិពលទៅលើទំនាក់ទំនងប្រទេសទាំងពីរផងដែរ។​

តើលោក ហាឌីប​ ស៊ីក នីចារ  គឺជានរណា ហើយមានឥទ្ធិពលយ៉ាងណានៅក្នុងសាសនាស៊ីក? តើមានហេតុការណ៍អ្វីខ្លះកើតឡើងពាក់ព័ន្ធទៅនឹងការស្លាប់របស់គាត់?

លោក​ ហាឌីប​ ស៊ីក​ នីចារ​ (Hardeep Singh Nijjar) បានកើតក្នុងរដ្ឋ Punjab ភាគខាងជើងនៃប្រទេសឥណ្ឌាក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៧ ហើយលោកបានក៏ធ្វើចំណាកស្រុកចេញទៅប្រទេសកាណាដា ក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៧ ដើម្បីតែជីវភាព និង​ កេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់សាសនាស៊ីក នៅឯរដ្ឋ British Columbia ផងដេរ។ មិនយូរប៉ុន្មាន លោកបានទទួលភាពល្បីល្បាញខាងវោហាស័ព្ទ និង ការតស៊ូរបស់លោកចំពោះសាសនាស៊ីក (Sikhism) ក្នុងការបង្កើតរដ្ឋ​ Khalistan សម្រាប់ជាស្រុកកំណើតដាច់ដោយឡែកសម្រាប់ ជនជាតិភាគតិចសាសនាស៊ីក ដែលមានចំនួន ២% នៃចំនួនប្រជាជនឥណ្ឌាសរុប។ ចលនាក្នុងការបង្កើតរដ្ឋ Khalistan នេះមានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំង រហូតដល់រដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសឥណ្ឌាបានចាត់ទុកលោក នីចារ​ (Nijjar) ជាភេរវករ​ និងជាមេក្លាងកងកម្លាំង Khalistan Tiger (KTF) ដែលជាក្រុមសកម្មប្រយុទ្ធហាមឃាត់នៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌាតែម្តង។ មិនត្រឹមតែនៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌាតែប៉ុណ្ណោះទេ លោក នីចារ  ក៏បានសាងកិត្តិនាមនៅតាមបណ្តាប្រទេសផ្សេងៗដូចជា កាណាដា អង់គ្លេស អាមេរិក និង អូស្ត្រាលីផងដែរ។ គួរបញ្ជាក់ថា ក្នុងនោះ ប្រទេសឥណ្ឌា និង ប្រទេសកាណាដា គឺជាបណ្តាប្រទេសទូទាំងសកលលោក ដែលមានចំនួនជនជាតិស៊ីក (Sikh) ច្រើនជាងគេបង្អស់បើធៀបនឹងប្រទេសមហាអំណាចដទៃ ហើយក្រុមស៊ីកនេះមានប្រហែល ១.៧% នៃចំនួនប្រជាជនស៊ីកសរុប ដែលមានដើមកំណើតនៅតំបន់ Punjab នៃប្រទេសឥណ្ឌា ព្រមទាំងមានចំនួនប្រមាណ ២.១% នៃចំនួនប្រជាជនកាណាដាគិតត្រឹមឆ្នាំ២០២១។

ចំពោះរឿងនេះផងដែរ រដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌា បានគេចេញដីកាចាប់ខ្លួនទៅលើលោកនីចារ នៅក្រោមច្បាប់ភេរវកម្មរបស់ប្រទេសឥណ្ឌាសម្រាប់ករណីជាច្រើនដែលរដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌាបានចោទប្រកាន់ថាជាទង្វើ របស់លោក​នីចារ រួមទាំងការទម្លាក់គ្រាប់បែកក្នុងរោងកុនឆ្នាំ ២០០៧ នៅរដ្ឋ Punjab ដែលបានសម្លាប់មនុស្ស ៦ នាក់ និងរបួស ៤០ នាក់ និងការធ្វើឃាតអ្នកនយោបាយឥណ្ឌា Sikh Rulda Singh ឆ្នាំ ២០០៩ ផងដែរ។ ចំពោះប្រទេសកាណាដាវិញ លោក​ នីចារ គឺត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាបុគ្គលដែលធ្វើអ្វីៗដោយសន្តិវិធីសម្រាប់ឯករាជ្យភាពរបស់សាសនាស៊ីកនៅរដ្ឋ British Columbia និងជាបុរសម្នាក់ដែលយកចិត្តទុកដាក់យ៉ាងខ្លាំងចំពោះសហគមន៍របស់គាត់ទាំងមូល។

តែជាអកុសល លោក នីចារត្រូវបាន សម្លាប់ដោយខ្មាន់កាំភ្លើងពីរនាក់ ស្លៀកសម្លៀកខ្មៅ ជាមួយនឹងក្រណាត់រុំក្បាល នៅខាងក្រៅប្រាសាទសាសនាស៊ីក នៅថ្ងៃទី១៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៣ នៅឯជាយក្រុង Vancouver នៃទឹកដីប្រទេសកាណាដា។

ការស្លាប់របស់លោកបានចោទជាបញ្ហាជាខ្លាំងទៅដល់ប្រទេសទាំងពីរ ក៏ដូចជាប្រទេសសមមិត្តនានាផងដែរ ព្រោះថាលោក នីចារ​ គឺជាបុគ្គលដែលមានឈ្មោះបោះសំឡេងទាំងផ្នែកសាសនា និង នយោបាយនៅតាមបណ្តាប្រទេសទាំងនេះ ហើយក៏បានក្លាយជាប្រធានបទក្នុងកិច្ចពិភាក្សានានាជាច្រើនលើកច្រើនសាររួចមកហើយ។ គេប៉ាន់ស្មានថា ការស្លាប់របស់សកម្មជនមួយរូបនេះ អាចជាការគំរាមកំហែងដល់សុវត្ថិភាពសកម្មជនសាសនាស៊ីកទាំងមូល ពិសេសនៅឥណ្ឌា និង កាណាដា។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ លោក Anthony Blinken រដ្ឋលេខាធិការសហរដ្ឋអាមេរិក បានជំរុញឱ្យប្រទេសទាំងពីររួមសាមគ្គីគ្នាជាធ្នុងមួយក្នុងការស៊ើបអង្កេតអំពីបញ្ហាខាងលើនេះ។

សរុបមក បើទោះបីជាមានការស៊ើបអង្កេត និង ការចោទប្រកាន់គ្នាទៅវិញទៅមកមែនពិត តែមូលហេតុនៃការស្លាប់របស់លោក ​ហាឌីប​ ស៊ីក នីចារ នៅតែមានភាពស្រពេចស្រពិលនៅឡើយ ហើយវានៅតែជាបញ្ហាចោទសម្រាប់ប្រទេសទាំងសងខាង ជុំវិញផ្នែកសន្តិសុខ និង កិច្ចសហប្រតិបត្តិការនានា។ រដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌា កាណាដា និង អ្នកកាន់​សាសនាស៊ីកទាំងមូល នៅតែបន្តជីករកឬសគល់ឃាដកម្មនេះ ដើម្បីកុំឱ្យមានឥទ្ធិពល និង ការប៉ះពាល់ទៅមុខទៀតសម្រាប់ទំនាក់ទាំនងរវាងភាគីទាំងអស់។

ប៉ុន្មានខែថ្មីៗនេះយើងសង្កេតឃើញមានព្រឹត្តការណ៏ជាច្រើនកើតមាននៅទ្វីបអាហ្រ្វិកដែលមានទាំងព្រឹត្តការណ៏ល្អនិងមិនសូវល្អទៅតាមផ្នែកនីមួយៗនៅក្នុងទ្វីបអាហ្រ្វិក។ព្រឹត្តិការណ៍ល្អសម្រាប់ទ្វីបអាហ្រ្វិកមានដូចជាជាភាពជោគជ័យនៃការរៀបចំព្រឹត្តិការណ៍ BRICS ដែលបានទាក់ទាញការចាប់អារម្មណ៏ទូទាំងពិភពលោក ជាមួយគ្នានេះផងដែរ នាពេលថ្មីៗនេះ យើងឃើញថាទ្វីបអាហ្រ្វិកបានក្លាយជាដៃគូរបស់ G20ជាដើម។ អំឡុងពេលរឿងល្អកើតឡើង យើងក៏សង្កេតឃើញថាផ្នែកមួយផ្សេងទៀតនៃអាហ្រ្វិកត្រូវបានមានការធ្វើរដ្ឋប្រហារនៅក្នុងតំបន់ជាពិសេសនៅក្នុងតំបន់មួយដែលគេហៅថា “សាហែល(Sahel)” ដែលប្រទេសជាច្រើននៅក្នុងតំបន់នោះត្រូវបានកាន់កាប់ដោយយោធាដូចជា ប៊ូគីណាហ្វាសូ (Burkina faso), នីហ្សេ(Niger), ស៊ូដង់ខាងត្បូង(South Soudan),ម៉ាលី(Mali) ជាដើម។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះនឹងសិក្សាអំពីតំបន់សាហែល​និងហេតុអ្វីបានជាមានរដ្ឋប្រហារច្រើននៅអាហ្វ្រិកជាពិសេសតំបន់សាហែល?

ទិដ្ឋភាពទូទៅនៃតំបន់សាហែល(Sahel)

សាហែលគឺជា​តំបន់មួយដែលស្ថិតនៅចន្លោះតំបន់សាហារានិងនៅចំកណ្តាលទ្វីបអាហ្វ្រិកដែល​លាតសន្ធឹង​ពី​សេ​ណេ​ហ្គា​ល់​ខាងកើត​ឆ្ពោះទៅ​ប្រទេស​ស៊ូ​ដង់។ តំបន់នេះត្រូវបានគ្របដណ្តប់ដោយប្រទេសចំនួន១០ដូចជាសេណេហ្គាល់(Senegal) ហ្គាំប៊ី(Gambi) ម៉ូរីតានី(Mauritania) ហ្គីណេ ម៉ាលី ប៊ូគីណាហ្វាសូ នីហ្សេរីយ៉ា(Nigeria) ឆាដ(Chad) កាមេរូន(Cameroon) និងនីហ្សេ។ សាហែលគឺជាតំបន់ដែលសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិរួមទាំងរ៉ែ ប្រេង និងឧស្ម័ន​ជាដើម ប៉ុន្តែតំបន់នេះជាតំបន់ដ៏ក្រីក្របំផុតមួយក្នុងពិភពលោក ដែលប្រជាជនជាង៥០ភាគរយស្ថិតនៅក្រោមបន្តាត់ក្រីក្រដោយជួបបញ្ហាដូចជា អសន្តិសុខស្បៀង ការផ្លាស់ទីលំនៅរបស់ប្រជាជនជាដើម។ ឫសគល់នៃបញ្ហានេះ បណ្តាលមកពីកត្តាជាច្រើនដូចជា អសមត្ថភាពរបស់រដ្ឋាភិបាល ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ​និងជម្លោះជាដើម។ ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ គឺជាការគំរាមកំហែងដ៏ធំមួយចំពោះតំបន់នេះព្រោះតំបន់​នេះ​កំពុង​ជួប​ប្រទះ​នឹង​សីតុណ្ហភាព​ឡើង​កំដៅ​លើសពីធម្មតា ដែលបានបង្កើតជា​គ្រោះរាំងស្ងួត និង​ទឹកជំនន់។ កត្តាមួយទៀតគឺការកើនឡើងនៃចំនួនប្រជាជន និងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុកំពុងធ្វើឱ្យមនុស្សកាន់តែលំបាកក្នុងការដាំដុះស្បៀង និងចិញ្ចឹមសត្វដែលរួមចំណែកដល់អសន្តិសុខស្បៀង និងការផ្លាស់ទីលំនៅ។ ជាមួយគ្នានេះផងដែរជម្លោះគឺជាបញ្ហាប្រឈមដ៏សំខាន់មួយផ្សេងទៀតនៅក្នុងសាហែលពោលតំបន់​នេះ​ត្រូវ​ញាំញី​ដោយ​ជម្លោះ​ប្រដាប់​អាវុធ​អស់​ជាច្រើន​ទសវត្សរ៍​មក​ហើយ រួម​មាន​សង្គ្រាម​ស៊ីវិល ការ​បះបោរ និង​​ភេរវកម្មដែលប្រទេសក្នុងតំបន់សាហែលជាសំបុកក្រុមភេវកម្ម។

ហេតុអ្វីបានជាមានរដ្ឋប្រហារច្រើននៅអាហ្វ្រិកជាពិសេសតំបន់សាហែល?

បើយើងក្រលេកទៅមើលប្រវត្តិសាស្រ្តយើងមើល​ឃើញថា​ទ្វីប​អាហ្រ្វិកជាទ្វីបដែលមានការការ​ប៉ុនប៉ង​ធ្វើរដ្ឋប្រហារច្រើន​បំផុតដោយ​មាន​ការ​ប៉ុនប៉ង​ចំនួន ២១៤ ដង ដែល១០៦ដង​ទទួល​បាន​ជោគជ័យ ជាពិសេសប្រទេសដែលស្ថិតនៅក្នុងតំបន់សាហែលដែលធ្លាប់ឆ្លងកាត់រដ្ឋប្រហារជាច្រើន។ នៅក្នុងទ្វីប​អាហ្រ្វិកដដែលនេះ គិតចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០២០ មកមានរដ្ឋប្រហារយោធាចំនួន ៨លើកដែលកើតឡើងនៅក្នុងប្រទេសចំនួន៦ ជាពិសេសប្រទេសដែលស្ថិតក្នុងតំបន់សាហែលដែលមានរដ្ឋប្រហារនៅក្នុងប្រទេសម៉ាលីក្នុងឆ្នាំ២០២០ និងម្តងទៀតនៅឆ្នាំ២០២១; នៅហ្គីណេនៅឆ្នាំ ២០២១; ពីរដងនៅប៊ូគីណាហ្វាសូក្នុងឆ្នាំ ២០២២; នៅដើមឆ្នាំនេះនៅស៊ូដង់ នៅប្រទេសនីហ្សេក្នុងឆ្នាំ ២០២០ និង ២០២៣; ហើយថ្មីៗនេះនៅប្រទេសហ្គាបុង។ រដ្ឋប្រហារទាំងអស់នេះសុទ្ធ សឹងតែមានឫសគល់របស់វាហើយប្រទេសនីមួយៗសុទ្ធសឹងមានលក្ខណៈប្លែកពីគ្នាដោយជាក់ស្តែងការធ្វើរដ្ឋប្រហារនៅប្រទេសហ្គាបុង រដ្ឋប្រហារនេះធ្វើឡើងដើម្បីទម្លាក់មេដឹកនាំបន្តជំនាន់ ដែលខុសប្លែកពីប្រទេសនីហ្សេដែលមេដឹកនាំយោធាធ្វើរដ្ឋប្រហារទៅលើមេដឹកនាំដែលឡើងកាន់អំណាចតាមរយ:ការបោះឆ្នោត​​​​តែយើងសង្កេតឃើញមានចំណុចស្រដៀងគ្នាដែលប្រទេសទាំងនេះមាន។ នៅក្នុងអត្តបទនេះនឹងបែងចែកជា២កត្តាធំៗពោលគឺកត្តាផ្ទៃក្នុងនិងកត្តាខាងក្រៅ។

ទី១កត្តាផ្ទៃក្នុង៖ នៅក្នុងតំបន់សាហែលបានជួបបញ្ហាជាច្រើន ចាប់តាំងពីទទួល បានឯករាជ្យរបស់ខ្លួន ដែលបញ្ហាមួយចំនួននៅតែកើតបន្តមានមកដល់ពេលនេះ ដូចជា ភាពក្រីក្រ វិសមភាព អំពើភេរវកម្មជាដើម។ ដូចដែលបានរៀបរាប់ផ្នែកខាងលើ បញ្ហាអំពើភេរវកម្ម ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុជាបញ្ហាដែលពិបាកដោះស្រាយនិងផ្តល់ផលលំបាកជាច្រើនដល់ប្រជាជន​ ហើយជាពិសេសទៅទៀតនោះគួបផ្សំជាមួយនឹងភាពអសមត្ថភាពរបស់រដ្ឋាភិបាលបានធ្វើឱ្យប្រជាជនបាត់ទំនុកចិត្តមកលើរដ្ឋាភិបាល ដែលបើកឱកាសសម្រាប់មេដឹកនាំយោធាធ្វើរដ្ឋប្រហារ ជាក់ស្តែងយើងឃើញមានការអបសារទរពីប្រជាជនក្រោយពីការធ្វើររដ្ឋប្រហាររួច។ ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុក្នុងទ្វីបអាហ្រ្វិក ជាពិសេសនៅតំបន់សាហែលបានផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងឆាប់រហ័ស ដូចជាការកើនឡើងកំដៅដែលកើនឡើង១.៥​ដងច្រើនជាងសីតុណ្ហភាពកើនឡើងជាមធ្យមនៅទូទាំងពិភពលោក​ ភ្លៀងធ្លាក់មិនទៀងទាត់ដែលពេលខ្លះបង្កជាភាពរាំងស្ងួតនិងពេលខ្លះទៀតបង្កជាទឺកជំនន់ជាដើម។ វាបានធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ការរស់នៅរបស់ប្រជាជនជាច្រើននៅក្នុងតំបន់ ដោយប៉ះពាល់ដល់កសិកម្មរបស់ពួកគេដែលជាង ៧០% នៃប្រជាជនពឹងផ្អែកលើកសិកម្មហើយបានបង្កជាការផ្លាស់ទីលំនៅរបស់ប្រជាជនដោយសារតែគ្រោះរាំងស្ងួត។បញ្ហាទី២គឺបញ្ហាអំពើភេរវកម្ម ដូចអ្វីដែលរៀបរាប់ខាងលើបញ្ហាភេរវកម្មជាបញ្ហារាំរៃដែលរដ្ឋាភិបាលដោះស្រាយមិនចេញដែលធ្វើឱ្យប្រទេសដែលនៅគ្នុងតំបន់ជួបភាពអសន្តិសុខនិងការបង្កើនឱ្យមានការផ្លាស់ទីលំនៅ ការស្លាប់ និងការបំផ្លិចបំផ្លាញទៅលើប្រជាជន។

កត្តាខាងក្រៅ៖ ការជ្រៀតជ្រែករបស់មហាអំណាចបរទេសដូចជា អាមេរិក រុស្ស៊ី និងបារាំងត្រូវបានគេគិតថាជាកត្តាមួយក្នុងការចូលរួមជំរុញឱ្យរដ្ឋប្រហារកើតឡើង។ អ្នក​វិភាគ​មួយ​ចំនួន​បាន​និយាយ​ថា ការ​ឈ្លានពាន​របស់​អង្គការ​ណាតូ​ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ក្នុង​ឆ្នាំ ២០១១ មក​លើ​ប្រទេស​លីប៊ី។ ការសម្លាប់មេដឹកនាំលីប៊ី Gaddafi ក៏ជាកត្តាសំខាន់មួយដែលធ្វើឱ្យមានការហូរចូល​នៃ​អាវុធ​ចូល​ក្នុង​តំបន់សាហែល ដោយ​ហេតុ​នេះ​បាន​ជំរុញ​ជម្លោះ​ក្នុង​តំបន់និងធ្វើឱ្យតំបន់មានអសន្តិសុខជាងមុន។ អ្វីដែលគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍គឺចលនាប្រឆាំងនឹងបារាំង​ គួរបញ្ចាក់ដែលថាប្រទេសចំនួន៤​ដែលបានកើតមានរដ្ឋប្រហារជាអតីតប្រទេសដែលបារាំងធ្លាប់ដាក់អាណានិគមលើ​ ដែលប្រជាជននៅក្នុងប្រទេសទាំងនេះយល់ឃើញមិនល្អ ឬមិនសប្បាយចិត្តចំពោះវត្តមានរបស់បារាំង ដែលប្រជាជនគិតថាបារាំងកំពុងបន្តកេងប្រវ័ញ្ចពួកគេកាន់តែច្រើនដោយការធ្វើអាណានិគមបែបថ្មី។ អ្នកវិភាគមួយចំនួនបាននិយាយថាបារាំងបានកេងប្រវ័ញ្ចធនធានធម្មជាតិដូចជាមាស អ៊ុយរ៉ាញ៉ូម ប្រេងជាដើម។ ហើយជាពិសេសទៅទៀតនោះគឺវត្តមានរបស់កងទ័ពបាំរាំងដែលមានតួនាទីបង្រ្កាបភេរវកម្ម តែត្រូវបានប្រជាជនយល់ថាបារាំងជាអ្នកដែលធ្វើឱ្យប្រទេសរបស់ខ្លួនជួបអសន្តិសុខជាងមុន។ ដូចនេះបានប្រជាជនគាំទ្រការការធ្វើរដ្ឋប្រហាររបស់ពួកយោធា។ ជាមួយគ្នានេះផងដែរភាពសកម្មរបស់រុស្ស៊ីក្នុងទ្វីបអាហ្រ្វិកដែលគេមើលឃើញថាជាចំណែកមួយក្នុងការជំរុញឱ្យមានការកើនឡើងនូវរដ្ឋប្រហារ។ រុស្សីបានលក់អាវុធដល់ក្រុមយោធាដើម្បីប្រឆាំងភេវកម្មនិងបានដាក់ពង្រាយទាហានស៊ីឈ្នួល Wagner នៅក្នុងប្រទេសជាច្រើននៅក្នុងទ្វីបអាហ្រ្វិកដែលត្រូវបានមើលឃើញពីអ្នកវិភាគថារុស្ស៊ីគឺជាអ្នកដែលស្ថិតនៅពីក្រោយខ្នងក្នុងការធ្វើរដ្ឋប្រហាររបស់យោធានៅក្នុងប្រទេសមួយចំនួនដូចជាម៉ាលី​និងប៊ូគីណាហ្វាសូជាដើម។

BRICS គឺជាឈ្មោះជាអក្សរកាត់ឡាតាំងដែលសំដៅទៅលើប្លុកនៃបណ្ដាប្រទេសដែលមានកម្រិតសេដ្ឋកិច្ចរីកចម្រើនខ្ពស់និងប្រកបដោយសក្តានុពល ដែលក្នុងនោះរួមមានប្រទេសចំនួន៥ មានដូចជា ប្រទេសប្រេស៊ីល ប្រទេសរុស្ស៊ី ប្រទេសឥណ្ឌា ប្រទេសចិន និងប្រទេសអាហ្វ្រិកខាងត្បូងហើយថ្មីៗនេះប្លុកនេះបានបង្កើនសមាជិកពីចំនួន៥ទៅ១១ប្រទេសនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលនៅអាហ្វ្រិកខាងត្បូង។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះនឹងនិយាយនិងសិក្សាអំពី កិច្ចប្រជុំកំពូល BRICS នៅអាហ្វ្រិកខាងត្បូង សារៈសំខាន់នៃ BRICS ចំពោះសមាជិកនិងអនាគតរបស់ BRICS។

កិច្ចប្រជុំកំពូល BRICS នៅអាហ្វ្រិកខាងត្បូង

កិច្ចប្រជុំកំពូល BRICS លើកទី១៥ត្រូវបានធ្វើឡើងនៅទីក្រុងចូហាន់ណេសបឺគ( Johannesburg) ប្រទេសអាហ្វ្រិកខាងត្បូងនៅថ្ងៃទី ២៣-២៤ ខែសីហា ឆ្នាំ ២០២៣ ដោយរៀបចំឡើងដោយប្រធានាធិបតីអាហ្វ្រិកខាងត្បូង លោក ស៊ីរីល រ៉ាម៉ាហ្វូសា (Cyril Ramaphosa)។ កិច្ចប្រជុំនេះបានលើកយកពីបញ្ហាជាច្រើនមកពិភាក្សា ដែលមានដូចជា​ ​ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ភាពក្រីក្រ​ ការស្តារសេដ្ឋកិច្ចឡើងវិញក្រោយពីជំងឺរាតត្បាតកូវីត១៩​ ការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយចីរភាពជាដើម។

កិច្ចប្រជុំកំពូលនេះមានផ្តល់ជាលទ្ធផលសំខាន់ៗដូចជាសមាជិក BRICSបានយល់ព្រមក្នុងការពង្រឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើវិស័យដូចជា ពាណិជ្ជកម្ម ការវិនិយោគ ហិរញ្ញវត្ថុ បច្ចេកវិទ្យា និងយល់ព្រមធ្វើការរួមគ្នាដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមជាសកលដូចជាការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ភាពក្រីក្រ និងវិសមភាព។ អ្វីដែលគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍នោះគឺការអំពាវនាវឱ្យមានកំណែទម្រង់នៃក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិពីBRICSដើម្បីធ្វើក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិមានតុល្យភាពនៃភាពជាសអ្នកតំណាងពោលគឺមានការទាមទារឱ្យមានការជ្រើសរើសអ្នកតំណាងបន្ថែមដែលមកពីតំបន់ផ្សេងៗគ្នាជុំវិញពិភពលោក​។

ជាពិសេសទៅទៀតនោះ ការប្រជុំនេះក៏មានការសម្រេចចិត្តពង្រីកសមាជិកភាព BRICS ដោយរួមមានបញ្ចូល ប្រទេសអាហ្សង់ទីន អេហ្ស៊ីប អេត្យូពី អ៊ីរ៉ង់ អារ៉ាប៊ីសាអូឌីត និងអារ៉ាប់រួមផងដែរ។ ការបន្ថែមសមាជិក BRICS នេះត្រូវបានគេមើលឃើញថាជាការអភិវឌ្ឍន៍ដ៏សំខាន់មួយ ព្រោះវានឹងបង្កើននូវ ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ BRICS ទៅចំនួន ៣៦ ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបពិភពលោក និងចំនួនប្រជាជនទៅប្រមាណជា៤៧ ភាគរយនៃចំនួនប្រជាជនពិភពលោក​ហើយព្រមទាំងផ្តល់ឱ្យប្លុកនេះនូវសំឡេងកាន់តែធំនៅក្នុងកិច្ចការពិភពលោកផងដែរ។

សារៈសំខាន់នៃ BRICS ចំពោះសមាជិក

BRCIS មាន​សារៈ​សំខាន់​ខ្លាំង​ណាស់​ចំពោះ​រដ្ឋ​ជា​សមាជិក​ទាំង​អស់​ដែល​ជា​ប្រទេសកំពុង​អភិវឌ្ឍ ​។ គោលបំណងរបស់ BRICS គឺចង់ឱ្យស្ថាប័នអន្តរជាតិមានតុល្យភាពរវាងប្រទេសដែលកំពុងអភិវឌ្ឍន៍​និងប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍​ដោយទាមទារឱ្យប្រទេសទាំងនេះមានសម្លេងស្មើគ្នាលើឆាកអន្តរជាតិ។ ដូចដែលយើងទាំងអស់គ្នាដឹងថាស្ថាប័នអន្តរជាតិមួយចំនួនដែលបានបង្កើតឡើងក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២ជាច្រើនដែលត្រូវបានគ្រប់គ្រង(dominate) ដោយលោកខាងលិច ឬប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍ ដូចជា ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិជាដើមដែលមានលក្ខណ:មិនស្មើភាពគ្នាដែលលោកខាងលិចមានសមាជិកចំនួន ៣ ប្រទេសពោលគឺអាមេរិក បារាំង​ អង់គ្លេសនិង ២ ទៀតជាសមាជិកនៃក្រុម BRICS។ ប្រទេសមានសេដ្ឋកិច្ច និងប្រជាជនធំៗ ដូចជាប្រទេសឥណ្ឌា ប្រេស៊ីល និងអាហ្វ្រិកខាងត្បូង​ មិនបានក្លាយជាសមាជិកអចិន្រ្តៃន៍របស់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិនោះទេ។ ក្រៅពីនេះ​ BRICS មានសារៈសំខាន់ខ្លាំងណាស់សម្រាប់សមាជិកទាំងអស់ ដែលយើងអាចបែងចែកជា ២ ផ្នែកគឺ​ សារៈសំខាន់ខាងផ្នែកនយោបាយ និងសារៈសំខាន់ខាងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច។

ចំណុចទីមួយ សារៈសំខាន់ផ្នែកនយោបាយ៖ ទោះបីជា BRICS មិនទាន់មានឥទ្ធិពលនយោបាយខ្លាំងខ្លានៅឡើយ ប៉ុន្តែវាបានបម្រើផលប្រយោជន៍នយោបាយមួយចំនួនដល់រដ្ឋជាសមាជិករបស់ខ្លួន។ BRICSជាផ្នែកមួយដែលជួយសម្រួយដល់សមាជិករបស់ខ្លូនដូចជាឥណ្ឌា អាហ្វ្រិកខាងត្បូង ប្រេស៊ីល អារ៉ាប៊ីសាអូឌីតជាដើម ធ្វើពិពិធកម្ម(Diversify)ទំនាក់ទំនងរបស់ខ្លូនជាមួយមហាអំណាចដោយជួយឱ្យពួកគេសម្រេចបាននូវស្វ័យភាពជាយុទ្ធសាស្ត្រ(Strategic autonomy)ដោយពួកគេមិនចង់សម្របខ្លួនជាមួយមហាអំណាចណាមួយឡើយ។ ជាឧទាហរណ៍សម្រាប់ប្រទេសឥណ្ឌា យើងឃើញថាឥណ្ឌាជាតួអង្គលេចធ្លោខ្លាំងដែលព្យាយាមប្រកាន់យកគោលនយោបាយពហុសម្ព័ន្ធភាព (Multi alignment) ដោយឥណ្ឌាមានទំនាក់ទំនងល្អជាមួយប្រទេសជាច្រើនមិនថាលោកខាងលិចឬប្រទេសកំពុង​អភិវឌ្ឍនោះទេ។ ជាមួយគ្នានេះផងដែរ ចិនបានប្រើ BRICS ក្នុងការបញ្ចេញសម្លេងកាន់តែខ្លាំងចំពោះបញ្ហាពិភពលោក ដែលអាចជាវេទិកាមួយរបស់ចិនសម្រាប់បង្ហាញពីភាពជាអ្នកថ្នាក់ដឹកនាំរបស់ខ្លួនទៅកាន់ពិភពលោក។

ចំណុចទីពីរ សារ:សំខាន់សេដ្ឋកិច្ច​ ជាចំណុចស្នូលមួយរបស់ BRICSដែលគេផ្តោតទៅលើការអភិវឌ្ឍន៍ ការលុបបំបាត់ភាពក្រីក្រជាដើម។ BRICS បានបង្កើតគំនិតផ្តួចផ្តើមជាច្រើនដូចជាក្រុមប្រឹក្សាធុរកិច្ច ជាវេទិកាសម្រាប់ធុរកិច្ចមកពីបណ្តាប្រទេស BRICS ដើម្បីពិភាក្សា និងជំរុញពាណិជ្ជកម្ម និងការវិនិយោគរវាងប្រទេស។ ជាមួយគ្នានេះផងដែរក្នុងវិស័យហិរញ្ញវត្ថុ សមាជិក​BRICSមានការព្រួយបារម្ភចំពោះការគ្រប់គ្រងឥទ្ធិពលដោយលុយដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក ដែលសហរដ្ឋអាមេរិកអាច​ប្រើ​ប្រាស់ជាឧបករណ៍​ក្នុងការជះឥទ្ធិពលដល់គោលនយោបាយការបរទេសនិងការរីកច្រើននៃសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសផ្សេង ឧទាហរណ៍​​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​រុស្ស៊ី​លើ​អ៊ុយក្រែនដែលលោកខាងលិចបានផ្តាច់​រុស្ស៊ីចេញពីប្រព័ន្ធហិរញ្ញវត្ថុអន្តរជាតិ។ ដូច្នេះ​ពួកគេ​បាន​ចាប់ផ្តើមមានការព្រួយបារម្មណ៍ខ្លះៗចំពោះបញ្ហានេះដោយព្យាយាមធ្វើការដោះដូរដោយប្រើបាស់រូបិយប័ណ្ណរបស់ខ្លូនឧទាហរណ៍ការដោះដូររវាងរុស្ស៊ី និងឥណ្ឌាដោយប្រើរូបិយប័ណ្ណ ប្រាក់រូពី ជាដើម។ ជាងនេះទៅទៀតសមិទ្ធិផលដ៏គួរឱ្យកត់សម្គាល់បំផុតរបស់BRICSគឺការបង្កើត ធនាគារ​អភិវឌ្ឍន៍​ថ្មី(NDB) និង Contingent Reserve Arrangement(CRA)ជាជម្រើសថ្មីមួយសម្រាប់ប្រទេសដែលជាសមាជិក។ ធនាគារ​អភិវឌ្ឍន៍​ថ្មី គឺជាធនាគារអភិវឌ្ឍន៍ពហុភាគីដែលផ្តល់ប្រាក់កម្ចីសម្រាប់ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និងគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយនិរន្តរភាពទៅដល់សមាជិកBRICS និងប្រទេសកំពុង​អភិវឌ្ឍន៍ផ្សេងទៀត។ វាត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីឱ្យមានភាពបត់បែន និងឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការរបស់សមាជិករបស់ខ្លួននិងមានលក្ខខណ្ឌតិចនិងងាយស្រួលជាង ធនាគារពិភពលោក និង IMF ។ ធនាគារ​អភិវឌ្ឍន៍​ថ្មី ក៏មានរចនាសម្ព័ន្ធដែលឱ្យសមាជិកនីមួយៗមានសិទ្ធិបោះឆ្នោតស្មើគ្នា។ ចំណែក CRA គឺជាមូលនិធិបំរុងដែលផ្តល់ទុនឬក៏ជាធនធានរយៈពេលខ្លីដល់បណ្តាប្រទេស BRICS ដែលកំពុងប្រឈមនឹងបញ្ហាតុល្យភាពនៃការទូទាត់។ វាបង្កើតឡើងដើម្បីជួយសមាជិក BRICS ជៀសវាងការស្វែងរកជំនួយពី IMF ។ ជាមួយគ្នានេះBRICSបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងជំរុញពាណិជ្ជកម្មរវាង​ប្រទេសដែលជាសមាជិក ពិសេសសម្រាប់រុស្សីព្រោះBRICS បានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការជំរុញសេដ្ឋកិច្ចរុស្សីក្រោយពេលដែលរុស្សីទទួលទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចពីលោកខាងលិច។

អនាគតរបស់ BRICS

មានទស្សនៈជាច្រើនចំពោះអនាគត របស់ BRICS ដែលមានទាំងទស្សនៈសុទិដ្ឋិនិយមនិងភាពស្រពិចស្រពិលចំពោះអនាគតរបស់ក្រុមប្រទេសនេះ។អ្នកវិភាគមួយចំនួនមានភាពសុទិដ្ឋិនិយចំពោះ BRICSដែល BRICSនៅពេលអនាគតអាចសហការគ្នាកាន់តែច្រើនឡើង ដូចជាបដិដុល្លារនីយកម្ម(dedollarization) ការពង្រីកសមាជិកឱ្យកាន់តែមានចំនួនច្រើន ការបង្កើនសកម្មភាពពាណិជ្ជកម្ម និងការវិនិយោគ និងស្វែងរកចំណុចរួមគ្នាក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាពិភពលោក ជាពិសេសបញ្ហារបស់ប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍។​ លើសពីនោះ BRICS នឹងមានឥទ្ធិពលនយោបាយបន្ថែមទៀត ដោយសារតែការបន្ថែមសមាជិកថ្មី ជាពិសេសប្រទេសផលិតប្រេងសំខាន់ៗ ដូចជា អារ៉ាប៊ីសាអូឌីត អ៊ីរ៉ង់ ជាដើម។

ចំណែកឯអ្នកវិភាគមួយចំនួនមានភាពស្រពិចស្រពិលនិងការសង្ស័យចំពោះអនាគតរបស់​ BRICS​ ដោយសារសមាជិកBRICSទាំងអស់មានលក្ខណៈខុសគ្នាជាច្រើនដូចជាទាំងប្រព័ន្ធនយោបាយ គោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ច និងវប្បធម៌ដែលធ្វើឱ្យកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរវាងសមាជិកនីមួយៗមានការលំបាក។ ម៉្យាងវិញទៀតរដ្ឋសមាជិកខ្លះក៏មានជម្លោះរវាងគ្នានិងគ្នាដែលមិនទាន់បានដោះស្រាយផងដែរ ដែលធ្វើឱ្យកិច្ចសហប្រតិបត្តិការកាន់តែមានភាពលំបាករវាងសមាជិក ក្នុងBRICS។ ឧទាហរណ៍ដូចជាជម្លោះព្រំដែនរវាងឥណ្ឌា និងចិន ជម្លោះរវាងអ៊ីរ៉ង់ និងអារ៉ាប៊ីសាអូឌីតជាដើម។ ជាពិសេសសមាជិកនីមួយៗមានចក្ខុវិស័យខុសគ្នា តាមការវិភាគមួយចំនួនរបស់អ្នកជំនាញ ប្រទេសមួយចំនួនដូចជាអ៊ីរ៉ង់ ចិន និងរុស្ស៊ីជាដើមចង់បាន BRICS ជាជម្រើសជំនួសស្ថាប័នលោកខាងលិចដូចជា G7 ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញប្រទេសមួយចំនួនដូចជាឥណ្ឌាជាដើម ដែលមានទំនាក់ទំនងល្អជាមួយលោកខាងលិច ចង់ឱ្យBRICSដើរតួនាទីបំពេញបន្ថែមចំពោះស្ថាប័នលោកខាងលិចដូចជា IMF និង ធនាគារពិភពលោក ហើយ​ក៏​សហការ​ជាមួយ G7 ដើម្បី​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​ពិភពលោកដូចជាបញ្ហាការបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុជាដើម។