ពិភពលោកបានចាប់ផ្តើមដឹងពីវត្ដមាននៃកូវីដ១៩ ក្រោយពេលដែលមេរោគកូរ៉ូណាបានផ្ទុះឡើងនៅទីក្រុងវ៉ូហាន ប្រទេសចិន កាលពីថ្ងៃទី១៧ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៩ ហើយបន្តឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនតាមរយៈសាកលភាវរូបនីយកម្ម។ រដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសចិនបានព្យាយាមឆ្លងកាត់វិញ្ញាសាដ៏លំបាកនេះដោយ ជ្រើសយកនូវយន្ដការកណ្ដាប់ដៃដែកក្នុងការគ្រប់គ្រងដ៏តឹងរ៉ឹងបំផុត ដូចជាការបិទទីក្រុងវ៉ូហានទាំងមូលនៅថ្ងៃទី២៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០២០ ជាដើម។ ការដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់នោះគឺទឹកចិត្ដស្នេហាជាតិរបស់ប្រជាពលរដ្ឋចិនដែលបានប្រកៀកស្មាជាមួយរដ្ឋាភិបាលក្នុងការដោះស្រាយវិបត្ដិនេះ ដោយបានសហការជាមួយរដ្ឋាភិបាលយ៉ាងពេញទំហឹងក្នុងការទប់ស្កាត់ការរីករាលដាលមេរោគកូវីដ១៩។ ជាក់ស្តែង មានពលរដ្ឋមកពីទីក្រុងដទៃជាច្រើននាក់បានស្ម័គ្រចិត្ដទៅទីក្រុងវ៉ូហានដើម្បីជួយសម្រាលស្ថានភាពជំងឺកូវីដ១៩នាពេលនោះ។ ជាលទ្ធផល គិតត្រឹមថ្ងៃទី១៨ ខែធ្នូនេះ ប្រទេសចិនបានទម្លាក់ខ្លួនមកនៅលេខរៀងទី៨០ ខណៈប្រទេសអាមេរិក ប្រេស៊ីល ឥណ្ឌាជាដើម ឈរនៅលេងរៀងកំពូល។ ដូចនេះ ប្រសិនបើយើងសិក្សាលើឧបសគ្គក្នុងការទប់ស្កាត់វិបត្ដិកូវីដ១៩នៅលើសកលលោកគឺអាចមកពីមានកត្ដាចំនួន ៣ ដូចជា ភាពខ្វែងគំនិតគ្នារវាងយន្ដការទប់ស្កាត់និងសិទ្ធិមនុស្ស ដំបៅសង្គម និងការខ្វះទំនួលខុសត្រូវរបស់បុគ្គល។

ប្រទេសដែលមានភាពចម្រូងចម្រាសរវាងសិទ្ធិបុគ្គលនិងសុខមាលភាពជាសមូហភាព គឺច្បាស់ជាមានការលំបាកក្នុងការអនុវត្តយន្ដការតឹងរ៉ឹងដើម្បីដោះស្រាយវិបត្ដិកូវីដ១៩។ ជាក់ស្ដែង អាមេរិកជាប្រទេសដែលកសាងឡើងដោយសសរគ្រឹះ “សេរីភាពនិងសិទ្ធិមនុស្ស” ហើយយន្ដការដែលតម្រូវឱ្យប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូបពាក់ម៉ាស រក្សាគម្លាត បិទក្រុងជាដើម គឺជារូបភាពដែលប្រជាពលរដ្ឋអាមេរិកមួយចំនួនយល់ឃើញថាជាយន្តការផ្ដាច់ការ និងប្រាសចាកពីការគោរពសិទ្ធិរបស់ពួកគេ។ យោងតាមការចេញផ្សាយរបស់ The New Yorks Time នៅសហរដ្ឋអាមេរិកមានករណីប៉ះទង្គិចរវាងអ្នកមិនពាក់ម៉ាសនិងអ្នកពាក់ម៉ាសជាច្រើន ហើយក៏មានករណីខ្លះឈានទៅដល់ការប្រើប្រាស់អំពើហិង្សា និងបាញ់បោះផងដែរ។ ការពាក់ម៉ាសនេះទៀតសោតក៏ក្លាយជារូបភាពនយោបាយ ដែលត្រូវបានគេគិតថាអ្នកពាក់ម៉ាសគឺគាំទ្របក្សប្រជាធិបតេយ្យ ហើយអ្នកមិនពាក់ម៉ាសជាអ្នកគាំទ្រគណបក្សសាធារណរដ្ឋ។ លោក ដូណាល់ ត្រាំ ក៏ធ្លាប់ជំរុញចលនាប្រឆាំងនេះដោយលោកបានមាក់ងាយការពាក់ម៉ាស និងរិះគន់ការបិទសាលារៀន ផ្សារជាដើមផងដែរ។ ទោះបីជាក្រោយមក លោកប្រធានាធិតីជិតផុតអាណត្ដិរូបនេះ បានប្ដូរឥរិយាបទលើការពាក់ម៉ាស ប៉ុន្តែលោកក៏នៅតែឈរលើគោលជំហរចង់ឱ្យប្រជាពលរដ្ឋអាមេរិកមានសិទ្ធិធ្វើការសម្រេចចិត្តថាពាក់ឬក៏មិនពាក់ម៉ាស។ ក្រៅពីអាមេរិក ក៏មានប្រជាពលរដ្ឋនៅលើប្រទេសអឺរ៉ុបមួយចំនួនដូចជា អាល្លឺម៉ង់ បារាំង ជាដើម បាននាំគ្នាធ្វើបាតុកម្មតវ៉ាប្រឆាំងនឹងវិធានការតឹងរ៉ឹងរបស់រដ្ឋាភិបាលលើជំងឺរាតត្បាតកូវីដ១៩និងដើម្បីទាមទារសិទ្ធិរបស់ពួកគេមកវិញ។

កត្ដាដំបៅសង្គមដែលជាកត្តាទីពីរនេះសំដៅដល់បញ្ហាសង្គមដែលកើតឡើងមុនពេលវិបត្ដិកូវីដ១៩។ យោងតាមការសិក្សារបស់ ECLAC ប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍មានហានិភ័យខ្ពស់ក្នុងការចម្លងមេរោគកូវីដ១៩ ដោយសារតែស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ច ការកង្វះទឹកស្អាត និងបរិស្ថានអនាម័យ។ ជាក់ស្ដែង ឥណ្ឌាដែលមានប្រជាជនច្រើនលើសលប់ហើយគួបផ្សំជាមួយកង្វះអនាម័យ និងជីវភាពនៅក្នុងស្ដង់ដារទាបបានធ្វើឱ្យករណីឆ្លងកើនឡើងឥតឈប់ឈរ។ យោងតាម OECD ឥណ្ឌាជាប្រទេសមានគម្លាតវិសមភាពយ៉ាងធំរវាងអ្នកមាននិងអ្នកក្រ និងបើយោងតាម UNDP ប្រជាពលរដ្ឋឥណ្ឌាជាង ៣៧៣ លាននាក់រស់នៅក្នុងសភាពទុរាចារធ្ងន់ធ្ងរ (acute deprivations)។ យោងតាមការសិក្សារបស់ National Statistical Office បានរកឃើញថាពលរដ្ឋលើសពីម្នាក់ក្នុងចំណោម៤នាក់មិនមានបង្គន់ស្អាតសម្រាប់ប្រើប្រាស់ និងបើយោងតាម Oxfam ជាប្រទេសដែលចំណាយលើសុខភាពសាធារណៈតិចជាងគេ។ ស្ដង់ដារនៃការរស់នៅរបស់ឥណ្ឌាទាំងនេះបានក្លាយជាឧបសគ្គយ៉ាងខ្លាំងក្នុងការទប់ស្កាត់ការរីករាលដាលនៃកូវីដ១៩ ដូចជា ការបិទទីក្រុងនឹងក្លាយជាបន្ទុកសេដ្ឋកិច្ចបន្ថែមរបស់ពលរដ្ឋ ពលករចំណាកស្រុកត្រូវធ្វើដំណើរទៅស្រុកកំណើតវិញ ការរស់នៅក្នុងសភាពចង្អៀត កង្វះចំណេះដឹងលើការរក្សាអនាម័យជាដើម។

កត្តាទីបីដែលជាការខ្វះទំនួលខុសត្រូវរបស់បុគ្គលនេះអាចកើតមាននៅក្នុងកាលៈទេសៈដែលប្រទេសនោះមានការអនុវត្ដច្បាប់ទន់ខ្សោយ និងការមើលស្រាលឥទ្ធិពលនៃការចម្លងកូវីដ១៩។ ក្នុងន័យនេះ រាប់ចាប់តាំងពីការសម្រេចចិត្ដរបស់ថ្នាក់ដឹកនាំប្រទេសមួយរហូតដល់ប្រជាពលរដ្ឋម្នាក់ៗ រាល់ការសម្រេចចិត្តទាំងនោះអាចជះឥទ្ធិពលរួមមួយដែលសង្គមនោះនឹងទទួលបាន។ ជាក់ស្ដែង លោកប្រធានាធិបតីប្រេស៊ីលមិនទទួលគំនិតរបស់មន្ត្រីនិងអង្គការសង្គមស៊ីវិល ហើយជ្រើសយកយន្ដការធូររលុង ហាក់ដូចជាគ្មានអ្វីកើតឡើង និងបានជំរុញឱ្យមានកម្មវីធីសង្គមទៀតផង។ លោកក៏រិះគន់អភិបាលក្រុងដែលបានទទូចឱ្យប្រជាពលរដ្ឋនៅផ្ទះថាមានភាពជ្រួលជ្រើមខ្លាំង “hysteria” និងព្យាយាមទាញប្រជាប្រិយភាព ហើយរិះគន់អ្នកសារព័ត៌មានថាជាក្រុមគោះស្គរវាយឃ្មោះបង្កើតភាពភ័យខ្លាចដើម្បីធ្វើឱ្យរដ្ឋការរបស់លោកអន្តរាយ។ ជាមួយគ្នានេះដែរ ប្រធានាធិបតីប្រេស៊ីលថ្មីៗនេះទើបប្រកាសថាលោកនឹងមិនប្រើប្រាស់វ៉ាក់សាំងកូវីដ១៩នោះទេ ព្រោះនេះគឺជាសិទ្ធិរបស់លោក។ គួររំលឹកផងដែរថា កាលពីដើមខែមេសា ប្រទេសប្រស៊ីលមានករណីឆ្លងត្រឹមតែ ៦៨៥ ករណីប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្នបានកើនដល់លើសពី ៦ លាន ៦ សែនករណី។ ចំណែកឯប្រជាពលរដ្ឋមួយចំនួននៅប្រទេសជាច្រើននៅលើសកលលោកវិញបានយកសុខភាពខ្លួនឯងនិងគ្រួសារមកភ្នាល់ជាមួយកូវីដ១៩ ដូចជាល្មើសការណែនាំ និងយន្ដការរបស់ប្រទេសខ្លួន ដូចជាប្រាស្រ័យទាក់ទងផ្ទាល់ជាមួយអ្នកទើបតែចូលស្រុក ការគេចវេសធ្វើចត្តាឡីស័ក ការមិនពាក់ម៉ាស ការមិនរក្សាគម្លាតជាដើម ដែលជាហេតុបង្កឱ្យមានករណីឆ្លងនៅក្នុងសហគមន៍។

ជារួម មនុស្សគ្រប់រូបមិនគួរយកជើងមករាទឹកដូចជាការប្រឆាំងនឹងការពាក់ម៉ាស ការមិនរក្សាគម្លាត ការបង្កើតកម្មវិធីសង្គម ការរើសអើងគ្នា នៅពេលពិភពលោកកំពុងព្យាយាមអ៊ុំឆ្លងវិបត្ដិកូវីដ១៩ឡើយ។ ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូបគួរតែប្រកៀកស្មាជាមួយរដ្ឋាភិបាលក្នុងការទប់ស្កាត់ការសាយភាយនៃមេរោគនេះតាមរយៈការគោរពតាមការណែនាំឱ្យបានខ្ជាប់ខ្ជួនក្រោមមូលហេតុស្រលាញ់ខ្លួនឯង ហើយគិតដល់សុខមាលភាពរបស់គ្រួសារអ្នក និងប្រយោជន៍រួមនៃសង្គម។ #កម្មវិធី_វិចារណកថាថ្ងៃសុក្រ #COVID19

អ្នកអាចចូល subscribe Telegram ផ្លូវការរបស់ The SEED តាមរយៈ https://t.me/TheSEED
អត្ថបទវិភាគដោយ៖ លោក ហ៊ុយ បញ្ញាវ័ន្ដ
គំនូរច្នៃប្រឌិតដោយ៖ កញ្ញា សុខ ពុទ្ធារី

នៅចុងខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២០នេះ នៅឯតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាមានព័ត៌មានដ៏ល្អមួយដោយរដ្ឋមន្រ្តីការបរទេសនៃប្រទេសអារាប៊ីសាអ៊ូឌីត (Saudi Arabia) បានថ្លែងការណ៍ថា រដ្ឋាភិបាលទីក្រុងរីយ៉ាដ (Riyadh) កំពុងតែចរចាដើម្បីបញ្ចប់ជម្លោះជាមួយប្រទេសជិតខាងដ៏តូចមួយរបស់ខ្លួនគឺប្រទេសកាតា (Qatar)។ ការសម្រេចចិត្តរបស់រដ្ឋាភិបាលអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតពិតជាធ្វើឱ្យពិភពលោកមានការភ្ញាក់ផ្អើលយ៉ាងខ្លាំង ដោយសារតែប្រទេសទាំងពីរបានធ្លាក់ទៅក្នុងជម្លោះយ៉ាងក្តៅគគុកមួយក្នុងឆ្នាំ២០១៧។ ជម្លោះនេះបានបណ្តាលឱ្យប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតកាត់ផ្តាច់ទំនាក់ទំនងទាំងផ្នែកនយោបាយ ការទូត និងសេដ្ឋកិច្ចជាមួយប្រទេសកាតាផងដែរ។ ដើម្បីឱ្យដឹងកាន់តែច្បាស់ពីរឿងរ៉ាវដើមទងនៃជម្លោះរវាងប្រទេសទាំងពីរ យើងត្រូវបកទៅមើលស្ថានភាពក្នុងក្រុមប្រទេសឈូងសមុទ្រពែក (Persian Gulf Countries)ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានទសវត្សចុងក្រោយនេះ។

នយោបាយការបរទេសរបស់ប្រទេសកាតាគឺផ្តោតលើការរក្សាសុវត្ថិភាពនៃរបបគ្រប់គ្រងរាជវង្សអាល់ថានី ដែលជារាជវង្សកាន់កាប់ប្រទេសកាតាជាចម្បង។ ប្រទេសកាតាតែងចាត់ទុកប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតជាគ្រោះថ្នាក់ដ៏ធំមួយ ដោយសារតែប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតធ្លាប់មានជាប់ការពាក់ព័ន្ធនឹងសកម្មភាពប៉ុនប៉ងផ្តួលរលំត្រកូលអាល់ថានីជាច្រើនដង។ ជាជាងក្លាយជាប្រទេសចំណុះឱ្យប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត ប្រទេសកាតាចង់ក្លាយជាដៃគូប្រជែងទល់មុខនឹងមុខវិញ។ ប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតវិញតែងតែមិនពេញចិត្តនឹងកិច្ចការនយោបាយរបស់ប្រទេសកាតា ដោយចោទថារាជរដ្ឋាភិបាលកាតាផ្តល់ជំនួយដល់ក្រុមភេវរកម្មហើយក៏រិះគន់ចំណងមិត្តភាពរបស់ប្រទេសកាតាជាមួយប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ដែលជាសត្រូវប្រកួតប្រជែងដណ្តើមឥទ្ធិពលក្នុងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាជាមួយប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត។ ក្នុងឆ្នាំ២០១៧ ដោយយោងតាមមូលហេតុខាងលើទាំងនេះ ប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌឺត ក៏ដូចជាប្រទេសដទៃទៀត ដូចជាប្រទេសអារ៉ាប់រួម ប៉ារែន និងអេហ្ស៊ីប បានកាត់ផ្តាច់ទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសកាតា ព្រមទាំងបិទជើងធ្វើដំណើរផ្លូវទឹកនិងផ្លូវអាកាសពីប្រទេសកាតាដោយមិនឱ្យចូលក្នុងប្រទេសខ្លួនឡើយ។ បណ្តាប្រទេសទាំងនេះក៏បានដាក់លក្ខខណ្ឌឱ្យប្រទេសកាតាចំនួន១៣ ដើម្បីបញ្ចប់ជម្លោះ ដែលនៅក្នុងនោះរួមមាន កាត់បន្ថយទំនាក់ទំនងការទូតជាមួយអ៊ីរ៉ង់ កាត់ផ្តាច់ទំនាក់ទំនងជាមួយក្រុមភេវរកម្ម ព្រមទាំងបិទស្ថានីយ៍ព័ត៌មាន Al Jazeera ផងដែរ។ សកម្មភាពរបស់ប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតនេះបានទទួលការគាំទ្រពីប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិកជិតផុតអាណិត្ដគឺលោកដូណាល់ត្រាំ។

ប៉ុន្តែក្នុងរយៈពេលថ្មីៗនេះ ប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតបានផ្លាស់ប្តូរជំហររបស់ខ្លួនដោយបង្ហាញជំហរក្នុងការបញ្ចប់ជម្លោះជាមួយប្រទេសកាតា។ មូលហេតុចម្បងគឺដោយសារតែប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតចង់រក្សាទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងសហរដ្ឋអាមេរិកដែលជាដៃគូយុទ្ធសាស្រ្តដ៏ជិតស្និទ្ធមួយ និងជាពិសេសដោយសារប្រទេសមហាអំណាចមួយនេះនឹងផ្លាស់ប្តូរមេដឹកនាំនៅឆ្នាំ២០២១ខាងមុខ។ អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតគឺជាទីផ្សារទិញគ្រឿងអាវុធយុទ្ធភ័ណ្ឌធំជាងគេរបស់អាមេរិកហើយក៏ជាប្រភពនាំចូលប្រេងធំទីពីររបស់សហរដ្ឋអាមេរិកផងដែរ។ ប្រទេសទាំងពីរក៏បានចោទប្រកាន់អ៊ីរ៉ង់ថាបានគាំទ្រនិងផ្គត់ផ្គង់សម្ភារដល់ក្រុមភេវរករហើយបង្ករអសន្តិសុខដល់តំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា។ លោកដូណាល់ត្រាំ និងរជ្ជទាយាទប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតព្រះនាម មហាម៉ាត់ បីនសាល់ម៉ាន់（Mohammed bin Salman） ក៏មានទំនាក់ទំនងដ៏ល្អជាមួយគ្នាផងដែរ។ ប៉ុន្តែការចុះចេញពីតំណែងរបស់លោកដូណាល់ត្រាំនេះ អាចប៉ះពាល់ដល់ទំនាក់ទំនងរវាងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតដោយសារតែលោកចូបៃដិនដែលនឹងឡើងជាប្រធានាធិបតីថ្មី មិនសូវមានទស្សនៈវិជ្ជមានចំពោះអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតទេ ដែលនេះគឺខុសពីទស្សនៈរបស់លោកដូណាល់ត្រាំ ពីព្រោះតែលោកបៃដិនបានរិះគន់ប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតចំពោះការធ្វើសង្គ្រាមជាមួយនឹងប្រទេសយេមែន ហើយក៏បានចោទប្រកាន់រជ្ជទាយាទរបស់អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតថាទ្រង់មានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងអំពើឃាតកម្មលើអ្នកកាសែតរបស់វ៉ាស៊ីនតោនប៉ុស្តិ៍ឈ្មោះ Jamal Khashoggi នៅឯកុងស៊ុលរបស់ប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត ក្នុងក្រុងអ៊ីស្ថានប៊ុល (Istanbul) ប្រទេសទួគីផងដែរ។ អ្នកនាំពាក្យរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតបានអះអាងថា ការផ្សះផ្សាជាមួយប្រទេសកាតាគឺជា”កាដូ”សម្រាប់លោកចូបៃដិន សម្រាប់ការឡើងកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក។ សហរដ្ឋអាមេរិកក៏មិនចង់ឱ្យកាតាកាន់តែងាកទៅរកអ៊ីរ៉ង់នោះទេដោយសារតែសហរដ្ឋអាមេរិកនិងកាតាជាដៃគូយោធាដ៏ជិតស្និទ្ធមួយផងដែរ។ ជាក់ស្តែងប្រទេសកាតាមានមូលដ្ឋានទ័ពអាកាសរបស់អាមេរិកដ៏ធំជាងគេក្នុងមជ្ឈិមបូព៌ា។

ប៉ុន្តែព្រឹត្តិការណ៍ថ្មីៗនេះមិនអាចសបញ្ជាក់ថាការផ្សះផ្សារបស់ប្រទេសទាំងពីរនឹងនៅគង់វង្សយូរអង្វែងទេ។ ប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតយល់ព្រមចុះញមជាមួយកាតាគឺដោយសារតែចង់ផ្គាប់ចិត្តសម្ព័ន្ធមិត្តដ៏ធំរបស់ខ្លួន។ លោក Andreas Kreig ជាអ្នកវិភាគលើតំបន់ឈូងសមុទ្រពែកបានបកស្រាយថា ប្រទេសទាំងពីរធ្លាប់មានការចរចាពីមុនជាច្រើនដង ហើយការចរចាថ្មីៗនេះមិនមែនជាលើកដំបូងនោះទេ។ ជាក់ស្តែង ក្នុងរយៈពេលបីឆ្នាំកន្លងមកនេះ រាជរដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសទាំងពីរក៏បានខិតខំព្យាយាមជួបប្រជុំដើម្បីរកដំណោះស្រាយ ប៉ុន្តែពុំបានជោគជ័យនៅឡើយ ដោយសារប្រទេសទាំងពីរមានគោលនយោបាយការបរទេសផ្ទុយពីគ្នា។ លោក Kraig បានបន្តការចរចារវាងប្រទេសទាំងពីរគឺសបង្ហាញឱ្យឃើញថា “ទំនាក់ទំនងប្រទេសទាំងពីរកំពុងនៅក្នុងផ្លូវត្រូវហើយ តែការចរចានេះមិនអាចចាត់ទុកថាជាលទ្ធផលលេចធ្លោនៅឡើយទេ”។ #កម្មវិធី_វិចារណកថាថ្ងៃសុក្រ #អារ៉ាប់រួម #អាមេរិក

បើយោងតាមរបាយការណ៍របស់វិទ្យាស្ថានជាតិស្តីពីការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀននៃសហរដ្ឋអាមេរិក (National Institute on Drug Abuse) កាលពីឆ្នាំ២០១៨ ពលរដ្ឋអាមេរិកចំនួន ១២៨ នាក់ បានស្លាប់ជារៀងរាល់ថ្ងៃដែលបណ្ដាលមកពីការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនហួសកម្រិត។ ការជួញដូរនិងសេពគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់ជាបញ្ហាចម្បងមួយដែលរដ្ឋាភិបាលក្នុងប្រទេសជុំវិញពិភពលោកកំពុងជួបប្រទះនិងត្រូវស្វែងរកដំណោះស្រាយតាមរយៈយុទ្ធសាស្រ្តផ្សេងៗគ្នា។ សម្រាប់សហរដ្ឋអាមេរិកវិញ បានដាក់ចេញនូវគោលនយោបាយប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនខុសច្បាប់មួយដែលមានឈ្មោះថា «ឌ៊ែរ» (D.A.R.E Program) ដែលមានន័យថា «ការអប់រំប្រឆាំងនឹងការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀន» (Drug Abuse Resistance Education)។ គោលនយោបាយសាធារណៈមួយនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងនិងដាក់ស្នើឱ្យអនុវត្តដោយនាយកដ្ឋានប៉ូលីសសហការជាមួយសាលារដ្ឋនៃទីក្រុងឡូសអាន់ជ័រលេស (Los Angeles) នៅឆ្នាំ១៩៨៣។

កម្មវិធីអប់រំនៃគោលនយោបាយ D.A.R.E ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ១៩៨៣ និងជាកម្មវិធីដែលមន្រ្តីប៉ូលីសជំនាញថ្នាក់មូលដ្ឋានចុះជួបប្រជាពលរដ្ឋនៅតាមសហគមន៍ ជាពិសេសនៅតាមសាលារៀន ដើម្បីផ្ដល់ជាវគ្គបណ្ដុះបណ្ដាលដល់ក្មេងៗ សិស្សសាលា និងពលរដ្ឋទូទៅស្ដីអំពីផលប៉ះពាល់នៃការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀន គ្រឿងស្រវឹង ការប្រើប្រាស់ថ្មាំហួសកម្រិត ក៏ដូចជាអំពើហឹង្សា ការលួចប្លន់ សម្លុតធ្វើបាបគ្រប់រូបភាពដែលអាចកើតមានឡើងបណ្ដាលមកពីការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនជាដើម។ រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ អាមេរិកមានមន្ត្រីជំនាញអនុវត្តគោលនយោបាយនេះច្រើនជាង ១៥.០០០ នាក់ ដែលបានដាក់ឱ្យអនុវត្តទូទាំង ៥០ រដ្ឋ សរុបប្រមាណជាង១០.០០០ សហគមន៍។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៩០មក មានជាង ៥០ ប្រទេសនៅលើពិភពលោកបានចូលរួមវគ្គបណ្ដុះបណ្ដាលនិងទទួលយកនូវគោលនយោបាយនេះដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងប្រព័ន្ធអប់រំ ក៏ដូចជាគោលនយោបាយរបស់ប្រទេសខ្លួនទៀតផង ក្នុងនោះរួមមាន កាណាដា អាមេរិកឡាទីនមាន ប្រេស៊ីល ប៉ាណាម៉ា កូស្តារីកា ម៉ិកស៊ិក វ៉េណេស៊ុយអេឡា ទ្វីបអឺរ៉ុបមាន អង់គ្លេស អាល្លឺម៉ង់ ន័រវែស ហូឡង់ ហ្វាំងឡង់ ទ្វីបអាស៊ីយើងមាន ហ្វីលីពីន ថៃ បារ៉ែន និងជប៉ុនជាដើម។ យោងតាមការចុះផ្សាយនៅលើគេហទំព័រផ្លូវការរបស់ ឌ៊ែរ បានបង្ហាញថាសិស្សដែលទទួលបានការបណ្ដុះបណ្ដាលពីកម្មវិធីប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនខុសច្បាប់នេះមានរហូតដល់ទៅ ១,៥ លាននាក់ជារៀងរាល់ឆ្នាំ។ យោងតាមសេចក្ដីប្រកាសនៅថ្ងៃទី១០ ខែមេសា ឆ្នាំ២០០៣ ស្ដីពីការប្រារព្ធពិធីគម្រប់ខួបលើកទី២០នៃការបង្កើតគោលនយោបាយនេះ លោកប្រធានាធិបតីទី៤៣ ចចដាប់ប៊លយូប៊ូស (George W. Bush) បានលើកឡើងថា អស់រយៈពេល២០ឆ្នាំបន្ទាប់ពីគោលនយោបាយនេះបានដាក់ឱ្យអនុវត្ត មានសិស្សចំនួន ៣៦ លាននាក់ទូទាំងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងពិភពលោកទទួលបានវគ្គបណ្ដុះបណ្ដាលមួយនេះ។

ប៉ុន្តែចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៨៣ ដល់ឆ្នាំ២០០២ បែរជាមិនមានរបាយការណ៍ណាមួយច្បាស់លាស់ដែលអាចបង្ហាញថាគោលនយោបាយមួយនេះមានប្រសិទ្ធភាពអាចកាត់បន្ថយរាល់ការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនខុសច្បាប់នោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញនៅថ្ងៃទី១៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០០៣ ការិយាល័យគណនេយ្យភាពរដ្ឋាភិបាលអាមេរិក (Government Accountability Office) បានចេញផ្សាយនូវរបាយការណ៍មួយដែលបានរកឃើញថាចំនួនករណីប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនខុសច្បាប់រវាងអ្នកទទួលបានវគ្គបណ្ដុះបណ្ដាលនិងអ្នកមិនទទួលបានវគ្គបណ្ដុះបណ្ដាលនេះគឺមិនខុសគ្នានោះទេ។ រីឯការចំណាយថវិកាទៅលើការអនុវត្តគម្រោងនេះវិញគឺមានប្រមាណ២ពាន់លានដុល្លារអាមេរិកនៅឆ្នាំ២០០៣ ដែលធ្វើឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកចាប់ផ្ដើមគិតឡើងវិញថា ហេតុអ្វីត្រូវចំណាយថវិកាជាតិទៅលើគោលនយោបាយដែលមិនមានប្រសិទ្ធិភាព? ដូច្នេះហើយចាប់តាំងពីរបាយការណ៍របស់ការិយាល័យគណនេយ្យភាពរដ្ឋាភិបាលអាមេរិកត្រូវបានចេញផ្សាយអំពីភាពគ្មានប្រសិទ្ធភាព រដ្ឋាភិបាលអាមេរិកក៏សម្រេចកាត់បន្ថយចំណាយទៅលើគោលនយោបាយមួយនេះ។ គួរបញ្ជាក់ផងដែរថា យោងទៅតាមរបាយការណ៍ចំណាយថវិកាប្រចាំឆ្នាំ២០០០ របស់ការិយាល័យគោលនយោបាយជាតិត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន (the Office of National Drug Control Policy) រដ្ឋាភិបាលសហព័ន្ធបានចំណាយប្រមាណច្រើនជាង ២,១ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិកទៅលើគោលនយោបាយនិងកម្មវិធីផ្សេងៗជាច្រើនទៀត (រួមទាំង D.A.R.E Program) ក្នុងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនខុសច្បាប់។

ក្រុមអ្នកប្រឆាំងនឹងគោលនយោបាយនេះតែងតែលើកឡើងថាការបង្រៀនអំពីឥទ្ធិពលរបស់ថ្នាំញៀនខុសច្បាប់ដល់កុមារនិងយុវជនគឺរឹតតែជំរុញឱ្យពួកគេចង់សាកល្បងប្រើប្រាស់ព្រោះពួកគេគឺកំពុងស្ថិតនៅក្នុងវ័យចង់ដឹង ចង់ស្គាល់ និងចង់សាកល្បងនូវអ្វីដែលថ្មី។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ពលរដ្ឋអាមេរិកដូចជាឪពុកម្ដាយនិងអាណាព្យាបាលរបស់សិស្ស លោកគ្រូអ្នកគ្រូ ប្រធានសហគមន៍ជាដើមដែលប្រឆាំងនឹងការសម្រេចចិត្តរបស់រដ្ឋក្នុងការកាត់បន្ថយចំណាយទៅលើការអនុវត្តគោលនយោបាយនេះបានលើកឡើងថា កម្មវិធីនេះបានជួយជំរុញឱ្យកូនៗរបស់ពួកគេមានទំនាក់ទំនងល្អនិងមានភាពស្និទ្ធស្នាលជាមួយមន្រ្តីប៉ូលីសមូលដ្ឋានដែលធ្វើឱ្យពួកគាត់មានអារម្មណ៍ថាសុវត្ថិភាពចំពោះកូនៗពេលមិននៅជាមួយ។ ហេតុផលមួយចំនួនទៀតត្រូវបានលើកឡើងថា មន្ត្រីប៉ូលីសគួរតែជាអ្នកទទួលខុសត្រូវលើបញ្ហានេះ ដែលហេតុដូច្នេះហើយ ទើបមានសហគមន៍មួយចំនួននៅតែបន្តអនុវត្តកម្មវិធីនេះដោយធ្វើការរៃអង្គាសថវិកាពីសប្បុរសធម៌ អង្គការក្នុងស្រុក និងការប្រមូលពន្ធជាដើម។

ដោយសារមានការយល់ឃើញខុសៗគ្នាទៅលើគោលនយោបាយមួយនេះ សហរដ្ឋអាមេរិកសម្រេចធ្វើវិសោធនកម្មលើគោលការណ៍របស់ ឌ៊ែរ ហើយនៅឆ្នាំ២០០៨ រដ្ឋាភិបាលអាមេរិកក៏សម្រេចបានបន្ថែមនូវកម្មវិធីអប់រំប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនខុសច្បាប់មួយហៅថា Keepin’ it REAL ដែលជាពាក្យពេញមានន័យថា បដិសេដ ពន្យល់ ចៀសវាង និងចាកចេញ (Refuse, Explain, Avoid, and Leave)។ យើងគួរំលេចបន្តិចថា D.A.R.E គឺជាកម្មវិធីណែនាំអំពីផលអាក្រក់របស់គ្រឿងញៀននិងត្រូវនិយាយថាទេចំពោះគ្រឿងញៀន ចំណែកឯកម្មវិធី REAL មានគោលបំណងធំក្នុងការបង្រៀនកុមារ យុវជននិងពលរដ្ឋទូទៅអំពីវិធីសាស្ត្រសម្រេចចិត្តក្នុងការចៀសផុតពីការសេពគប់គ្រឿងញៀនខុសច្បាប់។ ពាក្យថា «បដិសេដ» (Refuse) មានន័យថាត្រូវនិយាយថាទេចំពោះគ្រឿងញៀន ហើយពាក្យ «ពន្យល់» (Explain) មានន័យថាប្រាប់ពីមូលហេតុដែលយើងមិនចង់ប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀន រីឯពាក្យ «ចៀសវាង» (Avoid) សំដៅទៅលើការនៅឱ្យឆ្ងាយពីគ្រឿងញៀន និងពាក្យ «ចាកចេញ» (Leave) មានន័យថាមិនចូលរួមក្នុងក្រុមបក្សពួកសេពគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់ផ្សេងៗ។ ជាលទ្ធផលបង្ហាញថាការដាក់កម្មវិធីសិក្សា D.A.R.E Keepin’ it REAL ជំនួសឱ្យ ឌ៊ែរ តាំងពីឆ្នាំ២០០៩ មកដល់បច្ចុប្បន្នឃើញថាមានប្រសិទ្ធភាព និងកាត់បន្ថយករណីប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនខុសច្បាប់បានជាច្រើន។

សរុបសេចក្ដីមកគោលនយោបាយ D.A.R.E Keepin’ it REAL Program បានរួមចំណែកយ៉ាងច្រើនក្នុងការផ្ដួចផ្ដើមយុទ្ធសាស្ត្រប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនខុសច្បាប់នៅសហរដ្ឋអាមេរិកនិងនៅតាមបណ្តាប្រទេសផ្សេងៗ ដោយមានប្រទេសជាច្រើនបានយកទ្រឹស្ដី D.A.R.E Keepin’ it REAL មកអនុវត្តនិងយកគម្រូរតាម។ ចំណែក Keepin’ it REAL ក៏ចាត់ទុកថាជាលទ្ធផលនៃការធ្វើវិសោធនកម្មគោលនយោបាយចាស់ដើម្បីស្វែងរកមធ្យោបាយថ្មីដែលមានប្រសិទ្ធិភាពជាងដោយមានការតាមដានការអនុវត្តច្បាស់លាស់ ឯកសារវាយតម្លៃជាក់លាក់ និងលទ្ធផលទទួលបានវិជ្ជមាន។ #កម្មវិធី_ថង់ប្រាជ្ញា #គ្រឿងញៀន #សហរដ្ឋអាមេរិក

រាប់ចាប់តាំងពីការផ្តើមរីករាលដាលដំបូងក្នុងថ្ងៃទី១៧ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៩ ពីទីក្រុងវ៉ូហានប្រទេសចិនមក រយៈពេលប្រមាណ១ឆ្នាំជាងហើយដែលជំងឺឆ្លងនេះរាតត្បាតពាសពេញពិភពលោកទាំងអស់ និងសម្លាប់មនុស្សយ៉ាងតិចណាស់ ១,៤ លាននាក់។ មកទាល់ពេលនេះ វ៉ាក់សាំងប្រឆាំងជំងឺកូវីដ១៩ ជាច្រើន ត្រូវបានព្យាយាមស្រាវជ្រាវនិងផលិតឡើង ដែលក្នុងនោះមានប្រទេសប្រទេសរុស្ស៊ីដែលទទួលជោគជ័យស្ទើរតែ៩០% ក្នុងការប្រើប្រាស់សាកល្បងលើមនុស្ស ៤៣.៥០០ នាក់។ ក្រៅពីនេះ ក្រុមហ៊ុនអាមេរិក Pfizer/BioNTech បានដាក់ពាក្យសុំសិទ្ធិធ្វើចរាចរណ៍ក្រោយកម្រិតជោគជ័យ ៩០% និងក្រុមហ៊ុនអង់គ្លេសAstraZeneca បង្ហាញពីភាពជោគជ័យត្រឹមកម្រិត ៧០% តែប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែអ្វីដែលយើងសង្កេតឃើញនោះគឺក្នុងចំណោមវ៉ាក់សាំងខាងលើ គឺមិនទាន់មានការទទួលស្គាល់ជាផ្លូវការពីស្ថាប័នអន្តរជាតិណាមួយឡើយ ជាពិសេសគឺអង្គការសុខភាពពិភពលោក។

នៅក្នុងកាលៈទេសៈនៃការរីករាលដាលនៃជំងឺកូវីដ១៩ ពិភពលោកទទួលបានដំណឹងដ៏រីករាយជាបន្តបន្ទាប់គឺការប្រកាសពីប្រសិទ្ធភាព និងភាពជោគជ័យនៃការបង្កើតវ៉ាក់សាំងប្រឆាំងនឹងជំងឺឆ្លងនេះ។ ក្រុមហ៊ុនវ៉ាក់សាំងយ៉ាងតិចណាស់ចំនួន ៤៩៣ ដែលក្នុងនោះមានក្រុមហ៊ុនចំនួន ៣២០ បានកំពុងបន្តការអភិវឌ្ឍវ៉ាក់សាំង។ ជាមួយគ្នានេះដែរ ក្រុមហ៊ុនលេចធ្លោរួមមានជាអាទិ៍ ក្រុមហ៊ុន AstraZeneca របស់អង់គ្លេស មន្ទីរពិសោធន៍ Pfizer/BioNTech របស់អាមេរិក ក្រុមហ៊ុន GlaxoSmithKline របស់ណូវែលហ្សេឡង់ វ៉ាក់សាំង Sputnik V របស់រុស្ស៊ី មន្ទីរពិសោធន៍ Pfizer-BioNTech របស់អាមេរិកនិងអាល្លឺម៉ង់ និងក្រុមហ៊ុន Sinovac របស់ចិន។ យ៉ាងណាមិញ គេពុំទាន់ឃើញក្រុមហ៊ុនឬមន្ទីរពិសោធន៍ណាមួយប្រកាសជោគជ័យជាផ្លូវការនិងទទួលស្គាល់ពីអង្គការសុខភាពពិភពលោកនៅឡើយទេ ហើយមិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ ប្រទេសមួយចំនួនហាក់មានការខ្វែងគំនិតគ្នានៅលើឆាកនយោបាយអន្តរជាតិលើបញ្ហាវ៉ាក់សាំងទាំងនេះ។ ជាក់ស្ដែង ប្រទេសហុងគ្រីដែលជាសមាជិកនៃសហភាពអ៊ឺរ៉ុបត្រូវបានរងការព្រមានពីគណៈកម្មាធិការអ៊ឺរ៉ុបទាក់ទងទៅនឹងការឯកភាពក្នុងការទទួលយកការសាកល្បងវ៉ាក់សាំង Sputnik របស់រុស្ស៊ី។ គួរបញ្ជាក់ផងដែរថា ប្រទេសជាសមាជិកនៃសហភាពអ៊ឺរ៉ុបមិនអាចចរាចរណ៍ ឬប្រើប្រាស់វ៉ាក់សាំងណាមួយដែលមិនបានត្រួតពិនិត្យ សិក្សា និងអនុញ្ញាតពីភ្នាក់ងារឱសថអ៊ឺរ៉ុបបានឡើយ។

ក្រៅពីទ្វីបអ៊ឺរ៉ុប ប្រធានាធិបតីប្រេស៊ីលលោក Jair Bolsonaro បានប្រកាសថាលោកនឹងមិនខ្វាយខ្វល់ និងមិនធ្វើការទទួលយកវ៉ាក់សាំងឡើយ ហើយលោកយល់ថានេះជាសិទ្ធិរបស់លោក។ យ៉ាងណាក៏គួរតែរំលឹកថា ប្រទេសប្រេស៊ីលមានអត្រាអ្នកស្លាប់ដោយសារកូវីដ១៩ ស្ថិតនៅក្នុងលំដាប់ទី២លើពិភពលោក ហើយប្រទេសនេះក៏ធ្លាប់ទទួលបានការសាកល្បងវ៉ាក់សាំងរបស់ចិនកាលពីថ្ងៃទី២៩ ខែតុលាកន្លងទៅ តែលទ្ធផលគឺធ្វើឱ្យអ្នកស្ម័គ្រចិត្តម្នាក់បានជួបនូវបញ្ហាសុខភាពធ្ងន់ធ្ងរ ដែលធ្វើឱ្យវ៉ាក់សាំងរបស់ចិនស្ថិតនៅក្នុងកម្រិតមិនច្បាស់លាស់នៃការដាក់ឱ្យប្រើប្រាស់។ តែទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ប្រទេសចិនបានប្រកាសថា ចិននឹងចូលរួមក្នុងយន្តការផ្តល់វ៉ាក់សាំងដល់ប្រទេសក្រីក្រនិងប្រទេសប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍តបតាមយន្តការរបស់អង្គការសុខភាពពិភពលោកដែលមានឈ្មោះថា COVAX។ សូមរំលឹកថា កាលពីថ្ងៃទី0៨ ខែតុលា កន្លងទៅ យន្តការ COVAX មានថវិកាប្រមាណ១.៨០០ លានដុល្លារអាមេរិក ដែលក្នុង ១៣០ លានដុល្លារអាមេរិកបានមកពីការចូលរួមរបស់ប្រទេសជប៉ុន និងក្រៅពីនេះបានមកពីប្រទេសចំនួន២០ផ្សេងទៀត ដែលមិនមានការចូលរួមពីសហរដ្ឋអាមេរិកនិងបារាំងទេ។

ក្រៅពីនេះ ដំណឹងដ៏គួរឱ្យរីករាយមួយទៀតគឺកាលពីថ្ងៃពុធ ទី០២ ខែធ្នូកន្លងទៅ ចក្រភពអង្គគ្លេសបានប្រកាសឱ្យប្រើប្រាស់វ៉ាក់សាំង Pfizer-BioNTech របស់ក្រុមហ៊ុនអាមេរិកនិងអាល្លឺម៉ង់ដើម្បីប្រឆាំងនឹងជំងឺកូវីដ១៩ ដែលធ្វើឱ្យប្រទេសនេះក្លាយជាប្រទេសដំបូងគេលើពិភពលោកដែលអនុញ្ញាតឱ្យមានការប្រើសប្រាស់វ៉ាក់សាំងកូវីដ១៩ហើយនឹងត្រូវបានចែកចាយចាក់ជូនជាសាធារណៈនាសប្តាហ៍ក្រោយនេះហើយ។ ក្រោមយន្ដការវ៉ាក់សាំងនេះ មនុស្សចាស់គឺទទួលបានអាទិភាពមុនគេក្នុងការទទួលបាននូវវ៉ាក់សាំង ដែលក្នុងដំណាក់កាលដំបូងគឺបញ្ចេញវ៉ាក់សាំងចំនួន ៨០០.០០០ ដូស ហើយចក្រភពអង់គ្លេសបានធ្វើការកក់ទិញវ៉ាក់សាំងនេះចំនួនប្រមាណ ៤០ លានដូស សម្រាប់ប្រជាជន ២០ លាននាក់។ ក្រៅពីនេះប្រធានាធិបតីរុស្ស៊ី លោក វ្ល៉ាឌីមៀរ ពូទីន ក៏បានចេញបញ្ជាបើកយន្តការសម្រាប់ការចាក់វ៉ាក់សាំងកូវីដ១៩ដែលមានឈ្មោះថា Sputnik V សម្រាប់ប្រជាជនរបស់រុស្ស៊ីក្នុងលក្ខណៈទ្រង់ទ្រាយធំផងដែរ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ប្រទេសនៅអ៊ឺរ៉ុបកំពុងតែត្រៀមខ្លួនសម្រាប់ការប្រើប្រាស់វ៉ាក់សាំងនេះចាប់ពីឆ្នាំ២០២១ទៅ ដោយក្នុងនោះ បារាំងជាប្រទេសដែលត្រៀមខ្លួនរួចរាល់សម្រាប់ការប្រើប្រាស់វ៉ាក់សាំងចាប់ពីខែមករា ឆ្នាំ២០២១ទៅ។ ទាំងនេះសុទ្ធតែជាដំណឹងល្អបំផុតមួយរបស់មនុស្សជាតិក្នុងកាលៈទេសៈនៃជំងឺឆ្លងសកលនេះ ត្បិតពិភពលោកទាំងមូលរងគ្រោះនិងខូចខាតមិនតិចឡើយក្នុងរយៈពេលជាងមួយឆ្នាំនេះ។

ជារួម វ៉ាក់សាំងប្រឆាំងជំងឺកូវីដ១៩ ជាអ្វីដែលពិភពលោកទាំងមូលកំពុងតែរង់ចាំ មិនថាប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍ កំពុងអភិវឌ្ឍន៍ ឬប្រទេសក្រីក្រក្តី។ តែទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក្តីបារម្មណ៍ដែលនៅតែមានសម្រាប់បណ្តាប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍និងប្រទេសក្រីក្រមួយចំនួនធំក្នុងការគិតពីលទ្ធភាពនិងអាទិភាពក្នុងការទទួលបាននូវវ៉ាក់សាំងប្រឆាំងកូវីដ១៩នេះ។ ហានិភ័យសម្រាប់ប្រទេសក្រីក្រក្នុងការទទួលបានវ៉ាក់សាំងនៅតែបង្ករផលវិបាក ដូចនេះ ប្រទេសមហាអំណាចឬប្រទេសអ្នកមានគួរណាតែគិតគូរពីតម្លៃនៃមនុស្សជាតិនិងគុណធម៌ក្នុងនាមជាប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍។ តែទោះជាយ៉ាងនេះក្តី មិនមែនមានន័យថាវ៉ាក់សាំងតែមួយមុខអាចបញ្ចប់អាយុកាលនៃជំងឺឆ្លងនេះទាំងស្រុងបាននោះទេ ការដែលសំខាន់គឺការចូលរួមថែរក្សាសុខភាពនិងការការពារនៅតែជាកត្តាចម្បងសម្រាប់ប្រជាជនគ្រប់រូបក្នុងការទប់ស្កាត់ឱ្យបានជាដាច់ខាតនូវការរីករាលដាលពេលក្រោយៗទៀត។

#កម្មវិធី_វិចារណកថាថ្ងៃសុក្រ #វ៉ាក់សាំងកូវីដ១៩

អ្នកអាចចូល subscribe Telegram ផ្លូវការរបស់ The SEED តាមរយៈ https://t.me/TheSEED
អត្ថបទវិភាគដោយ៖ លោក ភោគ លាងហេង
គំនូរដោយ៖ លោក ហ៊ី សុជាតិ

នៅក្នុងវេលានៃការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកដែលបានប្រព្រឹត្តទៅក្នុងរូបភាពដ៏ចម្រូងចម្រាសនិងភ័ន្តច្រឡំមួយនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ទាំងសហរដ្ឋអាមេរិកក្តី ក៏ដូចជាបណ្តាមហាប្រទេសមួយចំនួនដែលមានជាអាទិ៍ រុស្ស៊ីនិងប្រមុខរដ្ឋចិន បាននិងកំពុងតែទន្ទឹងរង់ចាំនូវលទ្ធផលផ្លូវការដែលគួរឱ្យទុកចិត្តមួយពីសំណាក់ស្ថាប័នបោះឆ្នោតនៅក្នុងផ្លូវតុលាការយ៉ាងអន្ទះសារជាទីបំផុត។ ការបោះឆ្នោតនាពេលនេះគឺអាចជាដានកង់ចាស់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកដែលកាលនោះ ក្នុងទសវត្សឆ្នាំ១៩៥០ លោកប្រធានាធិបតី ហារី ទ្រូម៉ាន ក៏ធ្លាប់ត្រូវបានគេប្រកាសថាចាញ់ការបោះឆ្នោតនឹងលោក ថូម៉ាស ឌូវី យ៉ាងគំហុកដីផងដែរ។ នេះគឺជាការភ័ន្តច្រឡំដ៏ធំមួយក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត រហូតដល់មាន រូបភាព ចំអកឡកឡឺយដ៏ល្បីល្បាញមួយមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ដែលរូបភាពនោះគឺ លោកប្រធានាធិបតី ទ្រូម៉ាន បានលើកកាសែតមួយច្បាប់ដែលមានចំណងជើងនៅទំព័រខាងមុខសរសេរធំៗថា «ឌូវីយកឈ្នះទ្រូម៉ានបានហើយ» ឬជាភាសាអង់គ្លេសថា «DEWEY DEFEATS TRUMAN»។ នេះគឺជាភាពអាម៉ាសមួយរបស់ក្រុមសារព័ត៌មានដែលមានភាពលម្អៀងខ្លាំងលើបេក្ខជនឈរឈ្មោះបោះឆ្នោតនាពេលនោះ។ ជាលទ្ធផល លទ្ធផលផ្លូវការនៃការបោះឆ្នោតនោះបានបញ្ជាក់ថា លោកប្រធានាធិបតី ហារី ទ្រូម៉ាន គឺជាអ្នកឈ្នះភ្លូកទឹកភ្លូកដីពិតប្រាកដ មិនមែនលោក ឌូវី ដូចដែលសារព័ត៌មានបានចុះផ្សាយឡើយ។

ដូចគ្នានឹងករណីនាសម័យកាលលោកប្រធានាធិបតី ហារី ទ្រូម៉ាន ផងដែរ នោះគឺនៅក្នុងព្រឹត្តិការណ៍បោះឆ្នោតឆ្លងសហស្សវត្សចូលឆ្នាំ២០០០ រវាងលោកប្រធានាធិបតី ចច ដាបយូ ប៊ូស និងលោកអតីតអនុប្រធានាធិបតី អាល់ ហ្ក័រ។ ព្រឹត្តិការណ៍នោះទៀតសោតគឺគ្មានអ្នកណាអាចជឿសោះឡើយថា លោកប្រធានាធិបតី ប៊ូស គឺជាអ្នកឈ្នះនោះទេ ដោយហេតុថាសម្លេងប្រជាប្រិយភាពរបស់លោកគឺមិនស៊ីគ្នាសោះឡើយនឹងសម្លេងឆ្នោតសរុបរបស់លោក។ អ្វីគ្រប់យ៉ាងនាពេលនោះគឺពលរដ្ឋអាមេរិកគ្រប់រូប ក៏ដូចជាពលរដ្ឋសាកលលោកទាំងមូល ហាក់ដូចជាស្រឡាំងកាំងនឹងការសម្រេចក្តីពីស្ថាប័នតុលាការកំពូលចំពោះជ័យជម្នះដែលនឹកស្មានមិនដល់មួយនេះ ពោលគឺលោកប្រធានាធិបតី ប៊ូស ទទួលបានសម្លេងឆ្នោតសរុបលើសលោកអនុប្រធានាធិបតី ហ្ក័រ តែប្រាំសម្លេងប៉ុណ្ណោះ។ និយាយជារួម គឺលោកប្រធានាធិបតី ប៊ូស មានប្រៀបបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះលើដៃគូប្រកួតប្រជែងរបស់លោកនៅក្នុងសម័យកាលបោះឆ្នោតនាពេលនោះ។ យ៉ាងណាក្តី ការសម្រេចជាផ្លូវការនិងការបិទផ្លូវតវ៉ាក៏បានសម្រេចជាឯកច្ឆ័ន ដោយការប្រគល់ជ័យជម្នះទៅឱ្យលោកប្រធានាធិបតី ចច ដាបយូ ប៊ូស ជាធរមាន ស្របតាមបច្ចេកទេសច្បាប់យ៉ាងពេញសិទ្ធិ។

ដោយឡែក បើងាកមកមើលការបោះឆ្នោតក្នុងរយៈពេល២០ឆ្នាំបន្ទាប់ពីអារិភាពនយោបាយរដ្ឋការលោកប្រធានាធិបតី ប៊ូស ឯនេះវិញ ការប្រទាញប្រទង់គ្នាលើបញ្ហាសម្លេងឆ្នោតបាននិងកំពុងតែធ្វើការតស៊ូមតិគ្នាយ៉ាងមមាញឹកបំផុតចំពោះការធ្វើវិសុទ្ធកម្មលទ្ធផលឆ្នោតរវាងសកម្មជននិងអ្នកគាំទ្ររបស់លោកប្រធានាធិបតីក្នុងអាណត្តិ ដូណាល់ ត្រាំ និងលោកអតីតអនុប្រធានាធិបតី ចូ បៃដិន។ អធិករណ៍នេះក៏វាមិនខុសពីការរអាក់រអួលផ្នែកបច្ចេកទេស ដូចកាលគ្រាកន្លងទៅនោះឡើយ ពោលគឺមានភាព មិនច្បាស់ការចំពោះលទ្ធផលឆ្នោតភាគច្រើនដែលបានគាំទ្របេក្ខភាពលោក បៃដិន ជាប្រធានាធិបតីជាប់ឆ្នោត ក៏ប៉ុន្តែត្រូវបានដាក់ក្នុងការសង្ស័យចំពោះលទ្ធផលមួយនេះ ដោយក្រុមការងារផ្នែកច្បាប់ពិសេសរបស់លោកប្រធានាធិបតី ដូណាល់ ត្រាំ ដឹកនាំដោយលោកអតីតអភិបាលក្រុងញូវយ៉ក រូឌី ជូលីអានី បាននិងកំពុងធ្វើការតវ៉ាតាមផ្លូវច្បាប់សម្រាប់ការរាប់សន្លឹកឆ្នោត និងការធ្វើអធិការកិច្ចសន្លឹកឆ្នោតឡើងវិញជាបន្ទាន់ផងដែរ។ សម្រាប់កាលៈទេសៈដ៏ស៊ីជម្រៅមួយនេះមានតែស្ថាប័នតុលាការកំពូលរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកតែប៉ុណ្ណោះដែលជាអ្នកមានអធិសិទ្ធិក្នុងការប្រកាសនិងសម្រេចថាតើអ្នកដែលទទួលជ័យជម្នះពិតប្រាកដនោះជាអ្នកណា។ ម្ល៉ោះហើយ រាល់ការប្រកាសណាមួយដែលចេញពីបណ្តាញសារព័ត៌មានចំពោះអ្នកឈ្នះនាពេលនេះ គឺគ្រាន់តែជាមតិមួយជ្រុងនៃអ្នកគាំទ្របេក្ខភាពម្ខាងៗ តែប៉ុណ្ណោះ។ ដូច្នេះហើយ ទោះបីជាចង់ឬមិនចង់ក៏ដោយ បើការសម្រេចផ្លូវការត្រូវបានបញ្ជាប្រកាសដោយស្ថាប័នកំពូលនៃរដ្ឋហើយនោះ ហើយបើទោះបីជាបណ្តាញសារព័ត៌មានមិនពេញចិត្តលើការសម្រេចនោះក៏ដោយ ក៏ពួកគេដាច់ខាតត្រូវតែទ្រាំហារមាត់និយាយផ្សព្វផ្សាយចំពោះលទ្ធផលស្ថាពរនេះទាំងបង្ខំចិត្តដែរ។

ជាការក្លែមសម្តីចុងក្រោយ តាមយោបល់ផ្ទាល់របស់ខ្ញុំបាទ ចំពោះការភ្នាល់លើការប្រកួតប្រជែងបែបនយោបាយនៅពេលនេះ គឺមិនទាន់ផុតសុពលភាពនៅឡើយទេ ពោលគឺថាយើងអាចនៅមានពេលបន្តក្នុងការភ្នាល់ដើម្បីតាមដានការសម្រេចផ្លូវការចុងក្រោយពីសំណាក់ស្ថាប័នតុលាការកំពូលរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ហើយសូមចងចាំថា លទ្ធផលលើកមុននេះគឺគ្រាន់តែជាលទ្ធផលប៉ែងជើងមិនផ្លូវការមួយតែប៉ុណ្ណោះ។ ដូច្នេះហើយ សម្រាប់ពាក្យថាប្រធានាធិបតីជាប់ឆ្នោតដែលគ្រប់បណ្តាញសារព័ត៌មានប្រើនៅពេលនេះ គឺវាហាក់ដូចជាលឿនខ្លាំងណាស់សម្រាប់ការប្រកួតប្រជែងមួយនេះ ហើយខ្ញុំបាទខ្លាចក្រែងតែមានការអន់ចិត្ត ឬអន់មាត់ក្នុងការប្រសិទ្ធនាមក្រៅផ្លូវការមួយនេះនៅពេលដែលលទ្ធផលពិតប្រាកដត្រូវបានប្រកាសនាពេលខាងមុខដ៏ខ្លី៕

អ្នកអាចចូល subscribe Telegram ផ្លូវការរបស់ The SEED តាមរយៈ https://t.me/TheSEED
អត្ថបទពីប្រិយមិត្ដ៖ មករា ម្លប់សន្តិភាព
គំនូរដោយ៖ លោក ហ៊ី សុជាតិ

ចាប់តាំងពីចប់សង្គ្រាមលោកលើកទីពីរមក ប្រទេសបារាំងបានចាប់ផ្តើមក្លាយទៅជាគោលដៅនៃជនចំណាកស្រុកផ្សេងៗនៅជុំវិញពិភពលោក។ ប្រទេសនេះបច្ចុប្បន្នគឺជាប្រទេសដែលមានប្រជាជនចម្រុះជាតិសាសន៍ និងពណ៌សម្បុរ។ ភាពចម្រុះជាតិសាសន៍នេះក៏បានបង្ករឱ្យមានភាពចម្រូងចម្រាស់ជាច្រើនផងដែរ ដែលពេលថ្មីៗនេះជាក់ស្តែងប្រទេសបារាំងក៏កំពុងតែជួបបញ្ហាមួយដែលកើតឡើងរវាងប្រជាជនដែលកាន់សាសនាឥស្លាមនិងរដ្ឋាភិបាលប្រកាន់ខ្ជាប់នូវសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិរបស់លោក ម៉ាក្រុង (Macron) ផងដែរ។

ការប្រឆាំងតវ៉ារបស់ប្រជាជនមូស្លីមទៅលើរដ្ឋាភិបាលបារាំងដែលស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ប្រធានាធិបតីម៉ាក្រុង ត្រូវបានឆាបឆេះឡើងបន្ទាប់ពីមានការបោះពុម្ពផ្សាយឡើងវិញរបស់ក្រុមហ៊ុនទស្សនាវដ្តីបារាំង Charlie Hebdo នូវរូបត្លុករបស់ ព្យាការី មូហាម៉ាត់ (Prophet Muhammad) ដែលជាព្យាការីរបស់ព្រះអាឡោះនៃសាសនាឥស្លាម។ អំពើទាំងនេះត្រូវបានចាត់ទុកថាជាការប្រមាថយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ហើយជាអំពើដែលត្រូវបានហាមឃាត់ដាច់ខាតនៅក្នុងសាសនាឥស្លាម។ គួរបញ្ជាក់ផងដែរថាការបោះពុម្ពផ្សព្វផ្សាយរូបត្លុកឡើងវិញនេះត្រូវបានធ្វើឡើងនៅថ្ងៃទី០១ ខែកញ្ញា ២០២០នេះ ដែលការផ្សព្វផ្សាយនេះធ្លាប់បានធ្វើរួចជាច្រើនដងមកហើយពីប្រភពផ្សេងៗគ្នាតាំងពីឆ្នាំ២០០៥មកម្ល៉េះ។ ហើយការផ្សព្វផ្សាយទាំងនោះក៏បានបង្កឱ្យកើតមានការខឹងសម្បារពីសំណាក់ប្រជាជនមូស្លីម ដែលជារឿយៗក៏បានឈានទៅដល់ការសម្លាប់និងអសន្តិសុខសង្គមទៀតផង។

ដោយឡែកកំហឹងរបស់អ្នកកាន់សាសនាឥស្លាមកាន់តែឆេះរាលដាលឡើងបន្ទាប់ពីមានការថ្លែងការណ៍របស់លោកប្រធានាធិបតីម៉ាក្រុង ដែលបាននិយាយថា លោកពុំមានតួនាទីនៅក្នុងការបោះពុម្ពផ្សាយអ្វីទាំងអស់របស់ប្រព័ន្ធសារព័ត៌មាននោះទេ ពីព្រោះនេះគឺជាសេរីភាពសារព័ត៌មាន។ បន្ទាប់ពីមានការថ្លែងដូច្នេះមក ការប្រឆាំងតវ៉ានិងការវាយប្រហារកាន់តែមានសភាពតានតឹងនិងវឹកវរឡើង ដែលធ្វើឱ្យលោកប្រធានាធិបតីម៉ាក្រុង ហៅសាសនានេះថាជាសាសនាដែលមានវិបត្តិ។ បន្ទាប់មកទៀត ដោយយោងទៅតាមការចុះផ្សាយរបស់កាសែត អាល់ចាស៊ីរ៉ា (Aljazeera) គ្រូជនជាតិបារាំងអាយុ៤៧ឆ្នាំម្នាក់ត្រូវបានបុរសវ័យ១៨ឆ្នាំម្នាក់សម្លាប់ដោយការកាត់ក្បាល បន្ទាប់ពីគាត់បានបង្ហាញរូបត្លុកព្យាការីមហាម៉ាត់នៅក្នុងថ្នាក់រៀនរបស់គាត់ក្នុងមេរៀនពលរដ្ឋវិទ្យាស្តីពីសិទ្ធិក្នុងការបញ្ចេញមតិ (civics lesson on freedom of speech)។

យោងទៅតាមប្រភពដដែលនេះ ការតវ៉ាប្រឆាំងរបស់ប្រជាជនមូស្លីមមិនត្រឹមតែកើតឡើងក្នុងប្រទេសបារាំងនោះទេ ប៉ុន្តែវាបានរីករាលដាលទៅកាន់ប្រទេសផ្សេងៗដែលប្រតិបត្តិសាសនាឥស្លាមមួយចំនួនផងដែរដែលមានដូចជា ប្រទេសប៉ាគីស្ថាន បង់ក្លាដែស ប៉ាឡេស្ទីន អាហ្វហ្គានីស្ថានផងដែរ ហើយការប្រឆាំងតវ៉ានេះធ្វើឡើងដោយមានការដុតទង់ជាតិរបស់បារាំង និងរូបលោកប្រធានាធិតីម៉ាក្រុង និងការធ្វើពហិការមិនប្រើប្រាស់ទំនិញរបស់បារាំងជាដើម។

ភាពចលាចលទាំងនេះក៏អាចឱ្យយើងងាកទៅមើលទំនាក់ទំនងរបស់បារាំងជាមួយនឹងប្រទេសផ្សេងៗទៀតតាមរយៈការថ្លែងរបស់អ្នកដឹកនាំប្រទេសឯទៀតទៅលើរឿងនេះដែរ។ ជាក់ស្តែងលោកប្រធានាធិបតី Recep Tayyip Erdogan បានណែនាំឱ្យប្រជាជនរបស់ខ្លួនធ្វើពហិការមិនទិញផលិតផលបារាំងដែលនេះគឺជាសញ្ញានៃភាពរកាំរកូសរវាងទំនាក់ទំនងនៃប្រទេសទាំងពីរទាំងដែលប្រទេសទួរគីគឺជាសមាជិកនៃអង្គការណាតូផងដែរ។ រីឯប្រទេសអ៊ឺរ៉ង់ដែលធ្លាប់ទទួលបានការគាំទ្រយ៉ាងពេញទំហឹងពីបារាំងនិងអាល្លឺម៉ង់នៅពេលដែលអាមេរិកបានដកខ្លួនចេញពីកិច្ចព្រមព្រៀងនុយក្លេអ៊ែរអ៊ឺរ៉ង់ (Iran Nuclear Deal) នោះ ក៏បែរជាបង្ហាញការមិនពេញចិត្តចំពោះលោកប្រធានាធិបតីម៉ាក្រុងផងដែរ។ លោក ហ្សារីហ្វ (Mohammad Javad Zarif) ដែលជារដ្ឋមន្រ្តីការបទេសអ៊ឺរ៉ង់បានចោទប្រកាន់ថាលោកប្រធានាធិបតីម៉ាក្រុងគឺជាអ្នកដែលបង្ករឱ្យមានភាពជ្រុលនិយមនេះកើតឡើង។ ចំណែកឯអតីតមេដឹកនាំរបស់ប្រទេសម៉ាឡេស៊ីដែលជាប្រទេសដែលមានប្រជាជនគោរពសាសនាឥស្លាមបានថ្លែងសារតាមប្រព័ន្ធ Twitter ថា ប្រជាជនមូស្លីមមានសិទ្ធិនៅក្នុងការ «ខឹងនិងសម្លាប់ប្រជាជនបារាំងរាប់លាននាក់សម្រាប់ការសម្លាប់រង្គាលនៅក្នុងអតីតកាល»។ ប៉ុន្តែសារនេះត្រូវបានប្រព័ន្ធ Twitter លុបចោលដោយហេតុថាវាគឺជាសារញុះញ៉ង់។

សរុបមក នេះគឺជាវិបត្ដិដែលពិបាកដោះស្រាយដោយសារវាគឺជាការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងផ្នត់គំនិតគោរពសាសនានិងផ្នត់គំនិតសេរីភាព។ លោកប្រធានាធិបតីម៉ាក្រុងត្រូវទទួលនូវកាតព្វកិច្ចថ្មីក្នុងការដោះស្រាយវិបត្តិនេះ មិនថាជាវិបត្តិសង្គមនៅក្នុងស្រុក ឬក៏វិបត្តិនយោបាយការបរទេសរបស់បារាំងជាមួយនឹងប្រទេសដែលគោរពសាសនាឥស្លាមនោះទេ ហើយប្រសិនបើវិបត្តិនេះនៅតែបន្ត វាអាចនឹងជះឥទ្ធិពលទៅដល់កេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់បារាំងនៅលើឆាកអន្តរជាតិផង និងអាចឈានទៅដល់បញ្ហាពាណិជ្ជម្មផងជាមួយប្រទេសដែលកាន់សាសនាអ៊ីស្លាមផងដែរ។ រដ្ឋបាលរបស់លោកម៉ាក្រុងត្រូវធ្វើតុល្យភាពរវាងផ្នត់គំនិតទាំងពីរដើម្បីកុំឱ្យមានសោដនាកម្មតទៅទៀត។