កាលពីថ្ងៃទី១៥ រហូតដល់ថ្ងៃ១៧ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៤ ប្រទេសរុស្ស៊ីបានរៀបចំការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីលើកទី៨របស់ខ្លួ​ននៅក្នុងប្រទេសនេះ។ ការបោះឆ្នោតក៏បានប្រព្រឹត្តិទៅដោយភាពជោគជ័យទោះបីជាមានការអុកឡុកពីក្រុមប្រឆាំងក៏ដោយ។បន្ទាប់ពីបញ្ចប់ការបោះឆ្នោត លទ្ធផលបណ្តោះអាសន្នពេលរាប់សន្លឹកឆ្នោតដំបូងបានបញ្ជាក់ថា គ្មាននរណាអាចឈ្នះលោកប្រធានាធិបតី វ៉្លាឌីមៀរ ពូទីនបានឡើយ ព្រោះការរាប់សន្លឹកឆ្នោតដំបូងឃើញថា លោកត្រូវបានទទួលសម្លេងឆ្នោតជាង៨៧%បាត់ដាច់ពីគេបាត់ទៅហើយ។ ហើយតាមរយៈលទ្ធផលនេះផងដែរ គេនឹងរំពឹងថាលោកពូទីននឹងបន្តដំណែងដឹកនាំប្រទេសដ៏ធំជាងគេលើលោកមួយអាណត្តិទៀតផងដែរ។តើហេតុអ្វីបានជាលោកពូទីននៅតែជាជម្រើសទីមួយសំរាប់ប្រជាជនរុស្ស៊ី?

១. ស្ថានភាពនៃការបោះឆ្នោតនៅប្រទេសរុស្ស៊ី

ក្នុងឆ្នាំ២០២៤នេះ ប្រទេសរុស្ស៊ីបានរៀបចំការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីលើកទី៨របស់ខ្លួនចាប់តាំងពីក្រោយបែកចេញពីសហភាពសូវៀតមក​។ ក្នុងនោះគេមើលឃើញថានៅអាណត្តិថ្មីនេះ បេក្ខជនដែលលេចធ្លោដែលជាងគេក្នុងការឈរឈ្មោះគឺលោក វ៉្លាឌីមៀរ ពូទីន ដែលរំពឹងថានៅតែឈ្នះបន្តទៀតសំរាប់អាណត្តិថ្មីនេះ។ការបោះឆ្នោតអាណត្តិទី៨នេះក៏មានប្រតិកម្មពីអន្តរជាតិចំពោះរុស្ស៊ីដែរ ព្រោះប្រទេសនេះបានរៀបចំការបោះឆ្នោតនៅក្នុងប្រទេសអ៊ុយក្រែនដែលកំពុងមានជម្លោះ។ ប៉ុន្តែរុស្ស៊ីមិនបានខ្វល់ចំពោះប្រតិកម្មនេះទេ ហើយក៏បានប្រាប់ទៅកាន់ប្រទេសដែលប្រតិកម្មវិញថាកុំមកចង់លូកដៃចូលកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់រុស្ស៊ីទៀតផង។ក្នុងការបោះឆ្នោតលើកទី៨នៃការជ្រើសរើសប្រមុខរដ្ឋរបស់រុស្ស៊ីទទួលបានសន្លឹកឆ្នោតចំនួន ៨៧ ៥៧៦ ០៧៥ សម្លេង ដែលក្នុងនោះសម្លេងឆ្នោតបានការ ចំនួន ៨៦ ២០៤ ២៩១ សម្លេងនិងមិនបានការចំនួន ១ ៣៧១ ៧៨៤ សម្លេង។ លទ្ធផលផ្លូវការត្រូវបានប្រកាសដោយ​គណៈកម្មការរៀបចំការបោះឆ្នោតកណ្តាល (រុស្ស៊ី) បានបញ្ជាក់ថា លោកពូទីនបានទទួល៨៧.២៨% នៃសន្លឹកឆ្នោតដែលឈ្នះដាច់លើបេក្ខជនដទៃទៀតដាច់ ហើយតាមពីក្រោយដោយលោក​ នីកូឡៃ ខារីតុនៅ(Nikolai Kharitonov) មកពីគណបក្សកុំម្មុយនីសទទួលបាន៤.៣១%នៃសម្លេងឆ្នោត លោក វ៉ាល់ឌីស្លីវ ដាវ៉ាន់កូវ (Vladislav Davankov)មកពីគណបក្សNew people ជាមួយសម្លេង៣.៨៥% និងចុងក្រោយលោក លីអូនីក ស្តាតស្គី (Leonid Slutsky) មកពីបក្សសេរីភាពប្រជាធិបតេយ្យទទួលបានសម្លេង៣.២០%។ ទោះបីជាមានការប្រឆាំងមួយចំនួនដែលរំខានដល់ការរៀបចំការបោះឆ្នោតក្នុងប្រទេសរុស្ស៊ីក៏ដោយ ក៏ការបោះឆ្នោតនៅតែបានបញ្ចប់ទៅដោយសម្លេងឆ្នោតបានឈ្នះទៅលោក វ៉្លាឌីមៀរ ពូទីន ដែលជាជ័យជំនះដោយសម្លេងឆ្នោតដែលជាភាគរយខ្ពស់បំផុតក្នុងការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីនៅប្រទេសរុស្ស៊ីក្រោយសូវៀត និងត្រៀមខ្លួនជាប្រធានាធិបតីនៅអាណត្តិថ្មី ៦ឆ្នាំទៀត ដែលត្រៀមប្រកាសនៅពេលខាងមុខនេះ ។

២. ប្រជាប្រិយពូទីននៅតែរះទោះបីជាមានបញ្ហាក្នុងនិងក្រៅប្រទេស

រឿងសង្គ្រាមនៅអ៊ុយក្រែននិងការស្លាប់របស់អ្នកប្រឆាំងដូចជាលោកណាល់វ៉ានី(Navalny) និងលោកព្រីហ្គោហ្ស៊ី(Prigozhin) ដែលបានកើតឡើងសុទ្ធតែប៉ះពាល់ប្រជាប្រិយរបស់លោកពូទីន ប៉ុន្តែលោកពូទីន នៅតែមានប្រជាប្រិយភាពសំរាប់ប្រជាពលរដ្ឋរុស្សីគ្រប់រូប ទោះបីជាមានអ្នកខ្លះប្រឆាំងលើហេតុការណ៍ទាំងបីខាងលើនិងចោទរូបលោកក៏ដោយ ព្រោះលោកបានចេញមុខបញ្ជាក់ច្បាស់ៗថាលោកមិនបានពាក់ព័ន្ធអ្វីទាំងអស់ចំពោះបុគ្គលប្រឆាំងរូបលោកទាំងពីរ​ ដោយមួយត្រូវបានគេសន្និដ្ឋានថាស្លាប់ដោយសារឧបទ្ទវហេតុគ្រោះថ្នាក់គឺលោកព្រីហ្គោហ្សី និងលោកណាល់វ៉ានី ស្លាប់នៅក្នុងពន្ធនាគារក៏ត្រូវគេសន្និដ្ឋានថាដោយសារសុខភាពគាត់ចុះខ្សោយធ្វើឱ្យគាត់ដួលសន្លប់ហើយក៏បានបាត់បង់ជីវិតទៅ។ ចំណែកសំណុំរឿងសង្គ្រាមចូលប្រទេសអ៊ុយក្រែន លោកពូទីនក៏បានលើកហេតុផលថាការធ្វើប្រតិបត្តិការយោធានេះដើម្បីការពារជនជាតិរុស្ស៊ីក្នុងប្រទេសអ៊ុយក្រែននិងចោទថារដ្ឋាភិបាលអ៊ុយក្រែនគឺជាពួក​Neo-Nazi បានធ្វើទុកបុកមេ្នញចំពោះជនជាតិខ្លួន។ ហេតុផលបីខាងលើនេះគឺបានធ្វើអោយលោកពូទីនកាន់តែខ្លាំង ហើយក៏រហូតដល់គ្មានអ្នកណាអាចប្រកួតប្រជែងឈ្នះលោកនៅក្នុងតំណែងប្រធានាធិបតីរបស់រុស្ស៊ី ទោះបីមានការចោទប្រកាន់លោកជាមនុស្សជាប់ពាក់ព័ន្ធការស្លាប់និងឈ្លានពានប្រទេសដទៃពីសំណាក់ប្រទេសលោកខាងលិចក៏ដោយ។ ម៉្យាងទៀត ការបោះឆ្នោតលើកទី៨ទៀតសោតបានសបញ្ជាក់ថាលោកពូទីន បានឈ្នះគេដាច់តាំងពីរាប់សន្លឹកឆ្នោតដំបូងមកម្ល៉េះដោយអត្រាជាង៨៧%នៃចំនួនសន្លឹកឆ្នោតគឹបានទៅលោកពូទីនរួចស្រេចបាត់ហើយ។ បន្ទាប់ពីដឹងថាខ្លួនបានឈ្នះរួចហើយ លោកពូទីនក៏បានចេញមុខថ្លែងអំណរគុណដល់អ្នកបោះឆ្នោតទាំងអស់រួមទាំងសន្យាថាមិនឱ្យប្រទេសរុស្ស៊ីរស់នៅក្នុងការបំភិនបំភ័យពីប្រទេសដទៃឡើយនិងប្រឈមមើលជាប់ជានិច្ចជាមួយបញ្ហាចំពោះមុខ។

សរុបមកតាមរយៈការបោះឆ្នោតខាងលើនេះគឺបានបញ្ជាក់ថាគ្មាននរណាដែលអាចជាគូប្រជែងរបស់លោកពូទីនបានទេនៅក្នុងតំណែងប្រធានាធិបតីរបស់ប្រទេសរុស្ស៊ីនេះ។ ទោះបីជាលោកត្រូវបានគេសង្ស័យថាបានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងការស្លាប់របស់អ្នកប្រឆាំងរបស់លោកពិតមែន តែលោកនៅតែច្រានចោលលើការចោទប្រកាន់ទាំងនោះរួមទាំងបង្ហាញភាពស្អាតស្អំរបស់គាត់តាមរយៈការស្វែងរកភស្តុតាងរបស់អាជ្ញាធរនៅកន្លែងកើតហេតុផងដែរ។មួយវិញទៀត បញ្ហារឿងអ៊ុយក្រែនក៏មិនមែនជាឧបសគ្គរបស់លោកក្នុងកំឡុងពេលបោះឆ្នោតផងដែរ ទោះបីជាពេលដំបូងមានការប្រឆាំងក្នុងប្រទេសឱ្យឈប់មាន​ការធ្វើសង្គ្រាមក៏ដោយ ព្រោះលោកពូទីនបានប្រាប់ពីមូលហេតុការធ្វើសង្គ្រាមនេះនិងដើម្បីការពារប្រយោជន៍ប្រជាជនខ្លួនផងដែរ។ ហេតុនេះសរបញ្ជាក់ថា លោកពូទីននៅតែជាបុរសខ្លាំងរបស់រុស្ស៊ីដោយគ្មាននរណាអាចជំនួសរូបលោកទោះបីជាមានរឿងអ្វីក៏ដោយ។

ពាក្យថាបំបែករដ្ឋនេះ ត្រូវបានប្រើប្រាស់ដោយចេញពីមាត់របស់លោកអតីតប្រធានាធិបតី រ៉ូឌ្រីហ្គូ ឌូទើតេ ជាសាធារណៈក្រោយលោកបានដឹងដំណឹងថា រដ្ឋាភិបាលហ្វីលីពីនចង់ធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់ហ្វីលីភីន។ សំណួរជាច្រើនលេចឡើង ជាពិសេសមហាជនជាច្រើនងើងឆ្ងល់ជាខ្លាំងថា ហេតុអ្វីនៅសុខៗ លោកប្រធានាធិបតី  ហ្វឺឌីណាន់ ម៉ាសកូស ជូញ៉រ(តទៅហៅថា បុងៗ ម៉ាកូស) ចង់សើរើរដ្ឋធម្មនុញ្ញទៅវិញ? ឬមួយក៏រដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះមានចំណុចណាដែលចែងមិនច្បាស់លាស់ឬទន់ខ្សោយ? ឬក៏ដោយសារតែការលោភលន់ចង់រក្សាអំណាចរបស់គាត់នៅក្នុងជួយរដ្ឋាភិបាលឲ្យបានកាន់តែយូរទៅវិញ? គ្មាននរណាដឹងនិងអាចវិភាគច្បាស់លាស់បានត្រឹមត្រូវមួយរយភាគរយនោះទេចំពោះរឿងនេះ តែយើងអាចវិភាគបានដោយមើលលើសកម្មភាពរបស់មេដឹកនាំរូបនេះ និងមើលអំពីភាពរឹងមាំរបស់រដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ហ្វីលីភីន។​ យ៉ាងណាមិញ បញ្ហានៃ​ខ្វែងគំនិត ទំនាស់ពាក្យសម្ដីបានកើតឡើងជាបន្ដបន្ទាប់រវាងមេដឹកនាំបច្ចុប្បន្ន នឹង អតីតមេដឹកនាំលោកឌូទើតេ បណ្ដាលឲ្យលោកចង់បំបែករដ្ឋព្រោះមិនចង់ឱ្យស្រុកកំណើតរបស់លោកកោះ​មីនដាណាវ ស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រង់របស់  ហ្វឺឌីណាន់ ម៉ាសកូស បន្ដទៅទៀតព្រោះវាគ្មានការរីកចម្រើនអ្វីបន្ដិចសោះ។ បន្ថែមពីលើនេះ លោកបានលើកឡើងយ៉ាងមានទំនុកចិត្តថា នឹងផ្ដាច់ទឹកដីកោះ​មីនដាណាវដោយគ្មានការបង្ហូរ​ឈាម ហើយ​នឹង​ធ្វើតាម​ដំណើរការ​របស់​អង្គការ​សហប្រជាជាតិ។  តែសំខាន់ថា ហ្វឺដឌីណង់ដ៍ រ៉ូមូលដេហ្ស៍ ម៉ារកូសគម្រាមប្រើប្រាស់អាវុធក្នុងការប្រឆាំងតបតចំពោះការគ្រោងធ្វើអបគមន៍ផងដែរ។

ខាងក្រោមនេះ យើងមកឈ្វេងយល់ពីមែកធាងនានាឬដំណើររឿងជូរចត់ហ្វីលីភីនពីអតីតកាល និងចរិតដឹកនាំរបស់ឪពុករបស់បុងៗ ម៉ាកូស និងកូន លើសំណើកែប្រែរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង ប្រតិកម្មរបស់លោករ៉ូឌ្រីហ្គូ ឌូទើតេ ដើម្បីឈានទៅដល់សេចក្ដីសន្និដ្ឋានថា តើគម្រាងនៃការបំបែករដ្ឋនេះនិងអាចទៅរួចបានប៉ុន្មានភាគរយ ឬ ក៏គ្រាន់តែជាខ្យល់មាត់និយាយឲ្យតែបាននិយាយ?

១. សាធារណរដ្ឋហ្វីលីពីន

ប្រទេសហ្វីលីពីន ជារដ្ឋឯករាជ្យធា្លប់នៅក្រោម អាណានិគមពីអេស្ប៉ាញក្នុងសតវត្សទី១៦ និង ក្រោយមកក៏ក្លាយជាប្រទេសក្រោមអាណានិគមអាមេរិកឆ្នាំ១៨៩៨នៅអំឡុងសង្រ្គាមរវាង អាមេរិក-អេស្ប៉ាញ។ រដ្ឋនេះបានទទួលឯករាជ្យនៅ ០៤ កក្កដា ឆ្នាំ១៩៤៦ជាផ្លូវការ​ តែក៏ស្ថិតនៅក្នុងការគ្រប់គ្រង២១ឆ្នាំរបស់លោកប្រធានាធិបតី Ferdinand MARCOS ជាមេដឹកនាំផ្ដាច់ការនិយម (Authoritarian President) ត្រូវជា​ឪពុករបស់លោក បុងៗ ម៉ាកូសប្រធានាធិបតី ក្រោយមកក្លាយជាប្រទេសលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យក្រោយមានបដិវត្តប្រជាជនប្រឆាំងនឹងមេដឹកនាំផ្ដាច់ការនិយម។ សព្វថ្ងៃប្រជាជននៅលើទឹកដីកោះនេះមានប្រមាណជាង ១០៩ លាននាក់ ជាមួយនឹងចំនួនផលិផលក្នុងស្រុកសរុប (GDP) ៩២១ ពាន់លានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក រីឯចំណូលប្រជាជនក្នុងម្នាក់វិញ (GDP per capita)គឺអាចរកបានជាធម្មតា ៨១០០ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងមួយឆ្នាំ។ ប្រទេសនេះ​និយាយភាសាច្រើនណាស់សរុបទៅគឺ១៨៧ រហូតដល់មានភាសាជាផ្លូវការពី៖  Filipino, English។

២. ប្រវត្តិឪពុក និងកូន (ហ្វឺឌីណាន់ ម៉ាសកូស ជូញ៉រ)

យើងបានដឹងបន្ដិចបន្ដួចថាលោក ហ្វឺឌីណាន់ ម៉ាសកូស ជូញ៉រនិងអតីតប្រធានាធិបតី ហ្វឺឌីណាន់ ម៉ាសកូស ជាមេដឹកនាំផ្ដាច់ការនិយមជាឪពុកនិងកូនបង្កើត។ ចន្លោះ​ឆ្នាំ​១៩៦៥-១៩៨៦ ​គឺជា​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​​ខ្មៅ​ងងឹត​របស់​ប្រទេស​ហ្វីលីពីន​ ដែលគ្របដណ្ដប់ទៅដោយ ​​អំពើ​រំលោភ​សិទ្ធិមនុស្ស​ពុក​រលួយ និង ​ភាព​ក្រីក្រ ក្រោមអំណាចរបស់​លោក ហ្វ៊ែរឌីណង់ ម៉ាកូស​។ ក្ដាប់អំណាចជាងពីរ​ទសវត្សរ៍ប្រជាជនហ្វីលីភីនស្គាល់តែភាពព្រៃផ្សៃ ឃោឃៅ ក្រោមច្បាប់​​អាជ្ញាសឹក(ឆ្នាំ​១៩៧២ ដល់ ​ឆ្នាំ​១៩៨១) សកម្មជនស្នេហាជាតិ ស្នេហាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ រាប់ម៉ឺននាក់ រង​ការ​ចាប់​ឃុំ ធ្វើ​ទារុណកម្ម និងសម្លាប់ក្រៅប្រព័ន្ធច្បាប់។ អំឡុងពេលបិតាកាន់អំណាច លោកម៉ាកូស ជីអ ឬគេហៅគាត់ថា បុងៗ ម៉ាកូស ត្រូវបានបញ្ជូនទៅកាន់ប្រទេសអង់គ្លេស ដើម្បីសិក្សានៅទីនោះ បន្ទាប់មកលោកបានចូលរៀននៅសកលវិទ្យាល័យ អ័កស្វត(Oxford University) លោកមិនទទួលបានសញ្ញាបត្រទេ គ្រាន់តែបានលិខិតបញ្ជាក់ពិសេសតែប៉ុណ្ណោះ។

ប្រជាជនហ្វីលីភីន តែងចងចាំថាក្នុងឆ្នាំ១៩៨៦លោកបុងៗ ម៉ាកូស បានផ្តល់យោបល់ឲ្យឪពុករបស់លោកទម្លាក់គ្រាប់បែកសម្លាប់ទៅ​លើបន្ទាយប៉ូលីស និងយោធា ដែលពួកគេគាំទ្របដិវត្ត តែឪពុកមិនបានទម្លាក់នោះទេ។ លុះក្រោយមកបន្ទាប់ពីបិតាលែងជាប្រធានាធីបតី រូបលោកក៏នៅតែមានប្រជាប្រិយភាព និង ទទួលបានការទុកចិត្តក្លាយជាសមាជិកតំណាងរាស្រ្តហ្វីលីពីនពីឆ្នាំ១៩៩២ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៥ បន្ទាប់មកពីឆ្នាំ២០០៧ ដល់ឆ្នាំ២០១០ និងជាព្រឹទ្ធសមាជិកពីឆ្នាំ២០១០ ដល់ឆ្នាំ២០១៦។ ចំណែកបច្ចុប្បន្ន​គឺ​​​ជា​អ្នក​ដឹកនាំ​ប្រទេសគឺត្រូវបានជាប់ឆ្នោតជាផ្លូវការនៅថ្ងៃទី៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២ ចំពោះអ្នកវិភាគនយោបាយបានវិភាគថាលោកជាប់ឆ្នោតដោយសាតែយុវជន គាំទ្រ ប៉ុន្តែចំពោះប្រជាជនចំណាស់គឺតែងតែចងចាំនូវការឈឺ ដែលបិតារបស់លោកប្រព្រឹត្ត។

៣.ការគ្រោងធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ

ក្រោយពីកាន់អំណាចអស់ជាងពីរឆ្នាំមក លោកបុងៗ ម៉ាកូស បានដឹកនាំហ្វីលីពីនបានល្អគ្រាន់បើដែរ ក្នុងនោះលោកបានខឹតខំប្រឹងប្រែងអភិវឌ្ឍជាតិ​ និង បង្កើតទំនាក់ទំនងល្អជាមួយប្រទេសដទៃដូចជា ឥណ្ឌូណេស៊ី សិង្ហបុរី ជប៉ុន និង វៀតណាម ដើម្បីពង្រឹងចំណងមិត្តភាព ក៏ដូចជាទាញយកសក្តានុពលពាណិជ្ជកម្ម ព្រមទាំងការវិនិយោគទាំងខ្នាតតូច និង​ខ្នាតធំ។ យ៉ាងណាមិញ បើមើលទៅលើជ្រុងមួយទៀតលោកបុងៗ ម៉ាកូស ក៏ជាមនុស្សស្រឡាញ់អំណាចណាស់ដែរ ព្រោះតាម​អ្នក​វិភាគ​​ស្ថានការណ៍​ស្រុក​ហ្វីលីពីនបាន វិភាគពីបំណងរបស់លោក ដែលចង់ធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ គឺដើម្បី​ឆ្លៀត​ឱកាស​កែប្រែការ​កំណត់​​អាណត្តិ​ប្រ​ធានាធិបតី។ ប៉ុន្ដែ ចំពោះលោកបុងៗ ម៉ាសកូស បែរជានិយាយផ្ទុយថា វិសោធនកម្មដើម្បីសម្រួល​ការ​វិនិយោគទុន​បរទេស  ​​ព្រោះដោយសារតែមាត្រាខ្លះ ​​បាន​បិទផ្លូវ ឬមិនសូវ​លើកទឹកចិត្ត​ ឲ្យ​ឈ្មួញ​បរទេស​ មករក​ស៊ី​ជួញ​ដូរ​នៅហ្វីលីភីនទាល់តែសោះ។ លោកចង់ឲ្យវិនិយោគគិន មានភាពសោមនស្ស និងប្រមូលគ្នាមករកស៊ីឲ្យបានច្រើនដែលជាសញ្ញាវិជ្ជមានសម្រាប់សេដ្ឋកិច្ចហ្វីលីភីន។ សំនួរសួរថា បើគ្រាន់តែចង់លើកទឹកចិត្តបែបនោះ ហេតុអ្វីមានការប្រទាំងប្រទាស់គ្នា និង​ចោទថា លោកស្រឡាញ់អំណាច និង មានប្រជាជនខ្លះនិយាយថា ឪពុក និង កូនដឹកនាំប្រទេសដូចគ្នាទៅវិញ? តាមពិតរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ ដាក់កម្រិតតឹងរឹងបន្ដិចមែន ដោយបានកំណត់ថា អ្នក​វិនិយោគទុន​បរទេស​ ត្រូវ​​ឲ្យ​មានភាគហ៊ុន​ចំណែក​តិច​ជាង​ម្ចាស់​ភាគហ៊ុន​ក្នុងស្រុក​នេះជា ភាពរឹងរឹងដែលលោកម៉ាកូស អាចលើកជាបញ្ហាបាន។

៤. ការខ្វែងគំនិតគ្នា ឈានដល់ការចង់បំបែករដ្ឋ

ចំណុចក្ដៅនៅក្នុងរឿងនេះ គឺការចោទទៅកាន់ លោកប្រធានាធិបតី បុងៗ ម៉ាកូស ថាចង់ឆ្លៀតឱកាសកំណត់ពីអាណត្តិរបស់ប្រធានធិបតី ព្រោះរូប​លោក​ត្រូវបញ្ចប់​អាណត្តិ​នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ២០២៨។ គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ផងដែរថា ប្អូនជីដូនមួយរបស់លោកដែលជារដ្ឋសភាជាតិ ក៏​គាំទ្រការ​កែប្រែ​ច្បាប់​រដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះដែរ (តាមពិតទៅគ្រួសារនេះកាន់អំណាចដោយបងប្អូននិយម ហើយមានគ្រួសារនេះឥទ្ធិពលខ្លាំងទៅលើកគ្រប់ផ្នែកទាំងសេដ្ឋកិច្ច និង នយោបាយរបស់ហ្វីលីភីន)។ បុគ្គលប្រឆាំងដែលលេចធ្លោរជាងគេនោះគឺលោកអតីតប្រធានាធិបតី ឌូតើតេ ព្រោះលោកយល់ថានេះគ្រាន់តែជាមធ្យោបាយរក្សាអំណាចរបស់ប្រធានាធិបតីបុងៗ ម៉ាកូសតែប៉ុណ្ណោះ។ ដោយលើកឡើងដូច្នេះ ព្រោះលោកមើលឃើញពីមហិច្ឆតាតែមួយគត់របស់ បុងៗ​ ម៉ាកូស គឺធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីរក្សាអំណាចបានយូរតាមដែលអាចធ្វើទៅបាន។ សម្ព័ន្ធភាពរបស់លោកឌូតើតេនិងលោកបុងៗ ម៉ាកូសមានភាពរកាំរកុស និង ខ្វែងគំនិតគ្នាខ្លាំងមិនដែលធ្លាប់មានពីមុនមក។

លោក រ៉ូឌ្រីហ្គូ ឌូទើតេ បានថ្លែងថា កំពុងស្វែងរកមធ្យោបាយ ដើម្បីជួយកោះមីនដាណាវបំបែកខ្លួន((កោះមីនដាណាវជាកោះធំទីពីរនៅក្នុងប្រទេសហ្វីលីពីន បន្ទាប់ពីកោះលូហ្ស៊ុន) និងក្លាយជារដ្ឋឯករាជ្យចេញពីហ្វីលីពីនព្រោះស្រុកកំណើតលោកមួយនេះ ក្រីក្រខ្លាំង និងគ្មានការអភិវឌ្ឍន៍ទាល់តែសោះ។ តែយើងក៏អាចយកសំដីនេះមកវិភាគពិចារណាថា តើចុះអាណត្តិរបស់លោកឌូទើតេ ដែលលោកក្ដាប់អំណាចតើលោកបានធ្វើអ្វីខ្លះដើម្បីអភិវឌ្ឍស្រុកកំណើតរបស់លោក? ចម្លើយគឺគ្មានទេ លោកមិនបានអភិវឌ្ឍអ្វីឡើយ ប្រការនេះអាចនិយាយបាន ថា ឌូទើតេ គ្រាន់តែយកលេសចង់បំបែករដ្ឋជាការគម្រាមទៅលោក បុង៉ៗ ម៉ាកូសដែលប៉ុណ្ណោះ ព្រោះលោកបានដឹងពីផលវិបាកនៃការបំបែករដ្ឋថា​នឹងបង្កើតឲ្យមានតំបន់អបគមន៍​ ហើយរដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់មានសិទ្ធិស្របច្បាប់ប្រើប្រាស់កម្លាំងប្រឆាំងតបតដោយមិនខុសច្បាប់ឡើយ។ យើងសូមបញ្ជាក់ថា តំបន់កោះមីនដាណាវជាតំបន់ស្វយ័តដែលរុំព័ទ្ធទៅដោយអំពើហឹង្សា និងជម្លោះរាប់សិបឆ្នាំមកហើយរហូតដល់រណសិរ្សរំដោះឥស្លាមម៉ូរ៉ូ (MILF) ដែលជាក្រុមឧទ្ទាមធំជាងគេ  បានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពជាមួយរដ្ឋាភិបាលហ្វីលីពីនក្នុងឆ្នាំ ២០១៤ ដោយបញ្ចប់ការប្រយុទ្ធគ្នាជាមួយរដ្ឋាភិបាល។ ពួកគេអាចគ្រប់គ្រងតំបន់នោះបានដោយខ្លួនឯង តែមិនមែនបានសេចក្ដីថា តំបន់នេះមានអធិបតេយ្យភាព មានសិទ្ធិធ្វើទំនាក់ទំនងអន្ដរជាតិអ្វីឡើយ ហើយមួយវិញទៀត គឺមិនអាចផ្ដាច់ខ្លួនបានពីរដ្ឋហ្វីលីពីនទេ។

មកដល់ចំណុចនេះ លោកអ្នកអាចគិតពិចារណាបានថា តើគំនិតនៃការបំបែករដ្ឋនេះ​ គឺជាគំនិតប្រសើរឬទេ? ចម្លើយ រដ្ឋហ្វីលីភីន ជាសមាជិកអង្គការសហប្រជាជាតិ ជារដ្ឋមិនអាចពុះចែកបានដូចលើកឡើងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់ហ្វីលីភីនដែលថា ហ្វីលីភីន ឯករាជ្យ និង មិនអាចបំបែកបាន។ សរុបមក ចំពោះលោកឌូទើតេ វិញលោកមិនអាចសម្រេចកម្មវត្តុបំបែករដ្ឋនេះ បានឡើយ ហើយបើលោកនៅរឹងចចេញនោះគឺ ប្រធានាធិបតីស្របច្បាប់បុងៗ ម៉ាកូស នឹងប្រើអាវុធតបដែលនឹងនាំឲ្យមានសង្រ្គាមស៊ីវិលនាំឲ្យមានវិនាសសកម្មទៅវិញទេ ហើយចំពោះលេសដែលលោកយកមកធ្វើជាទឡ្ហីករណ៍ថាតំបន់កោះមីណាដាវ ថាជាតំបន់ក្រីក្រ គ្មានការអភិវឌ្ឍន៍នោះជាហេតុផលមិនសមរម្យទាល់តែសោះ។​

រយៈពេល ៤៤៤ ថ្ងៃដែលបុគ្គលិកស្ថានទូតអាមេរិកត្រូវបានចាប់ជាចំណាប់ខ្មាំងដោយក្រុមចលនាប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលអ៊ីរ៉ង់នៅក្នុងវិបត្តិចំណាប់ខ្មាំងអាមេរិក ឆ្នាំ ១៩៧៩ ដែលហេតុការណ៍នេះបានបង្កឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិក និងអ៊ីរ៉ង់ ក្លាយជាសត្រូវនឹងគ្នា និងបានផ្លាស់ប្តូរសម្ព័ន្ធភាពទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរមកទល់ពេលនេះ ពោលគឺជិត ៤៥ ឆ្នាំទៅហើយ។

មូលហេតុនៅពីក្រោយវិបត្តិចំណាប់ខ្មាំងអាមេរិក ឆ្នាំ ១៩៧៩

នៅឆ្នាំ​ ១៩៥២ ដែលស្ថិតក្នុងអំឡុងពេលភាពតានតឹងនៃសង្គ្រាមត្រជាក់រវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពសូវៀត បានជះឥទ្ធិពលដល់អ៊ីរ៉ង់ក្រោមរដ្ឋបាលដឹកនាំរបស់នាយករដ្ឋមន្រ្តីដែលទើបជាប់ឆ្នោតថ្មីម្នាក់ ឈ្មោះថា ម៉ូហាម៉ាដ ម៉ូសាដេក (Mohammad Mossadegh)​ ដែលជា​អ្នក​នយោបាយ​ជាតិនិយមមួយរូប។​ ក្រោមរដ្ឋបាលដឹកនាំរបស់លោក ម៉ូហាម៉ាដ ម៉ូសាដេក លោកបានដាក់ចេញនូវគោលនយោបាយជាច្រើន ដែលពិសេសនោះគឺការធ្វើជាតូបនីយកម្មលើវិស័យប្រេង ដោយដកហូតសិទ្ធិធ្វើអាជីវកម្មបូមប្រេងពីក្រុមហ៊ុនបរទេស។ ឆ្លើយតបទៅនឹងការដកហូតនេះ អង់គ្លេសដែលរកចំណូលបានច្រើនពីការធ្វើអាជីវកម្មប្រេងនេះ បានព្យាយាមរកវិធីផ្តួលរលំរបបដឹកនាំរបស់លោក ម៉ូសាដេក និងជំនួសដោយអ្នកផ្សេងវិញ ហើយពេលនោះ សហរដ្ឋអាមេរិកក៏បានចូលរួមផងដែរ។

ជម្លោះរវាងអ៊ីរ៉ង់ និងបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិចក៏ចាប់ផ្តើមផ្ទុះឡើង ដោយត្រឹមរយៈពេលមួយឆ្នាំ លោក ម៉ូហាម៉ាដ ម៉ូសាដេក ត្រូវបានគេទម្លាក់ចេញពីតំណែងដោយរដ្ឋប្រហារយោធាមួយ និងបានជំនួសវិញដោយស្តេច ម៉ូហាម៉ាដ រ៉េសា ផាឡាវី (Mohammad Reza Pahlavi) នៅថ្ងៃទី ១៩ ខែ សីហា ឆ្នាំ ១៩៥៣។ ស្តេច ម៉ូហាម៉ាដ រ៉េសា ផាឡាវី គឺជាអ្នកដឹកនាំផ្តាច់ការ រំលោភសិទ្ធិមនុស្ស ប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយ និងអនុវត្តគោលនយោបាយនិយមអាមេរិក នេះបើយោងទៅតាមព័ត៌មានដកស្រង់ចេញពី គេហទំព័រ Britannica។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ស្តេច ផាឡាវី ទ្រង់បានបើកផ្លូវឱ្យអង់គ្លេស និងបណ្តាប្រទេសផ្សេងទៀត បន្តធ្វើអាជីវកម្មប្រេង។ ចលនាប្រឆាំងពីមហាជនចំពោះស្តេច ផាឡាវី ​ក៏បានរីករាលដាលកាន់តែខ្លាំង បើទោះបីជាគេឃើញថា ក្រោមការ​ដឹកនាំរបស់ស្តេចអង្គនេះ អ៊ីរ៉ង់មានសន្ទុះកំណើននៃការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចក៏ដោយ។

អំឡុងពេលដែលរងនូវការបះបោរពីមហាជន អាមេរិកនៅតែបន្តផ្តល់ជំនួយថវិកាទៅដល់ស្តេច ផាឡាវី ដើម្បីមេដឹកនាំរូបនេះអាចបន្តរក្សាអំណាចទៅទៀតបាន។​ ជាក់ស្តែងនៅក្នុងថ្ងៃទី ៣១ ខែ ធ្នូ ឆ្នាំ ១៩៧៧ លោកប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក ជីមី ខាទ័រ (Jimmy Carter) បាននិយាយសរសើរស្តេច ផាឡាវី ក្នុងពិធីជប់លៀងឆ្នាំថ្មី ដោយលើកឡើងថា ​ស្តេច ផាឡាវី គឺជាមនុស្សដ៏គួរឱ្យគោរព និងទទួលបានកី្តស្រលាញ់ពេញ​​ចិត្តពីសំណាក់ជនជាតិអ៊ីរ៉ង់ជាច្រើន ទាំងដែលការពិត គឺផ្ទុយស្រឡះ។ ការណ៍នេះរឹតតែធ្វើឱ្យប្រជាជនអ៊ីរ៉ង់ កាន់តែខឹងសម្បារ និងបង្កើនចលនាប្រឆាំងកាន់តែខ្លាំងឡើង។​

នៅក្នុងចលនាប្រឆាំងនឹងសេ្តចស្ហា ផាឡាវី មានមេដឹកនាំម្នាក់គឺ រូហូឡា ខូម៉ីនី (Ruhollah Khomeini) ជាមេដឹកនាំចលនាមានប្រជាប្រិយភាពមួយរូប ដែលជាពិសេសនោះគឺបន្ទាប់ពីត្រូវបានចាប់ខ្លួនដោយអាជ្ញាធរនិងនិរទេសខ្លួននៅអ៊ីរ៉ាក់និងបារាំង កំណើនអ្នកគាំទ្ររូបលោកបានកើនឡើងនិងមានការគាំទ្រចលនារបស់លោកជាខ្លាំង។

ការផ្ទុះឡើងនៃចលនាបាតុកម្ម

ចលនាបាតុកម្មបានផ្ទុះឡើងនាដើមឆ្នាំ ១៩៧៨ នៅក្នុងប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ ដោយកើតចេញពីសិស្សសាលា​ដែលជាអ្នក​ស្រលាញ់គាំទ្រយ៉ាងពេញទំហឹងរបស់លោក រូហូឡា ខូម៉ីនី ។ ម៉្យាងទៀត យុវជនទាំងនោះគឺកំពុងតែជួបវិបត្តិគ្មានការងារធ្វើផងដែរ។ ចលនាប្រឆាំងនេះគឺកាន់តែរីករាលដាលធំទៅៗ ដោយមានអ្នកចូលរួមកើ​ន​ឡើងលើស ៦លាន នាក់ ហើយបាតុករមួយចំនួនបានស្លាប់ដោយសារកម្លាំងបង្ក្រាបរបស់អាជ្ញាធរក្រោម​ការបញ្ជារបស់ស្តេច ផាឡាវី ដែលបង្កឱ្យកាន់តែដុតកំហឹងរបស់ក្រុមបាតុករទាំងនោះ។ ដោយសារតែកម្លាំងបដិវត្តន៍របស់មហាជន ធ្វើឱ្យស្តេច ផាឡាវី បាននិរទេសខ្លួនទៅកាន់ប្រទេស​អេហ្ស៉ីប​​នៅថ្ងៃទី១៦ ខែ មករា ឆ្នាំ ១៩៧៩ ដោយមិនឃើញវត្តមានវិលត្រឡប់ចូលប្រទេសវិញឡើយ។ នៅពេលនោះ របបរាជានិយមនៅអ៊ីរ៉ង់ក៏ត្រូវបាន​ដួល​រលំ​​ និងជំនួសមកវិញដោយរដ្ឋាភិបាលអ៊ីស្លាម ក្រោមការដឹកនាំរបស់ លោក ខូម៉ីនី។

ការរើឡើងវិញនូវស្នាមរបួសចាស់

បន្ទាប់ពីទទួលបានជ័យជម្នះនៃបដិវត្តន៍អ៊ីរ៉ង់ ភាពជាសត្រូវជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិករបស់អ្នកគាំទ្រ​របបចាស់ក៏បានរើ​ឡើងវិញ ហើយ​មន្ត្រីនៅស្ថានទូតអាមេរិកក៏បានរងការវាយប្រហារជាច្រើនលើកផងដែរពីសំណាក់ក្រុម​បាតុករ​គាំទ្រ​​បដិវត្តន៍។​​ បើទោះបីជាមានភាពចលាចលនៅក្នុងប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ក៏ពិតមែន តែប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោក ជីមី ខាទ័រ បានបន្ត​ព្យាយាមរក្សាទំនាក់ទំនងការទូតជាមួយរដ្ឋាភិបាលអ៊ីរ៉ង់ថ្មី ក៏ប៉ុន្តែការដែលលោកផ្តល់សិទ្ធិជ្រកកោនដល់​ស្តេច ​ផាឡាវី ​​​ដើម្បី​ទទួលការព្យាបាលជំងឺមហារីកនៅអំឡុងខែតុលា ឆ្នាំ១៩៧៩ គឺជាការសម្រេចចិត្តដ៏ខុសមួយ។

នៅថ្ងៃទី ៤ ខែ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៧៩ ក្រុមសិស្សនិស្សិតដែលជាអ្នកស្មោះស្ម័គ្រនឹងមេដឹកនាំលោក ខូម៉ីនី ប្រមាណជា ៣ ពាន់ នាក់បាននាំគ្នាធ្វើបាតុកម្មនៅមុខស្ថានទូតអាមេរិកប្រចាំទីក្រុងតេហេរ៉ង់ បន្ទាប់មកពួកគេក៏នាំគ្នា​សម្រុក​ចូលទៅក្នុង​ស្ថានទូត ហើយចាប់ខ្លួនមន្ត្រីនិងបុគ្គលិកស្ថានទូតអាមេរិកចំនួន ៦៣ នាក់ធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំង ហើយមានតែអ្នកការទូត​អាមេរិកចំនួន​ ៦ នាក់ប៉ុណ្ណោះដែលបានរួចខ្លួនដោយបានសុំលាក់ខ្លួន​នៅគេហដ្ឋានរបស់អ្នកការទូត​កាណាដា​ លោក ចន ហ៊្សែរដោន (John Sheardown)។ នាពេលនោះផងដែរ នាយករដ្ឋមន្ត្រីកាណាដាលោក ចូ ខ្លាក (Joe Clark) បានជួយអ្នកការទូតអាមេរិកទាំង ៦​ នាក់ឱ្យបានចាកចេញពីប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ ដោយការចេញនូវលិខិតឆ្លងដែនកាណាដាទៅឱ្យពួកគេ។ បន្ទាប់មកក្រុម​និស្សិត​​អ៊ីរ៉ង់នោះបានចាប់ខ្លួនបុគ្គលិកស្ថានទូតអាមេរិកចំនួន ៣ នាក់ទៀតមកធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំងដែលចំនួនសរុបឡើងដល់ ៦៦ នាក់។

ដំណើរស្វែងរកដំណោះស្រាយ

ការចរចារវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងអ៊ីរ៉ង់គឺនៅតែមិនអាចរកឃើញពន្លឺនៃដំណោះស្រាយឃើញ ដោយក្រុម​អ្នក​ចាប់ចំណាប់ខ្មាំងនៅថ្ងៃទី ៧ ខែ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៧៩ ​បានផ្ញើសារតាមការផ្សាយរបស់ស្ថានីយ៍ព័ត៌មានតេហេរ៉ង់​ដែលមានខ្លឹមសារ ហាមឃាត់ក្រុមប្រឹក្សារបស់ចលនាបដិវត្តន៍ និងមន្ត្រីផ្សេងទៀត ចូលរួមចរចាជាមួយអ្នក​តំណាង​​របស់សហរដ្ឋ​អាមេរិក និងបានចេញជាសារថា សហរដ្ឋអាមេរិកត្រូវតែប្រគល់ស្តេច ផាឡាវី មកឱ្យអ៊ីរ៉ង់វិញ និង​បញ្ឈប់​​ការធ្វើចារកម្មទៅលើចលនារបស់ពួកគេ ទើបពួកគេអាចបើកផ្លូវសម្រាប់ការចរចារបាន។ ភាពចម្រូងចម្រាស​នៃការចរចា និងការដោះស្រាយបញ្ហានេះនៅតែបន្តបើទោះបីជាសហរដ្ឋអាមេរិក ព្យាយាមស្វែងរកដំណោះស្រាយដោយសន្តិវិធីកី្ត។

ជាក់ស្តែង បន្ទាប់ពីទទួលបានសារពីប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ហើយ នៅថ្ងៃទី ២៧ ខែ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៧៩ សហរដ្ឋអាមេរិកបានរៀបចំការប្រជុំជាបន្ទាន់នៅឯក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ (UNSC) ដោយ​គ្មាន​វត្តមានរបស់អ៊ីរ៉ង់ និងបានអនុម័តនូវសេចកី្តសម្រេចលេខ ៤៥៧ ដោយបានអំពាវនាវដល់ក្រុមបាតុករ ឱ្យដោះលែង​ចំណាប់ខ្មាំងដែលជាបុគ្គលិកស្ថានទូតទាំងអស់ និងត្រូវការពារសុវត្ថិភាពរបស់ពួកគេ។ ក្នុងសេចកី្តសម្រេចនោះផង​ដែរ ក៏បានអំពាវនាវដល់រដ្ឋាភិបាលអាមេរិក និងអ៊ីរ៉ង់ ចូលតុចរចា និងដោះស្រាយបញ្ហាដោយសន្តិវិធី ​និង​​បានសំណូមពរដល់អគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិ (អ.ស.ប) ដើរតួជាអ្នកសម្របសម្រួល ដើម្បី​អនុវត្ត​សេចកី្តសម្រេចនោះឱ្យបានលឿន។

ក៏ប៉ុន្តែ ក្រៅពីការស្វែងរកដំណោះស្រាយតាមនីតិវិធីរដ្ឋបាល លោក​ប្រធានាធិបតីអាមេរិក ជីមី ខាទ័រ ក៏បានប្រើប្រាស់ការដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ច ដោយបង្កកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់​រដ្ឋាភិបាល​​អ៊ីរ៉ង់ ដែលមាននៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិកចំនួនសរុបលើស ១៣ ប៊ីលានដុល្លា​អាមេរិក បញ្ឈប់ការនាំចូលប្រេងពីអ៊ីរ៉ង់ និងបញ្ឈប់ការលក់អាវុធទៅអ៊ីរ៉ង់វិញដូចគ្នា។ រីឯភាគីអ៊ីរ៉ង់វិញ ក្រុមចលនាប្រឆាំងនោះនៅតែរក្សាជំហរមិនព្រមចូលរួមកិច្ចចរចារ និង​នៅតែបន្តទាមទារស្តេច ផាឡាវី មកវិញ​ដើម្បី​កាត់ទោស និងតម្រូវឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិក ធ្វើការសុំទោសខ្លួនដែលបានឈ្លានពាន និងជ្រៀតជ្រែកបញ្ហាផ្ទៃក្នុងរបស់អ៊ីរ៉ង់ ក៏ដូច​ជា​ការដែលចូលរួមផ្តួលរម្លំរបបដឹកនាំរបស់លោក ម៉ូហាម៉ាដ ម៉ូសាដេក។

រហូតដល់ថ្ងៃទី ២៤ ខែ មេសា ឆ្នាំ​១៩៨០ លោក ជីមី ខាទ័រ បានបង្គាប់ឱ្យបង្កើតក្រុមប្រតិបត្តិកា​រ​សង្គ្រោះ​ចំណាប់ខ្មាំងមួយឈ្មោះថា Operation Eagle Claw ដើម្បីអនុវត្តបេសកម្មសង្គ្រោះចំណាប់ខ្មាំងទាំងនោះ ក៏ប៉ុន្តែលទ្ធផលគឺមិនដូចការ​រំពឹងទុកនោះឡើយ ដោយបានបរាជ័យ ហើយបានបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់ក្រុមជួយសង្គ្រោះចំនួន ៨ នាក់ បាត់​បង់​ជីវិត​ក្រោយឧបទ្ទវហេតុធ្លាក់យន្តហោះក្នុងពេលទៅបំពេញបេសកម្មនេះ ដែលតម្រូវឱ្យមានការបញ្ឈប់ប្រតិបត្តិ​ការភ្លាមៗ​។

ភាពបរាជ័យនៃបេសកកម្មសង្គ្រោះ ​បូកផ្សំនឹងការដែលមិនអាចដោះស្រាយបញ្ហាបាន បានជះឥទ្ធិពលទៅដល់​ប្រជា​ប្រិយ​ភាព​របស់លោក​ ជីមី ខាទ័រ និងបានធ្វើឱ្យលោកបាត់បង់ឱកាសបន្តជា​ប្រធានាធិបតី​នៅអាណត្តិក្រោយ ឯបេក្ខភាពនាយករដ្ឋមន្ត្រីអាមេរិកថ្មីគឺបានទៅលើរដ្ឋាភិបាលថ្មីដឹកនាំដោយប្រធានាធិបតីអាមេរិកលោក រ៉ូណាល់ រីហ្កេន Ronal Reagan។ យ៉ាងណាមិញ ទោះបីជាលោកបានចាញ់ការបោះឆ្នោត និងបាត់បង់ឱកាសបន្តដឹកនាំ ក៏លោក ជីមី ខាទ័រ នៅតែបន្តចរចារជាមួយនឹងក្រុមចាប់ចំណាប់​ខ្មាំងនៅអ៊ីរ៉ង់ រហូតដល់ថ្ងៃធ្វើការចុង​ក្រោយរបស់លោក។

ពន្លឺនៃដំណោះស្រាយរំដោះចំណាប់ខ្មាំង

រដ្ឋាភិបាលអ៊ីរ៉ង់បានទទួលការចោទប្រកាន់ពីសហគមន៍អន្តរជាតិ រួមទាំងក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអ.ស.ប និងតុលាការ​អន្តរជាតិក្រុងឡាអេ និងត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះហេតុការណ៍នេះ ដោយសារតែជាការរំលោភលើអភ័យ​ឯកសិទ្ធិនៃ​ស្ថាន​ទូត និងមន្ត្រីទូតបរទេស ដែលជាការរំលោភយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរទៅលើច្បាប់អន្តរជាតិ ជា​ពិសេសគឺ​អនុសញ្ញា​ទីក្រុង​វីយ៉ែន (១៩៦១) ស្តីពីទំនាក់ទំនងការទូត ឬ Vienna Convention on Diplomatic Relations បើទោះបី​សកម្មភាពចាប់ចំណាប់ខ្មាំងបុគ្គលិកស្ថានទូតអាមេរិកនេះមិនមែនធ្វើឡើងដោយកងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាលក៏ដោយ ក៏រដ្ឋាភិបាលក្រុងតេហេរ៉ង់ត្រូវតែមានទំនួលខុសត្រូវ។​

នៅថ្ងៃទី ១៩ ខែ មករា ឆ្នាំ ១៩៨១ លោក ជីមី ខាទ័រ និងរដ្ឋបាលរបស់លោក បានសម្រេចជាផ្លូវ​ការ​នូវការចរចាជាមួយនឹងមេដឹកនាំអ៊ីរ៉ង់នៅក្នុងទីក្រុងអាល់ហ្សេ ប្រទេសអាល់ហ្សេរី (ALGIERS ACCORDS) ដែលនៅក្នុងសេចក្តីប្រកាសនៃកិច្ចព្រមព្រៀងអាល់ហ្សេ របស់រដ្ឋាភិបាលអាល់ហ្សេរី មានគោលការណ៍ទូទៅចំនួន ៤ ចំណុចដូចតទៅ៖

ចំណុចទី ១ ការមិនធ្វើអន្តរាគមន៍ក្នុងកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់អ៊ីរ៉ង់

ចំណុចទី ២ និងទី ៣ ការប្រគល់ទ្រព្យសកម្មរបស់អ៊ីរ៉ង់ និងការទូទាត់សំណងនៃបណ្តឹងទាមទារសំណងរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក

ចំណុចទី ៤ ការប្រគល់ទ្រព្យសម្បតិ្តរបស់គ្រួសារអតីតស្តេច ផាឡាវី ដែលអាមេរិកបានបង្កក

លក្ខខណ្ឌនៅក្នុងសេចកី្តប្រកាសនេះ គឺរដ្ឋាភិបាលតេហេរ៉ង់ផ្ទាល់ជាអ្នកដាក់ជាថ្នូរនឹងការដោះលែងចំណាប់ខ្មាំងអាមេរិក។ ​ក្រោយទទួលបានការព្រមព្រៀងពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាលក្រុងវ៉ាស៊ីងតោន ចំណាប់ខ្មាំងទាំងអស់ត្រូវបានដោះលែង​នៅថ្ងៃទី ២០ ខែ មករា ឆ្នាំ ១៩៨១ ដែលមានរយៈពេលសរុប ៤៤៤ ថ្ងៃរាប់ចាប់ពីថ្ងៃដែលពួកគេបានជាប់ឃុំ។ ចាប់ពីមានវិបត្តិ​ចំណាប់​ខ្មាំ​ងនេះ ទំនាក់ទំនងការទូតរវាងអាមេរិក និងអ៊ីរ៉ង់ត្រូវបានកាត់ផ្តាច់ទាំងស្រុង រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ វត្តមានស្ថានទូតនៅក្នុងប្រទេសទាំងពីរនៅមិនទាន់បានបង្កើតឡើងវិញនៅឡើយទេ។

អតិផរណា​នៃតម្លៃចំណីអាហារសម្រាប់ប្រជាជនរស់នៅក្នុងទ្វីបអាស៊ីកាន់តែឡើងថ្លៃពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ ដែលបានបង្កជាបញ្ហាសម្រាប់អ្នកបរិភោគតាំងពីសតវត្សទី១៩ មកម្ល៉េះ។ ប៉ុន្តែនៅក្នុងឆ្នាំ២០២៣នេះ អង្គការចំណីអាហារ និងកសិកម្មបានចេញរបាយការណ៍ស្ដីអំពីតម្លៃផលិតផលអង្ករចរាចរណ៍នៅក្នុងតំបន់អាស៊ីនេះ ដោយបានរាយការណ៍នៅក្នុងរបាយការណ៍នោះថា តម្លៃផលិតផលអង្ករក្នុងទ្វីបអាស៊ីបានឈានដល់កម្រិតអតិផរណាជាថ្មីម្តងទៀត​ បន្ទាប់ពីតំបន់នេះធ្លាប់ធ្លាក់ក្នុងវិបត្តិនេះម្តងរួចមកហើយកាលពីអំឡុងឆ្នាំ២០១១។ របាយការណ៍របស់អង្គការចំណីអាហារ និងកសិកម្មបានបង្ហាញថា តម្លៃផលិតផលអង្ករបានឡើងថ្លៃជាង ១៩.៧%បើធៀបនឹងតម្លៃកាលពីឆ្នាំ២០២២។​​ អតិផរណា​នៃតម្លៃអង្ករនឹងបង្កជាបញ្ហាអតិផរណា​នៃតម្លៃចំណីអាហារ ព្រោះថាអង្ករជាចំណីអាហារដ៏សំខាន់បំផុតសម្រាប់ប្រជាជនអាស៊ី មិនតែប៉ុណ្ណោះក៏មានភស្តុតាងជាច្រើនដែលបង្ហាញថាផលិតផលចំណីផ្សេងៗក្រៅពីបាយក៏ស្ថិតក្នុងបញ្ហាអតិផរណាដូចគ្នា។ បាយ ឬអង្ករជាអាហារដ៏សំខាន់សម្រាប់ការបរិភោគរបស់ប្រជាជានអាស៊ី ជាឧទាហរណ៍ប្រទេសហ្វីលីពីនដែលត្រូវបានចាត់ថាជាប្រទេសដែលបាយជាអាហារដ៏សំខាន់បំផុតក្នុងការទទួលទានអាហាររបស់ប្រជាជនរស់នៅក្នុងប្រទេសនេះ។ ប្រជាជនហ្វីលីពីនជាទូទៅ ៣៤.៨%នៃការចំណាយរបស់ពួកគេបានចំណាយទៅលើការទិញចំណីអាហារ ដោយក្នុងនោះ ៨.៩%គឺចំណាយទៅលើការទិញអង្ករ។​ ដូច្នេះ​អតិផរណា​នៃតម្លៃអង្ករនេះបានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងក្លាដល់ប្រជាជនហ្វីលីពីនផងដែរ។ បន្ថែមពីអង្ករ នៅមានផលិតផលដ៏ទៃទៀតដែលជួបបញ្ហាដូចគ្នា ឧទាហរណ៍ដូចជាតម្លៃស្ករសជាដើម​។ តាមរយៈរបាយការណ៍របស់អង្គការចំណីអាហារ និងកសិកម្មបានធ្វើការវិនិច្ឆ័យថាការផលិតស្ករស​ នឹងមានការធ្លាក់ចុះប្រហែល២% ឬស្មើនឹង៣.៥លានម៉ែត្រតោនក្នុងចន្លោះឆ្នាំ២០២៣ និង២០២៤នេះ។

មូលហេតុដែលនាំឱ្យអាស៊ីធ្លាក់ទៅក្នុងអតិផរណា​នៃតម្លៃចំណីអាហារម្តងទៀតនោះគឺ​ កត្តាអាកាសធាតុ ការធ្លាក់ចុះនៃសង្វាក់ផលិតកម្ម និងការនាំចូល និងវិធានការកម្រិតការនាំចេញ។​

១. កត្តាអាកាសធាតុ

តាមរយៈរបាយការណ៍នៃឆ្នាំ២០២២របស់អង្គការឧតុនិយមពិភពលោក​ (World Meteorological Organization “WMO”) បានឱ្យដឹងថា ទ្វីបអាស៊ីកំពុងស្ថិតក្នុងបញ្ហាកម្តៅយ៉ាងគ្រោះថ្នាក់ ដោយសន្ទុះនៃកំណើនកម្តៅនៅទ្វីបអាស៊ីមានល្បឿនលឿន ដែលសន្ទុះនៃកំណើនកម្តៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩៩១-២០២២ នេះលឿនជាងសន្ទុះនៃកំណើនកម្តៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩៦១-១៩៩០ ដល់ទៅ២ដងឯណោះ។ ជាឧទាហរណ៍ដូចជាគ្រោះរាំងស្ងួតក្នុងប្រទេសចិន។ តាមរយៈការរាយការណ៍របស់លោក​ “Petteri Taalas” ដែលលោកជាអគ្គលេខាធិការនៃអង្គការឧតុនិយមពិភពលោក​ បានឱ្យដឹងថាគ្រោះរាំងស្ងួតបានអូសបន្លាយពេលយូរជាងពេលអតីតកាល ដែលនាំឱ្យធនធានទឹក និងការផ្គត់ផ្គង់ថាមពលក្នុងវិស័យកសិកម្មរបស់ប្រទេសចិនក៏ត្រូវជួបបញ្ហា។ លោកបានបន្ថែមថា បញ្ហានេះក៏បានធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសចិនត្រូវខាតបង់ជាង​ ៧.៦ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក។​

ប៉ុន្តែទ្វីបអាស៊ីមិនត្រឹមតែជួបតែគ្រោះរាំងស្ងួត ឬកំណើនកម្តៅនោះទេ តំបន់អាស៊ីក៏ជួបនឹងគ្រោះធម្មជាតិដ៏ទៃដូចជា ទឹកជំនន់ រញ្ជួយដី ខ្យល់ព្យុះជាដើម។ ដូចជាកាលពីថ្ងៃទី១១ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៣ នៅតំបន់ភាគខាងជើងនៃប្រទេសចិនដែលជាតំបន់កសិកម្មផ្នែកដាំដុះដ៏សំខាន់មួយ ត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញដោយទឹកជំនន់ ដោយដំណាំជាង ៤ ទៅ ៥ លានតោនត្រូវបានបាត់បង់។ ការខាតបង់ដ៏ធំមួយនេះត្រូវបានចាត់ទុកថាជាកត្តាមួយក្នុងកត្តាដ៏ទៃទៀតដែលបង្កឱ្យមានអតិផរណាតម្លៃចំណីអាហារក្នុងប្រទេសចិន ព្រមទាំងពិភពលោកផងដែរ។​

២. ការធ្លាក់ចុះនៃសង្វាក់ផលិតកម្ម និងការនាំចូល

ការចំណាយសម្រាប់ការរស់នៅរបស់ប្រជាជននៅក្នុងពិភពលោកនេះចេះតែកើនឡើងពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ ដែលជានាំឱ្យមានការលំបាកដល់មនុស្សទូទៅជាពិសេសនោះជនក្រីក្រ មិនតែប៉ុណ្ណោះវាក៏ឧបសគ្គដ៏ធំមួយចំពោះប្រទេសមួយដើម្បីធ្វើការអភិវឌ្ឍន៍វិស័យសេដ្ឋកិច្ចរបស់ពួកគេ។​ នៅក្នុងអតីតកាល ប្រាកដណាស់អតិផរណាតម្លៃចំណីអាហារបណ្តាលមកពីបញ្ហាអាកាសធាតុ ឬកំណើនប្រជាជនជាដើម ប៉ុន្តែក្នុងអំឡុងពេល៣ឆ្នាំចុងក្រោយនេះអតិផរណាតម្លៃចំណីអាហារកើនខ្ពស់យ៉ាងខ្លាំងក្លានៅក្នុងទ្វីបអាស៊ីនោះដោយសារមូលហេតុថ្មីបន្ថែមពីលើបញ្ហាអាកាសធាតុ​ និងកំណើនប្រជាជននោះ គឺ ជំងឺCOVID-19  និងសង្គ្រាមរវាងរុស្សី និងអ៊ុយក្រែន ដែលបានប៉ះពាល់ដល់ការនាំចូលទំនិញមួយចំនួនដូចជា ជីសម្រាប់ការដាំដុះ ការឡើងថ្លៃតម្លៃដឹកជញ្ជូន និងចំណីរបស់សត្វកសិកម្មដែលមានជា ពោត ស្រូវសាលី និងសណ្តែកសៀងជាដើម។ ការឡើងថ្លៃតម្លៃចំណីអាហារនេះក៏បានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងដល់ប្រជាជនទូទៅ ជាពិសេសរបបអាហាររបស់ពួកគេដែលត្រូវបានកើនឡើងរហូតដល់៩.១%បើគិតត្រឹមខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២២ ដែលជាការស្រាវជ្រាវរបស់អង្គការចំណីអាហារ និងកសិកម្ម (Food and Agriculture Organization) ​

២.១. ជំងឺCOVID-19 

COVID-19 គឺជាជំងឺរាតត្បាតពាសពេញពិភពលោកដ៏កាចសាហាវមួយ ដែលបានឆក់យកអាយុជីវិតមនុស្សអស់រាប់លាននាក់ និងធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចប្រទេសជុំវិញពិភពលោកជួបវិបត្តិផងដែរ។ មួយវិញទៀតគេកត់សម្គាល់ឃើញថាអតិផរណាតម្លៃចំណីអាហារក្នុងឆ្នាំ២០២០នោះកើនឡើងយ៉ាងគួរឱ្យព្រួយបារម្ភ ព្រោះដំណើរសង្វាក់ផលិតរបស់រោងចក្រ សហគ្រាសស្ទើរគ្រប់ប្រទេសត្រូវបិទទ្វារជាបណ្តោះអាសន្ន។ បើតាមការស្រាវជ្រាវរបស់អង្គការចំណីអាហារ និងកសិកម្ម (Food and Agriculture Organization) អំឡុងពេលតែ២ឆ្នាំ គិតចាប់ពីចុងឆ្នាំ២០១៩ ដល់ចុងឆ្នាំ២០២១ តម្លៃចំណីអាហារបានកើនជាមធ្យមជាង ៣២.៤%។ ម៉្យាងវិញទៀត បើទោះបីក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះប្រទេសភាគច្រើនបានគ្រប់គ្រងការឆ្លងនៃជំងឺនេះ និងបានចរាចរណ៍សេដ្ឋកិច្ចឡើងវិញតាមរយៈការនាំចេញនាំចូល រោងចក្រ សហគ្រាសជាដើម  តម្លៃចំណីអាហារក្នុងទ្វីបអាស៊ីនៅតែមិនថយចុះមកវិញមានតែកើនបន្ថែម (៩.១%​)ដូចបាននិយាយពីខាងលើ។​

២.២. សង្គ្រាមរវាងរុស្សី និងអ៊ុយក្រែន

សង្គ្រាមរវាងរុស្សី និងអ៊ុយក្រែនបានចាប់ផ្តើមតាំងពីថ្ងៃទី២៤ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២២ និងបានបន្តមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន។ សង្គ្រាមរវាងប្រទេសមហាអំណាចនៃផលិតផលកសិកម្មនេះបានជះឥទ្ធិពលដល់ប្រទេសជាច្រើនក្នុងអាស៊ី ដោយសារកាលពីមុនសង្គ្រាម ប្រទេសរុស្សី និងអ៊ុយក្រែនជាប្រទេសដែលនាំចេញស្រូវសាលី និងប្រេងផ្កាឈូករ័ត្នដ៏ធំមួយ មួយវិញអ៊ុយក្រែនក៏ជាប្រទេសដែលនាំចេញពោតធំមួយដែរ ដែលមានចំនួនរហូតដល់១៤%នៃតម្រូវការប្រើប្រាស់ទិន្នផលពោតក្នុងពិភពលោក ហើយទាំងពោត និងស្រូវសាលីគឺជាធាតុផ្សំដ៏សំខាន់សម្រាប់ការផលិតចំណីសត្វដែលផ្គត់ផ្គង់ក្នុងតំបន់អាស៊ីនេះ។ ប៉ុន្តែបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមកើតឡើងការនាំចេញទំនិញខាងលើរបស់អ៊ុយក្រែនធ្លាក់ចុះ ៤៥%ក្នុងអំឡុងពេលខែមិនា ដល់ឧសភាឆ្នាំមុននេះ។ មួយទៀតនោះ គឺការនាំចូលជីសម្រាប់ដំណាំកសិកម្មក្នុងទ្វីបអាស៊ី ដែលកាលពីមុនប្រទេសរុស្សីជាអ្នកនាំចូលធំជាងគេខាង ជីកសិកម្ម ព្រមទាំងឧស្ម័នធម្មជាតិដែលក៏ជាសារធាតុសំខាន់ការផលិតជីកសិកម្មដែរ។ តែដោយសារសង្គ្រាមជាមួយអ៊ុយក្រែន ព្រមទាំងទទួលរងទណ្ឌកម្មពីសំណាក់អន្តរជាតិដែលទប់ស្កាត់ការនាំចេញរបស់ប្រទេសរុស្សី ធ្វើឱ្យការផ្គត់ផ្គង់ជីកសិកម្ម និងឧស្ម័នធម្មជាតិមិនគ្រប់គ្រង ព្រមទាំងឡើងថ្លៃជាងមុនទៀត។ តាមរយៈការធ្លាក់ចុះ និងអតិផរណានៃជីសម្រាប់ការដាំដុះ និងចំណីរបស់សត្វកសិកម្មទាំងនេះធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ទិន្នផលកសិកម្មដែលត្រូវការជីកសិកម្ម និងសាច់កសិកម្មសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់ប្រជាពលរដ្ឋក្នុងទ្វីបអាស៊ី។

ជាមួយគ្នានោះដែរ ប្រទេសរុស្សី និងអ៊ុយក្រែនក៏ជាប្រទេសដែលផ្គត់ផ្គង់ប្រេងធំមួយក្នុងពិភពលោក ដូចនេះសង្គ្រាមនេះបានធ្វើឱ្យប្រទេសទាំងពីរមិនអាចនាំចេញប្រេងដូចមុនទៀតនោះទេ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះដោយសារប្រេងជាធាតុសំខាន់បំផុតក្នុងដឹកជញ្ជូនជាពិសេសការធ្វើជំនួយលក្ខណៈអន្តរជាតិ ដែលនាំឱ្យផលិតផលដូចជាចំណីអាហារ និងវត្ថុដ៏ទែដែលត្រូវនាំចេញនាំចូលត្រូវឡើងថ្លៃតាមការដឹកជញ្ជូនដូចគ្នា។ បន្ថែមមួយទៀតនោះ ទណ្ឌកម្មរបស់សំណាក់អន្តរជាតិទៅលើរុស្សីក៏បានផ្តល់ផលអាក្រក់ដល់ការដឹកជញ្ជូនតាមកប៉ាល់ដែលធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់សមុទ្រខ្មៅ ដោយកប៉ាល់ដឹកទំនិញទាំងនោះត្រូវប្រើប្រាស់ផ្លូវវាង នាំឱ្យការដឹកជញ្ជូនទំនិញត្រូវចំណាយកាន់តែច្រើន​ ហើយវាក៏ជាមូលហេតុមួយក្នុងមូលហេតុដទៃដែលនាំឱ្យមានអតិផរណាតម្លៃចំណីអាហារ។

៣. វិធានការកម្រិតការនាំចេញ

វិធានការកម្រិតការនាំចេញ គឺជាយន្តការដែលបង្កើត និងអនុម័តដោយថ្នាក់ដឹកនាំរបស់ប្រទេសនីមួយៗទៅលើផ្នែកនាំចេញ ក្នុងគោលបំណងការពារ និងផ្តល់អត្ថិភាពដល់អ្នកប្រើប្រាស់ក្នុងប្រទេស។ ដោយយោង​តាមបាយការណ៍របស់ ធនាគារពិភពលោក “World Bank” ក្នុងអំឡុងត្រឹម៦ខែដំបូងនៃឆ្នាំ២០២២​​មានវិធានការកម្រិតការនាំចេញរហូតដល់ ១៣៥ ដែលបានដាក់ចេញ និងធ្វើឱ្យមានផលប៉ះពាល់សំខាន់ៗចំនួន២ ដូចជាការធ្លាក់លទ្ធភាពផ្គត់ផ្គង់ផលិតផលមួយចំនួនក្នុងទីផ្សារ ជាពិសេសគឺអង្ករ ស្រូវសាលី និងសណ្តែកសៀងជាដើម ហើយនិងទី២ ការឡើងថ្លៃផលិតផលចំណីអាហារដោយសារកង្វះផលិតផលក្នុងទីផ្សារនឹងឯង។ ក្នុងចំណោមវិធានការទាំងអស់ មានវិធានការចេញពីប្រទេសមួយចំនួនដែលមានផលប៉ះពាល់ទៅលើទីផ្សារពិភពលោកជាងគេ ព្រោះដោយសារប្រទេសទាំងនោះធា្លប់តែជាប្រភទដ៏សំខាន់បំផុតក្នុងការផ្គត់ផ្គង់ទីផ្សារវត្ថុទាំងនោះ។​ ប្រទេសឥណ្ឌាដែលនាំចេញ ស្រូវទៅកាន់ទីផ្សារអន្តរជាតិសរុបប្រហែល​ ៣៣ ភាគរយ ហើយកាលពីអឡុងខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៣ បានចេញវិធានការហាមឃាត់ការនាំចេញស្រូវពីប្រទេសរបស់ខ្លួន។​ ប្រទេស​រុស្សីដែលនាំចេញ ស្រូវសាលីកាន់ទីផ្សារអន្តរជាតិសរុបប្រហែល​ ១៧.៥ ភាគរយ ហើយបានចេញវិធានការហាមឃាត់ការនាំចេញស្រូវសាលីជាបណ្តោះអាសន្នសម្រាប់រយៈពេល ៦ ខែ ដោយគិតចាប់ពីខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២៣ រហូតដល់ចុងខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៤។​​ ក្រៅវិធានការដែលបានរៀបរ៉ាប់ទាំងនេះ ក៏មានវិធានការដែលបានដាក់ចេញជាបន្តបន្ទាប់ដោយប្រទេសផ្សេងៗទៀត ដែលធ្វើឱ្យជះឥទ្ធិពលដល់ទីផ្សារចំណីអាហារពិភពលោក ទាំងក្នុងវិស័យផលិតកម្ម ការនាំចេញ-នាំចូល និងតម្រូវការរបស់ប្រជាពលរដ្ឋផងដែរ។​

ជារៀងរាល់៤ឆ្នាំម្តង សហរដ្ឋអាមេរិកតែងតែរៀបចំការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីដែលជាប្រមុខរដ្ឋរបស់ខ្លួន។ ក្នុងឆ្នាំ២០២៤នេះ លោក ចូ បៃដិននឹងត្រូវប្រកួតប្រជែងសាជាថ្មីក្នុងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីសំរាប់អាណត្តិថ្មី។ ប៉ុន្តែកាលពីពែលថ្មីៗនេះ រដ្ឋមន្រ្តីការពារជាតិក្នុងរដ្ឋការរបស់លោកគឺ លោក ឡយដ៍ អូស្ទីន ត្រូវបានមន្ទីរបពា្ចកោណប្រកាសថា លោកមានជំងឺមហារីកក្រពេញប្រូស្តាតផងដែរ។ ការធ្លាក់ខ្លួនឈឺរបស់លោករដ្ឋមន្រ្តីការពារជាតិនេះ បានធ្វើអោយមានការរិះគន់ជាខ្លាំងអំពីបក្សប្រឆាំង និងមជ្ឈដ្ឋានទូទៅផងដែរ ដោយសារតែលោកមិនបានប្រាប់ទៅប្រធានាធិបតីអោយដឹងទាន់ពេលវេលា។ តើជំងឺមហារីករបស់ប្រមុខការពារជាតិអាមេរិករូបនេះប៉ះពាល់ដល់ប្រជាប្រិយភាពលោកចូ​ បៃដិននៅពេលបោះឆ្នោតខាងមុខឬទេ?

១. បញ្ហាសុខភាពរបស់លោករដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិ ឡយដ៍ អូស្ទីន

លោក ឡយដ៍ អូស្ទីនគឺជាបុគ្គលដែលគួរអោយចាប់អារម្មណ៍មួយរូប បន្ទាប់ពីការឈ្នះឆ្នោតរបស់លោក ចូ បៃដិន នៅឆ្នាំ២០២០ និងចូលកាន់តំណែងក្នុងឆ្នាំ២០២១។ អ្វីដែលជាការចាប់អាម្មរណ៍ទៅលើរូបលោក ដោយសារលោកជាជនជាតិអាមេរិកស្បែកខ្មៅដំបូងដែលបានកាន់តំណែងជាប្រមុខការពារជាតិរបស់ប្រទេសមហាអំណាចពិភពលោកមួយនេះ។ បន្ទាប់ពីកាន់អំណាចរយៈពេល៣ឆ្នាំ ស្រាប់លោក អូស្ទីន ត្រូវបានមន្ទីរបញ្ចកោណបានប្រកាសថាលោកមានជំងឺមហារីកប្រូស្តាតនៅដើមខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២៣ថ្មីៗនេះ។ ក្នុងវ័យ៧០ឆ្នាំ លោកអូស្ទីន ត្រូវបានចូលព្យាបាលជំងឺនៅថ្ងៃទី ២២ ខែធ្នូ​ ឆ្នាំ២០២៤ និងលោកបានសំរាកព្យាបាលនៅមន្ទីរពេទ្យ និងនៅផ្ទះផងដែរមកដល់ពេលនេះ។ ដោយសារបញ្ហាសុខភាពខាងលើ ត្រូវគេបានមើលឃើញថាលោកអូស្ទីន បានព្យាយាមលាក់បាំងផងដែរ ព្រោះពេលដែលពិនិត្យឃើញភា្លមៗ   សូម្បីតែលោកប្រធានាធិបតី ចូ បៃដិន ក៏ពុំបានដឹងថារដ្ឋមន្រ្តីការពារជាតិរបស់ខ្លួនបានធ្លាក់ខ្លួនឈឺនោះឡើយ។ លោកប្រធានាធិបតីទើបតែទទួលដំណឹងអំពីសុខភាពលោកអូស្ទីននេះ នៅដើមខែមករា ឆ្នាំ២០២៤ប៉ុណ្ណោះ។​ ទោះបីជាមានជំងឺមហារីកក៏ដោយ លោក ឡយដ៍ អូស្ទីនគ្មានចេតនាក្នុងការបង្ហាញពីការលាឈប់ពីតំណែងមួយនេះទេ។ នេះបើយោងតាមការធ្វើសន្និសីទព័ត៌មានតាមរយៈអ្នកនាំពាក្យមន្ទីរបញ្ចកោណ។ ក្នុងពេលកំឡុងក្នុងការព្យាបាលជំងឺរបស់លោក លោក អូស្ទីនបានផ្ទេរភារកិច្ចរបស់លោកទៅដល់អនុរដ្ឋមន្រ្តីការពារជាតិរបស់ខ្លួន។

២. តើបញ្ហាសុខភាពរបស់លោក ឡយដ៍ អូស្ទីន អាចប៉ះពាល់ដល់ប្រជាប្រិយភាពលោក បៃដិន ឬទេ?

គួរបញ្ជាក់ផងដែរថា តួនាទីរដ្ឋមន្រ្តីការពារជាតិរបស់អាមេរិកគឺជាតំណែងសំខាន់ទី២បន្ទាប់ពីតំណែងប្រធានាធិបតី ព្រោះអាមេរិកជាប្រទេសមហាអំណាចពិភពលោក ហើយមានមូលដ្ឋានទ័ពជាច្រើនក្នុងពិភពលោកផងដែរ។ ក្នុងបរិបទពិភពលោកសព្វថ្ងៃ កំពុងជួបប្រទះវិបត្តិនិងសង្គ្រាមជាច្រើនដូចជា សង្គ្រាមរុស្សី និងអ៊ុយក្រែន សង្គ្រាមអ៊ីស្រាអែល និងពួកហាម៉ាសជាដើម។ ក្នុងនាមសហរដ្ឋអាមេរិកជាប្រទេសមហាអំណាច សង្គ្រាមទាំងនេះគឺជារឿងសំខាន់ដែលអាមេរិកត្រូវគ្រប់គ្រង និងពិនិត្យអោយបានច្បាស់លាស់គ្រប់ស្ថានការ។ ប៉ុន្តែក្នុងកាលៈទេសៈនេះ ស្រាប់តែប្រមុខការពារជាតិអាមេរិចធ្លាក់ខ្លួនឈឺនឹងជំងឺមហារីក ក៏បានធ្វើឱ្យមានមតិរិះគន់ទៅលើរដ្ឋការលោកចូ បៃដិនផងដែរ។ នៅក្នុងឆ្នាំ២០២៤នេះទៀតសោត ក៏ជាឆ្នាំនៃការរៀបចំការបោះឆ្នោតជាថ្មីសំរាប់ជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីអាមេរិក អាណត្តិថ្មីផងដែរ។ ហេតុដូច្នោះ ការធ្លាក់ខ្លួនឈឺនៃប្រមុខមន្ទីរបញ្ចកោណ គឺជារឿងមួយដែលលោកបៃឌិន ត្រូវត្រៀមខ្លួនក្នុងការរិះគន់និងវាយប្រហារពីសំណាក់បក្សសាធារណរដ្ឋ ដែលជាគូប្រជែងរបស់ខ្លួននៅពេលខាងមុខនេះ។ ភាគីខាងគូប្រជែងអាចនឹងលើកយករឿងបញ្ហានេះ នៅក្នុងយុទ្ធនាការឃោសនារកសម្លេងឆ្នោតរបស់ខ្លួននិងរិះគន់អំពីចំណុចខ្សោយរបស់លោកប្រធានាធិបតីដែលពុំបានដឹងពីជំងឺរបស់មន្រ្តីសំខាន់របស់ខ្លួនជាដើម។ ម្យ៉ាងការរិះគន់នេះមិនមែនត្រឹមតែគូប្រជែងនោះទេ សូម្បីតែក្នុងរង្វង់គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យរបស់ខ្លួនផ្ទាល់ក៏មានការមិនពេញចិត្តផងដែរចំពោះការបិទបាំងចំពោះការធ្លាក់ខ្លួនឈឺដែលសរបញ្ជាក់ថាធ្វើមានការបាត់បង់ទំនុកចិត្តចំពោះការខ្វះតម្លាភាពរបស់លោកអូស្ទីនផងដែរ។​

ជាសរុបមក បញ្ហាសុខភាពរបស់លោក ឡយដ៍ អូស្ទីន នឹងជះឥទ្ធិពលខ្លាំងដល់ប្រជាប្រិយភាពរបស់ប្រធានាធិបតី ចូ បៃដិន នាពេលបោះឆ្នោតខាងមុខនេះ ដោយសារតែនេះអាចជាហេតុផលមួយដែលធ្វើអោយបក្សគូប្រជែងយកធ្វើការការរិះគន់ដល់លោកក្នុងការគ្រប់គ្រងរបស់រូបលោកផ្ទាល់ និងអាចទាញយកប្រជាប្រិយភាពពីលោកប្រធានាធិបតីកាន់តែច្រើនផងដែរ។ដូច្នេះ លោក បៃដិន ត្រូវតែត្រៀមខ្លួន និងពង្រឹងការធ្វើយុទ្ធនាការឃោសនាបោះឆ្នោតរបស់ខ្លួនក្នុងការឆ្លើយតបការរិះគន់នានានៅពេលខាងមុខនេះ ដើម្បីអោយខ្លួនលោកបានបន្តធ្ចើជាប្រធានាធិបតីក្នុងអាណត្តិទី២របស់ខ្លួនបន្តទៀត។

ក្រោយពីសង្រ្គាមរុស្សីនិងអ៊ុយក្រែនកើតឡើង យើង​ឃើញ​ថា​ទំនាក់ទំនង​រវាង​រុស្ស៊ី​និង​កូរ៉េ​ខាង​ជើង​កាន់តែមានភាព​ជិត​ស្និទ្ធ​ជាង​មុន ដែល​ក្នុង​រយៈ​ពេល​ប៉ុន្មាន​ខែ​ចុង​ក្រោយ​នេះ យើង​ឃើញ​ថា​មាន​ការ​ជំនួបរវាងមេដឹកនាំ​​ជាន់ខ្ពស់ជា​ច្រើន​រវាង​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​នេះដែលដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់រដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិរុស្ស៊ីលោក Sergei Shoigu ទៅកាន់ប្រទេសកូរ៉េខាងជើងក្នុងថ្ងៃទី ២៥ដល់២៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៣និងនៅថ្ងៃទី១៣ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២៣ប្រធានាធិបតីរុស្ស៊ី លោកវ្ល៉ាឌីមៀពូទីនបានស្វាគមន៍មេដឹកនាំកូរ៉េខាងជើង​ គីម ជុងអ៊ុនដែលទំនាក់ទំនាក់នេះបានទទួលការចំណាប់អារម្មណ៏ពីពិភពលោកនិងអាចជាបរិបទថ្មីមួយសម្រាប់នយោបាយពិភពលោក។ ដូច្នេះក្នុងអត្ថបទនេះនឹងនិយាយអំពីប្រវត្តិទំនាក់ទំនងរវាងរុស្ស៊ី និងកូរ៉េខាងជើង អត្ថប្រយោជន៍នៃទំនាក់ទំនងទាំងពីរនេះចំពោះគ្នាទៅវិញទៅមក និងថាតើទំនាក់ទំនងនេះប៉ះពាល់ដល់ប្រទេសផ្សេងទៀតយ៉ាងដូចម្តេច?

ប្រវត្តិនៃទំនាក់ទំនងទាំងពីរនេះ

ទំនាក់ទំនងរវាងកូរ៉េខាងជើងនិងរុស្ស៊ីមានភាពជិតស្និទ្ធតាំងពីយូរណាស់មកហើយពោលគឺតាំងពីសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់ដែលសហភាពសូវៀតគឺជាដៃគូដ៏សំខាន់មួយសម្រាប់កូរ៉េខាងជើងអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំដោយសហភាពសុវៀតតែងតែផ្តល់ផលប្រយោជន៍ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងសន្តិសុខដ៏សំខាន់សម្រាប់កូរ៉េខាងជើងប៉ុន្តែក្រោយពីសហភាពសូវៀតដួលរលំក្នុងឆ្នាំ១៩៩១ ទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរបានចុះខ្សោយ។ ទំនាក់ទំនងប្រទេសទាំងពីរចាប់ផ្តើមល្អម្តងទៀតក្នុងក្រោយពីលោកវ្ល៉ាឌីមៀពូទីនបានក្លាយជាប្រធានាធិបតីរុស្ស៊ីក្នុងឆ្នាំ២០០០។ នៅក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ទំនាក់ទំនងកូរ៉េខាងជើងនិងរុស្ស៊ីកាន់តែប្រសើរឡើងមួយកម្រិតទៀតដោយពួកគេបានពង្រឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើផ្នែកផ្សេងៗដូចជាការសមយុទ្ធយោធារួមគ្នា ការផ្លាស់ប្តូរមន្ត្រីយោធាគ្នាទៅវិញទៅមកនិងចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងសេដ្ឋកិច្ចមួយចំនួន។ ជាពិសេសក្នុងឆ្នាំ២០១៩ ដែលមេដឹកនាំកូរ៉េខាងជើងលោក គីម ជុងអ៊ុន បានធ្វើទស្សនកិច្ចលើកដំបូងទៅកាន់ប្រទេសរុស្ស៊ី ដើម្បីជួបជាមួយប្រធានាធិបតីពូទីន ​ដែលមេដឹកនាំទាំងពីរបានព្រមព្រៀងគ្នាក្នុងការពង្រឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិបន្ថែម។ សង្គ្រាម​នៅ​អ៊ុយ​ក្រែ​ន​បាន​ជំរុញ​ទំនាក់ទំនង​រវាង​រុ​ស្ស៊ី និង​កូរ៉េ​ខាងជើង​ឱ្យ​កាន់តែជិតគ្នាជាងមុនដោយរុស្ស៊ីបានវេតូចំពោះសេចក្តីសម្រេច(resolution)របស់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិដែលបម្រុងនឹងដាក់ទណ្ឌកម្មថ្មីលើកូរ៉េខាងជើងជុំវិញការសាកល្បងមីស៊ីលរបស់ខ្លួន។ ចំណែកកូរ៉េខាងជើងវិញគឺជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោមប្រទេសផ្សេងទៀតដែលគាំទ្រដោយបើកចំហរការឈ្លានពានរបស់រុស្ស៊ីលើអ៊ុយក្រែន​ និងកូរ៉េខាងជើងក៏បានទទួលស្គាល់ការបោះឆ្នោតប្រជាមតិរបស់រុស្សីនៅទីក្រុង Donetsk, Lugansk, Kherson និង Zaporizhzhia ​ចាត់ចូលក្នុងសហព័ន្ធរុស្សីដែលរុស្សីយកបានពីអ៊ុយក្រែនកំឡុងសង្រ្គាម។

អត្ថប្រយោជន៍នៃទំនាក់ទំនងទាំងពីរនេះចំពោះគ្នាទៅវិញទៅមក

ទំនាក់ទំនងទាំងពីរនេះផ្តល់ផលប្រយោជន៍ដល់គ្នាទៅវិញទៅមកក្នុងវិស័យការទូត សេដ្ឋកិច្ច និងសន្តិសុខ។ ទីមួយផ្នែកការទូត ដូចដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ រដ្ឋទាំងពីរនេះជួយគ្នាទៅវិញទៅមកខាងការទូតក្នុងឆាកអន្តរជាតិ ជាពិសេសនៅអង្គការសហប្រជាជាតិ ដែលរុស្ស៊ីបានប្រើវេតូដើម្បីជួយមិនឱ្យអង្គការសហប្រជាជាតិ ដាក់ទណ្ឌកម្មបន្ថែមទៀតលើកូរ៉េខាងជើង។ ចំណែក​កូរ៉េ​ខាង​ជើងបានជួយ​បោះឆ្នោត​ប្រឆាំង​នឹង​សេចក្តីសម្រេច(Resolution)ដែលថ្កោលទោស​លើ​រុស្ស៊ី​នៅ​ក្នុង​មហាសន្និបាត​របស់​អង្គការសហប្រជាជាតិហើយជាពិសេសទៅទៀតនោះ កូរ៉េ​ខាង​ជើងជាប្រទេសដំបូងនទទួលស្គាល់រដ្ឋថ្មីដែលរុស្ស៊ីយកពីអ៊ុយក្រែនចាត់ជាផ្នែកមួយនៃប្រទេសរុស្ស៊ីផងដែរ។

ផលប្រយោជន៍ផ្នែកសន្តិសុខ៖ យើងអាចនិយាយបានថាប្រទេសទាំងពីរមានមានផលប្រយោជន៍រួមផ្នែកសន្តិសុខជាងផ្នែកណាៗទាំងអស់ដែលពួកគេមានទំនោរប្រឆាំងសហរដ្ឋអាមេរិក និងសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកដូចជាជប៉ុន និងកូរ៉េខាងត្បូងដូចគ្នា។ កូរ៉េ​ខាង​ជើង​មើល​ឃើញ​រុស្ស៊ី​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ដ៏​មាន​តម្លៃ​ក្នុង​ការ​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​យោធា​ដឹកនាំ​ដោយ​អាមេរិក​នៅ​អាស៊ីបូពា័។ រុស្ស៊ី​មើល​ឃើញ​កូរ៉េ​ខាង​ជើង​ជា​រដ្ឋមួយ(buffer state)ដ៏​មាន​សំខាន់ដើម្បីរក្សាទឹកដីរបស់​ខ្លួន​មិនឱ្យជាប់ដោយផ្ទាល់នឹងកូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​អាមេរិក។ ប្រទេសទាំងពីរនេះបានធ្វើការជាមួយគ្នាយ៉ាងជិតស្និទ្ធនៅក្នុងផ្នែកសន្តិសុខ ដែលតាមការវិភាគរបស់អ្នកជំនាញ​ ថ្មីៗនេះកូរ៉េខាងជើងបានផ្គត់ផ្គង់អាវុធយោធាដល់រុស្ស៊ីសម្រាប់សង្គ្រាមនៅអ៊ុយក្រែន ដោយគេអង្កេតមើលតាមរយ:ផ្កាយរណប គេឃើញមានការកើនឡើងនៃចរាចរណ៍ផ្លូវដែករបស់ប្រទេសទាំងពីរគួរឱ្យកត់សម្គាល់ ហើយមានជំនួបរវាងមេដឺកនាំទាំងពីរដែលគេជឿ ជាថ្នូរនឹងសព្វាវុធដែលកូរ៉េខាងជើងផ្តល់ឱ្យរុស្សី​ រុស្ស៊ីអាចផ្តល់បច្ចេកវិជ្ជាយោធាទំនើបដើម្បីជួយកូរ៉េខាងជើងអភិវឌ្ឍនិងពង្រីកសមត្ថភាពយោធារបស់ខ្លួន ជាក់ស្តែងការទទួលបានជោគជ័យក្នុងការបាញ់ផ្កាយរណបលើកទី៣របស់កូរ៉េខាងជើង ​ ត្រូវបានអ្នកវិភាគេថាកូរ៉េខាងជើងបានទទួលការជ្រួមជ្រែងពីរុស្សី។

ផលប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ច៖ទោះបីទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ចរវាងប្រទេសទាំងពីរនេះមានទំហំតូចតែវាមានសារប្រយោជន៏ជាខ្លាំងសម្រាប់កូរ៉េខាងជើងដែលកូរ៉េខាងជើងបានពឹងផ្អែកខ្លាំងលើប្រទេសចិនជាខ្លាំងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ដោយទំហំពាណិជ្ជកម្មរបស់កូរ៉េខាងជើងជាមួយចិនគ្របដណ្តប់ច្រើនជាង៩០ភាគរយនៃពាណិជ្ជកម្មសរុបរបស់កូរ៉េខាងជើង។ ទំនាក់ទំនងជាមួយរុស្សីបានជួយកូរ៉េខាងជើងធ្វើពិពិធកម្មសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លូនខ្លះចេញពីចិនដោយប្រទេសរុស្ស៊ីបាននាំចេញប្រេង ធ្យូងថ្ម គ្រឿងចក្រ ជាដើម។ ចំណែកកូរ៉េខាងជើងវិញបាននាំចេញវត្ថុធាតុដើម និងកម្លាំងពលកម្មទៅរុស្សី។

តើទំនាក់ទំនងនេះប៉ះពាល់ដល់ប្រទេសផ្សេងទៀតយ៉ាងដូចម្តេច?

ទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធរវាងកូរ៉េខាងជើងនិងរុស្ស៊ី ជាក្តីកង្វល់ដ៏ធំសម្រាប់សហរដ្ឋអាមេរិកនិងសម្ព័ន្ធមិត្តនៅក្នុងតំបន់។ ពួកគេ​បារម្ភ​ថារុស្ស៊ី​អាច​ផ្តល់​ជំនួយ​យោធានិង​សេដ្ឋកិច្ច​ដល់​កូរ៉េខាងជើង​ដើម្បី​អភិវឌ្ឍ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ និង​កម្មវិធី​អាវុធផ្សេងៗទៀត។ ទំនាក់​ទំនង​ជិតស្និទ្ធ​នេះ​អាច​នឹង​បង្កើនការ​ប្រណាំង​អាវុធ​(Arm race) កាន់តែខ្លាំងក្នុង​តំបន់​ដែល​ធ្វើ​ឱ្យ​សម្ព័ន្ធភាព​ជប៉ុន​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​និង​អាមេរិក ខិតជិតគ្នា​កាន់​តែ​ខ្លាំង។

ចំពោះចិនវិញ​ បើតាមការវិភាគរបស់អ្នកជំនាញ​ ​​​ទំនាក់ទំនងជិតស្និតរវាងប្រទេសទាំងពីរនេះបានផ្តល់ប្រយោជន៏និងផលវិបាកផងដែរ។ការ​ផ្តល់​អាវុធយោធារបស់កូរ៉េខាងជើង ដល់​រុស្ស៊ីជាប្រយោជន៏មួយសម្រាប់ចិនព្រោះចិនមិនចង់ឱ្យរុស្សីចាញ់សង្រ្កាមតែចិនមិនអាចផ្តល់​សម្ភារៈ​យោធា​ដល់​រុស្ស៊ីបានទេ​​ហើយម្យ៉ាងទៀតចិនអាចរួចផុតពីទំនួលខុសត្រូវក្នុងការការពារកូរ៉េខាងជើងពីទណ្ឌកម្មថ្មីៗបន្ថែមទៀតនៅក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិដោយរុស្សីអាចជាអ្នកទទួលម្តងព្រោះការការពារកូរ៉េខាងជើង បានប៉ះពាល់កេរ្ត៍ឈ្មោះរបស់ចិននៅលើឆាកអន្តរជាតិ។ សម្រាប់ផល់វិបាកវិញ ទំនាក់ទំនាក់ទំនងទាំងពីរនេះបានធ្វើឱ្យសម្ព័ន្ធភាពត្រីភាគីរវាងអាមេរិកជប៉ុននិងកូរ៉េខាងត្បូងកាន់តែខិតជិតគ្នា ហើយអាចនឹងធ្វើឱ្យអាមេរិកបង្កើនសកម្មភាពយោធាកាន់តែខ្លាំងនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីខាងកើត ដែលចិនមិនចង់ឱ្យមានសកម្មភាពយោធារបស់អាមេរិកនៅក្បែររបងរបស់ខ្លូនទេ។