ក្រោយពីទទួលបានជ័យជំនះក្នុងសង្គ្រាម the Second Punic War ជាមួយប្រទេសអេស្ប៉ាញ សាធារណរដ្ឋរ៉ូមបានរំលាយចោលនូវរបបសាធារណរដ្ឋរបស់ខ្លួនដែលមានអាយុកាល៤៥០ឆ្នាំនេះ រួចបង្កើតឡើងនូវចក្រភពរ៉ូម។ បន្ទាប់ពីបង្កើតឡើងនូវចក្រភពថ្មីនេះ ចក្រភពរ៉ូមមិនទាន់ភាពរីកចម្រើនភ្លាមៗនោះទេ ប៉ុន្តែចក្រភពរ៉ូមបានវិវដ្ដខ្លួនម្ដងបន្ដិចៗ រហូតដល់សតវត្សទី៨មុនគ.ស. ដែលចក្រភពរ៉ូមបានលេចកិត្យានុភាពរបស់ខ្លួន។ នៅក្រោមរជ្ឋកាលរបស់ Trajan ដែលជាអធិរាជនៃចក្រភពរ៉ូម(៩៨នៃគ.ស. ដល់ ១១៧នៃគ.ស.) កិត្យានុភាពរបស់ចក្រភពនេះបានឈានទៅដល់កម្រិតកំពូលដែលមានឈ្មោះល្បីរន្ទឺក្នុងប្រវត្ដិសាស្ត្រ ដោយសារតែការប្រើប្រាស់នយោបាយពង្រីកទឹកដីក្នុងតំបន់ជាច្រើនដូចជាតំបន់ដែលបច្ចុប្បន្នយើងស្គាល់ថាជាទ្វីបអ៊ឺរ៉ុប ចក្រភពអង់គ្លេស ទ្វីបអាស៊ីខាងលិច អាហ្វ្រិកខាងជើង និងកោះមេឌីទែរ៉ាណេជាដើម។ គួរឱ្យដឹងថា ការលាតសន្ធឹងរបស់អាណាចក្ររ៉ូមនៅពេលនោះគឺបានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងទៅដល់ប្រវត្តិសាស្រ្តអរិយធម៌ និងប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក ជាពិសេសបន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃចក្រភពនេះក្នុងឆ្នាំ៤៧៦នៃគ.ស. ។ ដូចនេះ សំនួរគឺតើកត្ដាអ្វីដែលដែលធ្វើឱ្យអាណាចក្រដ៏ខ្លាំងមួយនេះដួលរលំ?
១ ការលុកលុយដោយកុលសម្ព័ន្ធខាងក្រៅ
មូលហេតុគោលក្រោយការដួលរលំនៃចក្រភពរ៉ូមនោះគឺដោយសារភាពបរាជ័យក្នុងការការពារចក្រភពរបស់ខ្លួនពីជនខាងក្រៅ។ នៅឆ្នាំ៣៧០នៃគ.ស. មានក្រុមតូចមួយឈ្មោះថា Huns ដែលបច្ចុបន្បន្នជាប្រទេសកាហ្សាក់ស្ថាន បានចូលលុកលុយទ្វីបអឺរ៉ុបភាគអាគ្នេយ៏ ដោយធ្វើឱ្យកុលសម្ព័ន្ធ Germanic ជាច្រើនផ្លាស់ខ្លួនមកដល់ព្រំដែនចក្រភពរ៉ូម។ ក្នុងអំឡុងពេលនោះដែរ ជនជាតិរ៉ូមក៏បានអនុញ្ញាតឱ្យកុលសម្ព័ន្ធមួយឈ្នោះ Visigoth ចូលមកទឹកដីរបស់ខ្លួន ប៉ុន្តែក្រោមការធ្វើបាប បង្អត់អាហារ កាប់សម្លាប់ និងធ្វើជាទាសករជាដើម។ ភាពឃោរឃៅនេះបានហុចឱ្យចក្រភពរ៉ូមនូវសត្រូវមួយយ៉ាងកាចសាហាវដែលកំពុងរស់នៅក្នុងទឹកដីរបស់ខ្លួនដោយមិនដឹងខ្លួន។ ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ៣០០ នៃគ.ស. កុលសម្ព័ន្ធ Visigoth បានបះបោរពីក្នុងចក្រភពរ៉ូម ដែលបន្ទាប់មកទទួលបានជ័យជំនះទៅលើកម្លាំងកងទ័ពរបស់អធិរាជនៃចក្រភពរ៉ូមឈ្មោះ Valens ហើយបន្តទៅលុកលុយដល់ទីក្រុងនៃចក្រភពនេះនៅក្នុងឆ្នាំ៤១០ នៃគ.ស.។ ដោយមានការវាយលុកលុយពីខាងក្នុង ចក្រភពរ៉ូមភាគខាងលិចបានចាប់ផ្តើមធ្លាក់ចូលទៅក្នុងសភាពទន់ខ្សោយ ដែលបង្កជាឱកាសសម្រាប់កុលសម្ព័ន្ធ Germanic ដ៏ទៃទៀតដូចជាពួក the Vandals និងពួក the Saxons លួចឆ្លងកាត់ព្រំដែនរបស់ខ្លួនហើយកាន់កាប់តំបន់ចក្រភពអង់គ្លេស អេស្បាញ និងអាហ្រ្វិកខាងជើង។
២ បញ្ហាសេដ្ឋកិច្ច និងការពឹងផ្អែកទៅលើពលកម្មទាសករ
បន្ទាប់ពីការលុកលុយពីសត្រូវខាងក្រៅ ចក្រភពនេះក៏បានរងទុក្ខពីវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុដ៏ធ្ងន់ធ្ងរក្នុងអំឡុងឆ្នាំ៣៣ នៃគ.ស.ផងដែរ។ វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុនេះគឺបណ្តាលមកពីសង្គ្រាមឥតឈប់ឈរដើម្បីសម្រេចនូវគោលនយោបាយពង្រីកទឹកដីរបស់ខ្លួន ហើយជាមួយគ្នានេះដែរក៏មានការកើតឡើងនូវអំពើពុករលួយ ការគាបសង្កត់យកពន្ធ និងវិបត្តិអតិផរណាដែលបានកើតឡើង។ ម្យ៉ាងវិញទៀត សេដ្ឋកិច្ចរបស់ចក្រភពរ៉ូមក៏មានការពឹងផ្អែកខ្លាំងទៅលើពលកម្មទាសករបានមកពីតំបន់ដែលចក្រភពនេះត្រូវបានគ្រប់គ្រង។ កម្លាំងទាសករទាំងនេះត្រូវបានប្រើប្រាស់សឹងក្នុងគ្រប់វិស័យសម្រាប់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ចក្រភពរ៉ូម ដែលជាហេតុធ្វើនាំឲ្យមានកង្វះចំនួនអ្នកធ្វើការនៅពេលដែលការពង្រីកចក្រភពត្រូវបានផ្អាកក្នុងសតវត្សរ៍ទី២។ លើសពីនេះទៀត វិបត្តិនេះបានបន្តទៅដល់សតវត្សរ៍ទី៥ នៅពេលដែលមានការលុកលុយនៃតំបន់អាហ្វ្រិកខាងជើងពីកុលសម្ព័ន្ធ the Vandals ដែលធ្វើឱ្យមានការរំខានទៅដល់ការធ្វើពាណិជ្ឋកម្ម ដោយសារមានការលួចប្លន់តាមដងសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ។ ជាមួយនឹងការធ្លាក់ចុះនៃសេដ្ឋកិច្ច ពាណិជ្ជកម្មនិងកសិកម្ម ចក្រភពនេះបានចាប់ផ្តើមបាត់បង់ឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនលើទ្វីបអឺរ៉ុបនិងតំបន់ផ្សេងៗដែលខ្លួនធ្លាប់បានគ្រប់គ្រង។
៣ ការបែកចែកចក្រភពជាពីរ
យោងតាមការចេញផ្សាយរបស់ World History Encyclopedia នៅក្នុងចុងសតវត្សរ៍ទី៣ នៃគ.ស. ចក្រភពរ៉ូមមានក្រឡាផ្ទៃដីចំនួន ៤.៤លានម៉ែត្រការ៉េ។ ដោយសារចក្រភពនេះមានទឹកដីធំធេងពេក ក្នុងឆ្នាំ២៨៥ នៃគ.ស. អធិរាជនៃចក្រភពរ៉ូមឈ្មោះ Diocletian បានសម្រេចចិត្តចែកចក្រភពរ៉ូមជាពីរ ដោយមានចក្រភពខាងលិច និងចក្រភពខាងកើត ក្នុងគោលបំណងដើម្បីធ្វើឲ្យមានភាពងាយស្រួលក្នុងការគ្រប់គ្រង។ ផ្ទុយមកវិញ ការបែកចែកនេះបានធ្វើឱ្យចក្រភពទាំងពីរឃ្លាតពីគ្នា និងមានអតុល្យភាពរវាងចក្រភពខាងកើតនិងចក្រភពខាងលិចដែលកំពុងជួបប្រទះនឹងវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច។ ជាមួយគ្នានេះដែរ ដោយសារតែភាគខាងលិចនៃចក្រភពរ៉ូមកំពុងតែត្រូវបានលុកលុយ ចក្រភពរ៉ូមទាំងពីរក៏មានភាពបរាជ័យក្នុងការធ្វើការជាមួយគ្នាដើម្បីការពារចក្រភពរបស់ខ្លួនពីការលុកលុយពីសម្ព័ន្ធខាងក្រៅ ព្រោះតែភាពលំបាកក្នុងការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នា និងកង្វះកម្លាំងទ័ពដោយសារតែកម្លាំងទ័ពទាំងនោះត្រូវបានបែងចែកទៅលើតំបន់ដ៏ទៃទៀតនៃចក្រភពនេះ។
៤ ការកកើតឡើងនូវគ្រីស្ទសាសនាក្នុងចក្រភពរ៉ូម
យោងតាមអ្នកសិក្សាជាច្រើនបានអះអាងថា ឥទ្ធិពលនៃការរីករាលដាលនៃគ្រីស្ទសាសនានៅក្នុងចក្រភពរ៉ូម បានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការធ្លាក់ចុះនៃចក្រភពនេះ។ ជំនឿលើគ្រីស្ទសាសនាបានចាប់ផ្តើមដំបូងនៅក្នុងចក្រភពរ៉ូម នៅក្នុងឆ្នាំ ៣១៣ នៃគ.ស. ដោយអធិរាជ Constantine បានចេញនូវដីការស្តីពីការទទួលស្គាល់សាសនានេះនៅក្នុងចក្រភពរបស់ខ្លួននេះបើយោងតាមការចេញផ្សាយរបស់ Britannica។ មុនគ្រីស្ទសាសនាបានក្លាយជាសាសនាជាតិរបស់ចក្រភពរ៉ូម ចក្រភពរ៉ូមក៏បានជួបប្រទះនូវជម្លោះសាសនារវាងនាក់កាន់សាសនាគ្រឹស្ទ និងអ្នកដែលកាន់នូវប្រពៃណីចាស់ ដោយពួកគេជឿថាការកាន់គ្រីស្ទសាសនាបានចាប់ផ្តើមបំបាត់នូវតម្លៃវប្បធម៌របស់ខ្លួនបន្តិចម្តងៗ និងមានការផ្លាស់ប្តូរទៅលើការពង្រឹងចក្រភពរបស់ខ្លួនទៅដល់ជំនឿទៅលើព្រះជាម្ចាស់តែមួយគត់។ ជាមួយគ្នានេះ ចក្រភពរ៉ូមក៏បានចាប់ផ្តើមយកជំនឿគ្រីស្ទសាសនាដើម្បីដើរតួនាទីក្នុងនយោបាយរបស់ខ្លួន ដែលធ្វើឲ្យមានភាពស្មុគស្មាញ និងភាពមិនស្ថិតស្ថេរទៅក្នុងរដ្ឋាភិបាល។
