នៅខែឧសភា ឆ្នាំ ១៩៨៩ ជនជាតិចិនជិតមួយលាននាក់ដែលភាគច្រើនជានិស្សិតវ័យក្មេងបានប្រមូលផ្តុំគ្នានៅកណ្តាលទីក្រុងប៉េកាំង មកតវ៉ាដើម្បីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ ចំនួននិស្សិតដែលមកធ្វើការតវ៉ាមានកាន់តែច្រើនឡើងៗ ហើយថែមទាំងបានអំពាវនាវឱ្យមេដឹកនាំបក្សកុម្មុយនិស្តចិនលាឈប់ពីដំណែងផងដែរ ដោយសារតែ ស្ថានភាពនយោបាយនៅក្នុងប្រទេសចិននាពេលនោះគឺមានការរឹតត្បិតនិងគាបសង្កត់ខ្លាំងយ៉ាងខ្លាំងទៅលើប្រជាពលរដ្ឋពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាលចិនដែលស្ថិតក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក តេង ស៊ាវពីង។ អស់រយៈពេលជិតបីសប្តាហ៍ ក្រុមអ្នកតវ៉ាបានបានដើរស្រែកហើយរក្សាការប្រុងប្រយ័ត្នពីការប៉ុនប៉ងធ្វើទុក្ខបុកម្នេញពីសំណាក់អាជ្ញាធរចិនជារៀងរាល់ថ្ងៃ។ លើសពីនេះទៀត សារព័ត៌មានបស្ចិមប្រទេសក៏បានផ្សព្វផ្សាយនូវវីឌីអូជាច្រើនសម្រាប់ទស្សនិកជនដែលនិយមតាមដានតាមទូរទស្សន៍និងកាសែតនៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងអឺរ៉ុប អំពីកងទ័ពចិនដែលបានសម្រុកចូលទីលានធានអានមិននៅកណ្តាលទីក្រុងប៉េកាំង ហើយបានសម្លាប់និងចាប់ខ្លួនបាតុករគាំទ្រលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យរាប់ពាន់នាក់ថែមទៀតផង។ ទន្ទឹមគ្នានេះផងដែរ ការវាយលុករបស់រដ្ឋាភិបាលចិនយ៉ាងឃោរឃៅទៅលើក្រុមអ្នកតវ៉ាបានធ្វើឱ្យប្រទេសលោកខាងលិចមានការភ្ញាក់ផ្អើល និងបាននាំមកនូវការរិះគន់និងការដាក់ទណ្ឌកម្មពីសហរដ្ឋអាមេរិកផងដែរ។
តើអ្វីទៅដែលមូលហេតុនាំឱ្យប្រជាជនទាំងនោះធ្វើបាតុកម្ម?
មានមូលហេតុជាច្រើនដែលជាកាតាលីកររុញច្រានឱ្យប្រជាជនក៏ដូចជាយុវជនរបស់ចិននាថ្ងៃទី៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៨៩នាំគ្នាចេញទៅធ្វើបាតុកម្មដើម្បីប្រឆាំងជាមួយនឹងរដ្ឋាភិបាលដែលគ្រប់គ្រងដោយរបបកុម្មុយនីស្ត ប៉ុន្តែអ្វីដែលជាចលករសំខាន់ជាងគេនោះគឺការស្រេកឃ្លាននៃលទ្ធិប្រជាប្រធិតេយ្យ សេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ និងសេរីភាពនៃការធ្វើនយោបាយជាដើម។ល។ នៅក្នុងថ្ងៃទី៤ ខែមិថុនា ១៩៨០ ប្រទេសចិននាពេលនោះគឺមានការផ្លាស់ប្តូរដ៏ធំមួយដែលការផ្លាស់ប្តូរនោះគឺ គណបក្សកុម្មុយនីស្តចិនបានបើកលំហរនៃសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួនទៅកាន់ពិភពលោក ហើយក្នុងនោះដែរយើងឃើញមានការអនុញ្ញាតិឱ្យមានក្រុមហ៊ុនឯកជន និងមានការវិនិយោគពីបរទេសជាដើម។ លើសពីនេះទៅទៀតមេដឹកនាំចិនគឺ លោក តេង ស៊ាវពីង នាពេលនោះបានមានក្តីបំណងចង់ធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសខ្លួនរីកចម្រើនយ៉ាងខ្លាំង ដើម្បីឱ្យប្រជាពលរដ្ឋរបស់ខ្លួនរស់នៅក្នុងវិបុលភាព។ ប៉ុន្តែក្នុងពេលទន្ទឹមគ្នានឹងការរីកចំរើនខាងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចនោះផងដែរ គេឃើញមានការកើនឡើងនូវអំពើពុករលួយយ៉ាងខ្លាំង ដែលនេះក៏សក្ខីភាពដែលញាំងឱ្យ យុវជនទាំងនោះមានការទៀមទារ ចង់ឱ្យលំហរសេរីភាពនៃនយោបាយរបស់ខ្លួនមានបើកទូលាយសម្រាប់ពួកគេ ពីព្រោះការដែលបើកលំហរសេរីភាពនៃនយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ចរបស់រដ្ឋាភិបាល គឺអាចឱ្យពួកគេចូលយ៉ាងសកម្មក្នុងការកំណត់នូវជោគវាសនានៃជាតិរបស់គេ។
គួរកត់សម្គាល់ផងដែរថា នៅក្នុងបក្សកុម្មុយនីស្តចិននាពេលនោះក៏មានភាពចម្រូងចម្រាស់គ្នាច្រើនផងដែរ ដោយមានការប្រេះឆាគ្នាក្នុងគោលគំនិតដឹកនាំរវាងក្រុមម្ខាងដែលចង់ផ្លាស់ប្តូរប្រទេសរបស់ខ្លួនដែលធ្លាប់តែប្រកាន់ខ្ជាប់នូវរបបកុម្មុយនីស្ដទៅកាន់របបសេរីប្រជាធិបតេយ្យដែលពិភពលោកបច្ចុប្បន្ននិយម ដោយសារតែគិតថាវាគឺជារបបនយោបាយមួយដែលល្អដាច់គេ ហើយនិងក្រុមម្ខាងទៀតដែលមិនចង់ឱ្យ មានការផ្លាស់ប្តូរអ្វីជាដុំកំភួននោះទេ គឺចង់ឱ្យស្ថានភាពមួយដែលរដ្ឋាភិបាលធ្លាប់តែគ្រប់គ្រង និងបំបិទសិទ្ធសេរីភាពក្នុងការចូលរួមសកម្មភាពនយោបាយនានារបស់ប្រជាជនគឺនៅដដែល។
នៅពាក់កណ្តាលឆ្នាំ១៩៨០ សិស្សនិស្សិតជាច្រើនបាននាំគ្នាចេញមកដើម្បីដឹកនាំការធ្វើបាតុកម្មមួយដ៏ធំសម្បើមដែលត្រូវបានគេកត់ត្រាទុកក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ចិន។ បន្ថែមពីនេះទៅទៀត អ្នកដែលបានចូលរួមក្នុងបាតុកម្មនោះទៀតសោតគឺមួយចំនួនជាបញ្ញវន្ដដែលធ្លាប់បានរស់នៅនិងសិក្សារៀនសូត្រនៅបរទេស ជាពិសេសនៅបណ្តាបស្ចិមទេសដែលជាទូទៅប្រទេសទាំងនោះគឺប្រកាន់ខ្ជាប់នូវរបបសេរីនិយម។ ដូច្នេះទោះចង់ឬមិនចង់ការទទួលរងនូវឥទ្ធិពលរបស់ពួកគេពីបណ្តាប្រទេសទាំងនោះគឺចៀសមិនផុតនោះទេ។
នៅឆ្នាំ១៩៨៩ បាតុកម្មក៏ចេះតែរីកផុសផុលឡើងហើយសម្រែកស្រេកឃ្លាននៃសេរីភាពនយោបាយរបស់ពួកគេក៏ចេះតែខ្លាំងទៅៗ។ បន្ថែមពីនេះ ការស្លាប់របស់លោក ហួរ យ៉ាវបាង ( Hu Yaobang) ក៏ជាកត្តាដែលនាំឱ្យពួកបាតុករទាំងអស់នោះកាន់តែធ្វើដំណើរឆ្ពោះទៅមុខដើម្បីសម្រេចបាននូវគោលដៅរបស់ពួកគេផងដែរ។ មនុស្សរាប់ពាន់នាក់បានមកប្រជុំគ្នានៅក្នុងពិធីបុណ្យសពរបស់លោក ហួរ ហើយពួកបាតុករទាំងអស់នោះបាននាំគ្នាអំពាវនាវឱ្យមាននូវសេរីភាពនយោបាយ និងមិនមានការរឹតត្បឹត គាបសង្កត់ និងធ្វើទុកបុកម្នេញទៅលើពួកគេពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនីស្តនោះទេ។ គួរបញ្ជាក់ថា លោក ហួរ យ៉ាវបាង គឺជាមេដឹកនាំនយោបាយម្នាក់ដែលចង់ឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយ។ ហើយបន្ទាប់មក លោកត្រូវបានគូប្រជែងរបស់ខ្លួននៅក្នុងបក្សទាត់ចេញពីដំណែងដ៏ធំមួយនៅក្នុងបក្ស។
នៅប៉ុន្មានសប្តាហ៍បន្ទាប់ក្រុមអ្នកតវ៉ាបានប្រមូលផ្តុំគ្នានៅទីលានធានអានមិនដែលមានចំនួនប៉ាន់ស្មានថាមានរហូតដល់មួយលាននាក់។ហើយវាគឺជាកន្លែងសម្គាល់ដ៏ល្បីល្បាញបំផុតមួយរបស់ទីក្រុងប៉េកាំង។
តើអ្វីទៅជាការឆ្លើយតបរបស់រដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនីស្ដចិនទៅលើហ្វូងបាតុករ?
ដំបូងឡើយរដ្ឋាភិបាលរបស់ចិនគ្មានសកម្មភាពអ្វីមួយដើម្បីឆ្លើយតប ឬក៏ប្រឆាំងទៅ និងហ្វូងបាតុករនោះទេ ដោយសារមានភាពមិនចុះសម្រុង និងខ្វែងគំនិតគ្នាលើវិធីសាស្ត្រដើម្បីឆ្លើយតបទៅកាន់ពួកបាតុករ ដោយសារអ្នកខ្លះថាគួរតែដោះអ្វីមួយជាមួយគេ រីឯអ្នកខ្លះទៀតថាត្រូវតែប្រើធម៌ក្តៅ។
ជាចុងក្រោយអ្នកដែលចង់ប្រើធម៌ក្តៅជាអ្នកដែលឈ្នះទៅលើការតស៊ូមតិនោះ។ នៅសប្តាហ៍ចុងក្រោយនៃខែ៥ ច្បាប់អាជ្ញាសឹក (Martial law) គឺត្រូវបានប្រកាសជាផ្លូវការនៅក្នុងទីប៉េងកាំង។ ការប្រកាសប្រើប្រាស់ច្បាប់នេះដោយអាជ្ញាធរចិន មានន័យថាកងទ័ពឬប៉ូលីស អាចប្រើប្រាស់គ្រប់មធ្យោបាយដើម្បីពន្លត់នូវភ្លើងនៃបាតុកម្មនេះ។
នៅថ្ងៃទី ៣ ដល់ថ្ងៃទី ៤ ខែមិថុនា កងទ័ពបានចាប់ផ្តើមរំកិលឆ្ពោះទៅកាន់ទីលានធានអានមេនដោយបើកការបាញ់ប្រហារកំទេចនិងចាប់ខ្លួនក្រុមបាតុករដើម្បីកាន់កាប់តំបន់នេះឡើងវិញ។ គ្មាននរណាម្នាក់ដឹងច្បាស់ថាតើមានមនុស្សប៉ុន្មាននាក់ត្រូវបានសម្លាប់នោះទេ? នៅចុងខែមិថុនា ១៩៨៩ រដ្ឋាភិបាលចិនបាននិយាយថាជនស៊ីវិល ២០០ នាក់ និងបុគ្គលិកសន្តិសុខរាប់សិបនាក់បានស្លាប់។ ហើយមានការប៉ាន់ស្មានផ្សេងៗទៀតថាមនុស្សត្រូវបានសម្លាប់មានចាប់ពីរាប់រយដល់រាប់ពាន់នាក់។ នៅឆ្នាំ២០១៧ ឯកសារអង់គ្លេសដែលទើបនឹងចេញថ្មីបានបង្ហាញថាមនុស្ស ១០.០០០ នាក់បានស្លាប់នៅក្នុងការបោសសម្អាត និងដើម្បីបិទបញ្ចប់នូវព្រឹត្តិការណ៍មួយនេះ។
