កម្មវិធីវិចារណកថាថ្ងៃសុក្រ៖ ប្រទេសផលិតប្រេងលំដាប់ពិភពលោកដែរ ប៉ុន្តែក្រ

សាធារណរដ្ឋស៊ូដង់ខាងត្បូង ( Republic of South Sudan) ដែលស្ថិតនៅភាគឦសាននៃទ្វីបអាហ្រិ្វច គឺជាប្រទេសដែលទើបតែទទួលបានឯករាជ្យបែកចេញពីរដ្ឋស៊ូដង់ (Sudan) តាមរយៈការចូលជាសមាជិកអង្គការសហប្រជាជាតិ នៅថ្ងៃទី៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១១ និងមានទីក្រុងជូបា ជារដ្ឋធានី។ បន្ទាប់ពីរួចផុតពីសង្គ្រាមស៊ីវិលជាមួយប្រទេសស៊ូដង់ដែលបានអូសបន្លាយពេលយ៉ាងយូរ ស៊ូដង់ខាងត្បូងជួបប្រទះវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ជាពិសេសប្រជាជនជួបនឹងគ្រោះអត់ឃ្លានគ្មានអាហារ។ ទោះជាយ៉ាងណានៅពេលនោះប្រជាជន និងរដ្ឋាភិបាលបានសង្ឃឹមយ៉ាងមោះមុតថា ប្រទេសរបស់ខ្លួនមិនយូរទេ នឹងអាចក្រោកឈរឡើងវិញ ព្រោះប្រទេសនេះសម្បូរទៅដោយរ៉ែប្រេងកាត ដែលជាធនធានដ៏មានតម្លៃ និងមានតម្រូវការយ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់អន្តរជាតិ។ បើយោងទៅតាមការសិក្សាថ្មីៗនេះ សាធារណរដ្ឋស៊ូដង់ខាងត្បូងមានរ៉ែប្រេងកាតជាង ៣.៥ពាន់លាន Barrels ដែលជាចំនួនច្រើនជាងគេបង្អស់នៅទ្វីបអាហ្វ្រិកចំណាត់ថ្នាក់លេខ៣ បន្ទាប់ពីប្រទេសនីហ្សេរីយ៉ា (Nigeria) និងប្រទេសអង់ហ្គោឡា (Angola)។ ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្ន ប្រទេសស៊ូដង់នៅខាងត្បូងនៅតែជាប្រទេសក្រីក្រក្នុងពិភពលោក ដែលមានមធ្យមភាគប្រជាជនក្រីក្រកើនឡើងស្ទើរតែរៀងរាល់ឆ្នាំ។ បើយោងតាមការសិក្សា និងការធ្វើស្ទង់មតិរបស់ធនាគារពិភពលោក (World Bank) ក្នុងឆ្នាំ២០១៦-២០១៧ និងបានចេញផ្សាយជាសាធារណៈនៅខែមេសា ឆ្នាំ២០២១ ប្រទេសស៊ូដង់ខាងត្បូងមានអត្រាក្រីក្រដល់ទៅ ៧៦.៤% ដែលជាតួលេខដែលខ្ពស់ជាងគេលំដាប់ទី២ បន្ទាប់ពីប្រទេសហ្គីណេអេក្វាទ័រ (Equatorial Guinea)។ បើទោះបីជាចំនួនធនធានធម្មជាតិដែលជារ៉ែប្រេងកាតរបស់ប្រទេសស៊ូដង់ខាងត្បូងមានចំនួនច្រើនដល់រាប់ពាន់លាន Barrels ក្តី ក៏នៅតែមិនអាចស្ដារសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសនេះឱ្យប្រសើរឡើងវិញនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញគឺវាកាន់តែអាក្រក់ទៅៗ។ មូលហេតុចម្បងដែលបណ្តាលឱ្យប្រាក់ចំណូលពីការធ្វើជំនួញប្រេងកាតចេះតែបាត់បង់ ដែលមិនអាចជួសជុលហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និងស្តារសេដ្ឋកិច្ចប្រទេស ព្រមទាំងជីវភាពប្រជាជនឡើងវិញ គឺបណ្តាលមកពីកង្វះខាតនៃការគ្រប់គ្រងប្រាក់ចំណាយ-ចំណូល ការខ្ចីប្រាក់ពីបរទេស ហើយសងវិញជាប្រេង និងសង្គ្រាមស៊ីវិល។

១. កង្វះខាតនៃការគ្រប់គ្រងប្រាក់ចំណាយ-ចំណូល

កង្វះខាតនៃការគ្រប់គ្រងប្រាក់ចំណូលរបស់ស៊ូដង់ខាងត្បូងជាបញ្ហាចម្បង ដែលបង្កឱ្យអត្រាអំពើពុករលួយក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលកើនឡើងយ៉ាងខ្ពស់ ដូចជាការបាត់បង់ថវិកាសម្រាប់ជាតិរាប់ពាន់លានដុល្លារជារៀងរាល់ឆ្នាំ ចំណែកឯរបាយការណ៍ចំណាយ ក៏សរសេរមិនបានច្បាស់លាស់ និងមិនបានផ្សព្វផ្សាយឱ្យបានទូលំទូលាយនោះឡើយ។ បើយោងតាមរបាយការណ៍របស់ International Crisis Group ដែលមានចំណងជើងថា “Oil or Nothing: Dealing with South Sudan’s Bleeding Finance” និងផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈនៅថ្ងៃទី១ ខែតុលា ឆ្នាំ ២០២១ ប្រាក់ចំណូលដែលបានពីការនាំចេញប្រេងត្រូវបានបែងចែកទៅឱ្យភាគីជាច្រើន មុននឹងដល់ចំណែកចុងក្រោយដែលជាប្រាក់ចំណូលរបស់រដ្ឋ គឺនៅសល់បន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះ។ ជាទូទៅប្រទេសស៊ូដង់ខាងត្បូងអាចនាំចេញប្រេង ប្រហែលពី ១៥០,០០០ ទៅ ១៧០,០០០ Barrels ក្នុងមួយថ្ងៃ ដែល៥៥% ទៅ ៦០% នៃចំនួននេះ ត្រូវផ្តល់ទៅក្រុមហ៊ុនបរទេសដែលបានធ្វើការរុករក និងបូមយកប្រេងទាំងនោះ ដែលភាគច្រើនជាក្រុមហ៊ុនរបស់ចិន (China) និងម៉ាឡេស៊ី (Malaysia) ។ ដូច្នេះស៊ូដង់ខាងត្បូងទទួលបានពី៤៥% ទៅ ៤០% ប៉ុណ្ណោះ តែនេះនៅមិនទាន់ជាប្រាក់ចំណូលជាតិនៅឡើយទេ ព្រោះវាត្រូវបែងចែកទៅឱ្យភាគីជាច្រើនទៀត។ ហើយភាគីបន្ទាប់ដែលទទួលបានពីការជំនួញនេះគឺ ប្រទេសស៊ូដង់ដែលនៅជាប់នឹងស៊ូដង់ខាងត្បូងនេះឯង។ បើទោះបីជាស៊ូដង់ខាងត្បូងបានផ្តាច់ខ្លួនចេញពីស៊ូដង់ និងមានសិទ្ធិពេញលេញក្នុងការធ្វើជំនួញប្រេងរវាងប្រទេសខ្លួន និងអន្តរជាតិក្តី សាធារណរដ្ឋស៊ូដង់ខាងត្បូងនៅតែត្រូវបែងចែងប្រេង ២៨,០០០ Barrels ទៅស៊ូដង់ជារៀងរាល់ថ្ងៃ ព្រោះត្រូវការប្រើប្រាស់បំពង់បង្ហូរប្រេងរបស់ស៊ូដង់ ដើម្បីដឹកជញ្ជូនប្រេងទៅអន្តរជាតិ និងសម្រាប់បង់ប្រាក់សំណង ៣ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក ដែលជាកាតព្វកិច្ចស៊ូដង់ខាងត្បូងបន្ទាប់ពីផ្តាច់ខ្លួនចេញពីស៊ូដង់។ បន្ទាប់ពីនោះ គឺក្រុមហ៊ុនផលិតប្រេងដែលជារបស់ប្រទេសនេះផ្ទាល់ ឈ្មោះ “Nile Petroleum ឬ Nilepet” ទទួលជាង ១០ លានដុល្លារអាមេរិកជារៀងរាល់ថ្ងៃពីក្រុមហ៊ុនផលិតប្រេងទាំងនោះ និងរដ្ឋាភិបាល។ គួរបញ្ជាក់ផងដែរថា បើយោងតាមច្បាប់របស់ប្រទេស ៥%នៃប្រាក់ចំណូលដែលបានពីការបូមយក និងនាំចេញប្រេងនេះ ត្រូវតែផ្តល់ទៅសហគមន៍ដែលរស់នៅតំបន់ដែលបានធ្វើសកម្មភាពនោះ ក្នុងការអភិវឌ្ឍន៍ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និងជីវភាពប្រជាជននៅទីនោះ។ ប៉ុន្តែក្នុងការអនុវត្តន៍ជាក់ស្តែង ចំនួនប្រាក់ទាំងនោះមិនបានចាត់ចែងដូចដែលបានចែងក្នុងច្បាប់នោះ ដូច្នេះវាក៏ចេះបាត់បង់ដោយគ្មានរបាយការណ៍ច្បាស់លាស់ថាតើបានយកទៅចំណាយលើអ្វី។ បន្ថែមពីនោះ ស៊ូដង់ខាងត្បូងក៏ផ្ដល់ប្រាក់ក្នុងការកសាង និងជួសជុលហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធរបស់ប្រទេសខ្លួនដែលជាគម្រោងរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល ហើយក្នុងនោះពួកគេក៏ត្រូវចំណាយពី ១០,០០០ ទៅ ៣០,០០០ Barrels ជារៀងរាល់ថ្ងៃ។

២. ការខ្ចីប្រាក់ពីបរទេស ហើយសងវិញជាប្រេង

បន្ថែមពីនោះទៀត ពួកគេក៏ត្រូវយកប្រេងមួយចំនួនទៀតទៅសងបំណុលដែលបានខ្ចីជាប្រាក់ពីមុន ដូចជាបានខ្ចីពីធនាគារជាតិកាតា ( Qatar National Bank) ធនាគារនាំចេញនាំចូលនៃទ្វីបអាហ្វ្រិក ( Africa Export-Import Bank ) ព្រមទាំងក្រុមហ៊ុនពាណិជ្ជករមួយចំនួនទៀត ដូចជាក្រុមហ៊ុនថាមពលសាហារ៉ា ( Sahara Energy )ជាដើម។ បើគិតចាប់ពីឆ្នាំ២០១២ (មួយឆ្នាំក្រោយកាលទទួលឯករាជ្យ) សាធារណរដ្ឋស៊ូដង់បានទទួលប្រាក់យ៉ាងតិចជាង២ពាន់លានដុល្លារអាមេរិកដែលបានចាត់ទុកជាប្រាក់កម្ចី និងសន្យាដោយការសងជាប្រេងទៅវិញ។ ប៉ុន្តែការធ្វើបែបនេះដូចជាដាក់បន្ទុកបន្ថែមទៅលើសេដ្ឋកិច្ចដែលកំពុងធ្លាក់ចុះរបស់ខ្លួន ព្រោះតម្លៃប្រេងបានធ្លាក់ចុះបើប្រៀបធៀបទៅកាលពី១០ ឆ្នាំមុន ដូចនេះស៊ូដង់ខាងត្បូងត្រូវសងប្រេងម្ចាស់បំណុលវិញច្រើនជាងមុនដូចគ្នា។ កម្ចីជាប្រាក់ និងសងជាប្រេងនេះនៅតែបន្តជាញឹកញាប់ បើទោះបីជារដ្ឋាភិបាលបានប្រកាសនៅខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៩ ពីការបញ្ឈប់ការធ្វើបែបនេះ ព្រមទាំងបង្កើតឱ្យមានក្រុមស៊ើបអង្កេតពីបញ្ហានេះក៏ដោយ។ សកម្មភាពមួយនេះបានវិវត្តន៍ទៅជាទម្លាប់មួយរបស់ប្រទេសមួយនេះដែលពិបាកក្នុងការបញ្ឈប់ ព្រោះបន្ទាប់ពីមានការប្រកាសជាសាធារណៈអំពីការទប់ស្កាត់កម្ចីជាប្រាក់ និងសងជាប្រេងពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាលហើយក្តី ក៏នៅក្នុងឆ្នាំ២០២០ក្រោយមកទៀត រដ្ឋមន្ត្រីនៃក្រសួងរ៉ែ និងថាមពល បានរាយការណ៍បន្ថែមថា មានក្រុមហ៊ុនប្រាំបួនទៅហើយដែលបានទិញយកប្រេងពេញមួយឆ្នាំរបស់ស៊ូដង់ខាងត្បូង ដែលនាំឱ្យប្រទេសនេះនៅត្រូវតែបន្តនាំចេញប្រេងទៅឱ្យក្រុមហ៊ុនម្ចាស់បំណុលទាំងនោះជាបន្តបន្ទាប់។