កីឡាអូឡាំពិក (Olympic Games) កីឡាអត្តពលកម្មដែលឈានមុខគេរបស់ពិភពលោក ដែលមានដើមកំណើតនៅសម័យក្រិកបុរាណតាំងពី ៧៧៦ឆ្នាំមុនគ្រិស្តសករាជ និងត្រូវបានប្រារព្ធឡើងវិញនៅចុងសតវត្សទី១៩។ ទង់ជាតិកីឡាអូឡាំពិកមាន ផ្ទៃខាងក្រោយពណ៌ស និងរូបចិញ្ចៀនចំនួន៥វង់តជាប់គ្នា មានពណ៌ ខៀវ លឿង ខ្មៅ បៃតង និងក្រហម ដែលតំណាងឱ្យ “ទ្វីបទាំងប្រាំនៃពិភពលោក” គឺទ្វីប អាហ្វ្រិក អាមេរិក អាស៊ី អ៊ឺរ៉ុប និងអូសេអានី ដែលបានរួមសហការគ្នាក្នុងចលនាអូឡាំពិក។ កីឡាអូឡាំពិកមានបាវចនាជាអក្សរឡាតាំងថា “Citius, Altius, Fortius” ដែលមានន័យថា “លឿនជាង ខ្ពស់ជាង ខ្លាំងជាង”។
កីឡាអូឡាំពិកបុរាណ
កីឡាអូឡាំពិកបុរាណ ជាប្រពៃណីដ៏សំខាន់មួយរបស់ប្រទេសក្រិកដែលធ្វើឡើង ជាមូលបទនៃពិធីសាសនា។ គេប្រារព្ធកីឡានេះឡើងជារៀងរាល់បួនឆ្នាំម្តង នៅទីក្រុងអូឡាំព្យា (Olympia) ក្នុងរដ្ឋអ៊ីលីស (Elis) ដើម្បីជាការគោរពនិងផ្តល់កិត្តិយសដល់អាទិទេព ឈ្មោះថា ហ្សេអ៊ូស (Zeus) ដែលជាព្រះបិតានៃអាទិទេពនៅក្នុងប្រទេសក្រិកបុរាណ ។ កីឡាពីបុរាណមានដូចជា៖ ការរត់ប្រណាំង កីឡាចំបាប់ កីឡាលោតចម្ងាយ កីឡាចោលលំពែង កីឡាចោលថាស ប្រដាល់ ការប្រកួតនិយាយ ការប្រកួតត្រែ (មិនទាន់មានការប្រកួតជាក្រុម ដូចបាល់ទាត់នៅឡើយទេ) ការប្រណាំងរទេះសេះ និងការប្រណាំងសេះ។ ពីដំបូងឡើយការប្រកួត ប្រព្រឹត្តឡើងក្នុងពេលតែ ១ ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែក្រោយមកត្រូវបានបន្ថែមដល់ទៅ ៤ ថ្ងៃដើម្បីឧទ្ទិសដល់សាសនា ប្រគល់រង្វាន់ដល់កីឡាករ និងជប់លៀងសម្រាប់ម្ចាស់ជើងឯកផងដែរ។
នៅក្នុងការប្រកួត អត្តពលិកនីមួយៗតម្រូវឱ្យ អាក្រាតកាយ ដែលវាជាប្រពៃណីមួយរបស់ជនជាតិ ក្រិច ដែលគេជឿថា ការប្រកួតទាំងអាក្រាតកាយ ជាអំណាចវេទមន្តបញ្ជៀសគ្រោះថ្នាក់ ហើយពួកគេចាត់ទុកថាការ អាក្រាតកាយ ប្រៀបដូចជាភាពថ្លៃថ្នូររបស់កីឡាករផងដែរ។ អត្តពលិកគឺជាបុរសដែលមានដើមកំណើតនៅប្រទេសក្រិក ចំណែកស្ត្រីមិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យចូលរួមប្រកួតនោះឡើយ ថែមទាំងមានការដាក់ទោសប្រហារជីវិតដល់ស្ត្រីណាដែលចូលរួមប្រកួតទៀតផង។ អត្តពលិកជើងឯកដំបូងគេ គឺជាចុងភៅម្នាក់នៃរដ្ឋអ៊ីលីស (Coroebus of Elis) ដែលបានឈ្នះការរត់ប្រណាំងជើងប្រវែង ១៨៣ ម៉ែត្រ កាលពីឆ្នាំ៧៧៦ មុនគ.ស.។
ក្នុងសតវត្សរ៍ទី២ មុនគ.ស. ប្រទេសក្រិកបានបាត់បង់ឯករាជ្យភាពរបស់ខ្លួនទៅឱ្យអាណាចក្ររ៉ូម។ ជនជាតិរ៉ូម៉ាំងបានមើលងាយអត្តពលិកជនជាតិក្រិច ដោយការស្រាត និងប្រកួតប្រជែងនៅទីសាធារណៈ ថាជារូបភាពពុំសមរម្យ។ សម្រាប់ជនជាតិក្រិច ពិធីបុណ្យកីឡានេះ គឺជាការប្រកួតប្រជែង ដែលផ្សារភ្ជាប់ជាមួយសាសនា និងនយោបាយ ខណៈដែលជនជាតិរ៉ូម៉ាំងចាត់ទុកថាជាល្បែង។ ក្រោយមក កីឡាអូឡាំពិកបុរាណក៏ត្រូវបានលុបចោល នៅប្រហែល ៤០០ ឆ្នាំមុនគ.ស.ដោយព្រះចៅអធិរាជ ឈ្មោះថា ហ្សេអូដូសៀសទីមួយ (Theodosius I) ដោយសារតែទ្រង់មិនមានជំនឿលើពិធីបុណ្យទាំងនេះ។
កីឡាអូឡាំពិកទំនើប
នៅឆ្នាំ១៨៩៤ ស្ថាបត្យករជនជាតិបារាំងដ៏ល្បីល្បាញរបស់កីឡាអូឡាំពិកទំនើប គឺលោក ពៀរ៉េ ឃូបឺទីន (Pierre de Coubertin) បានចាប់ផ្តើមផែនការរបស់គាត់ក្នុងការធ្វើឱ្យកីឡាអូឡាំពិករស់ឡើងវិញ។ នៅឆ្នាំ ១៨៩៦ កីឡាដំបូងនៃយុគសម័យទំនើបត្រូវបានប្រារព្ធឡើងនៅទីក្រុងអាថែន។ ការគ្រប់គ្រងនិងការអភិវឌ្ឍនៃកីឡាអូឡាំពិកសម័យទំនើបត្រូវបានប្រគល់ទៅឱ្យគណកម្មាធិការអូឡាំពិកអន្តរជាតិ ហៅកាត់ថា IOC (International Olympic Committee) និងគណកម្មាធិការអូឡាំពិកជាតិ ហៅកាត់ថា NOC។ IOC មានតួនាទីទទួលខុសលើដំណើរការប្រារព្ធទៅនៃកម្មពិធីកីឡាអូឡាំពិកនេះជាទៀងទាត់ អនុវត្តន៍ក្នុងស្មារតីបំផុសគំនិតនៃការងើបឡើងវិញរបស់កីឡាអូឡាំពិក និងជំរុញការអភិវឌ្ឍកីឡានៅទូទាំងពិភពលោក។
នៅឆ្នាំ១៨៩៤ IOC មានសមាជិកចំនួន ១៤នាក់។ ក្នុងកំណែទម្រង់ក្នុងឆ្នាំ១៩៩៩ បានកំណត់សមាជិកភាពអតិបរមារហូតដល់ទៅ ១១៥ រូប ដែលក្នុងនោះ ៧០ នាក់ជាបុគ្គល ១៥ នាក់ជាអត្តពលិកបច្ចុប្បន្ន ១៥ នាក់ជាប្រធានគណកម្មាធិការអូឡាំពិក និង ១៥ នាក់ទៀតជាប្រធានសហព័ន្ធកីឡាអន្តរជាតិ។ សមាជិកមានអាណត្តិ ៨ ឆ្នាំ និងត្រូវចូលនិវត្តន៍នៅអាយុ ៧០ ឆ្នាំ។ ប្រធានគណកម្មាធិការក៏មានអាណត្តិ ៨ឆ្នាំផងដែរ។ IOC ជាស្ថាប័នដែលធ្វើការជ្រើសរើសកន្លែងសម្រាប់ការប្រកួត ពោលគឺមិនមែនជាការជ្រើសរើសរបស់ប្រទេសណាមួយនោះទេ តែជាការជ្រើសរើសទីក្រុងមួយសម្រាប់ធ្វើជាទីតាំងប្រកួត។
ដោយឡែក សម្រាប់ពាក្យស្នើសុំរៀបចំការប្រកួតនេះ ត្រូវធ្វើឡើងដោយអាជ្ញាធរក្រុង ព្រមទាំងមានការគាំទ្រពីរដ្ឋាភិបាល។ ប្រទេសដែលធ្លាប់ជាប្រធានគណកម្មាធិការក្នុងការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិកចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៨៩៦ មានដូចជា ប្រទេសក្រិក បារាំង បែលហ្ស៊ិក ស៊ុយអែត សហរដ្ឋអាមេរិក អៀរឡង់ អេស្ប៉ាញ និងអាល្លឺម៉ង់។
កីឡាអូឡាំពិកសម័យទំនើប ត្រូវបានបែងចែកជាពីរធំៗគឺ កីឡាអូឡាំពិករដូវក្តៅ និងកីឡាអូឡាំពិករដូវរងារ ហើយធ្វើឡើងដាច់ដោយឡែកពីគ្នា។ កីឡានីមួយៗធ្វើឡើងរៀងរាល់ ៤ ឆ្នាំម្តង ដោយយកគំរូតាមកីឡាអូឡាំពិកបុរាណ។ អត្តពលិកត្រូវបានបើកទទួលស្វាគមន៍មកពីគ្រប់ទីកន្លែងជុំវិញពិភពលោក។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ នៅឆ្នាំ១៩០០ ស្ត្រីក៏បានចូលរួមប្រកួតជាលើកដំបូងផងដែរ។
បញ្ហានៅពីក្រោយឆាករបស់កីឡាអូឡាំពិក
ទោះបីជាកីឡាអូឡាំពិកជាកីឡាដែលឈានមុខជាងគេនៅក្នុងពិភពលោក ប៉ុន្តែបញ្ហាមួយចំនួនក៏បានកើតមានផងដែរ ដូចជាអំពើពុករលួយ ឥទ្ធិពលនយោបាយ និងការប្រើប្រាស់សារធាតុញៀនជាដើម។ ជាក់ស្តែង នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៩៨ មានព្រឹត្តិការណ៍ដ៏ភ្ញាក់ផ្អើលយ៉ាងខ្លាំងមួយនៅក្នុងពិភពកីឡាដោយមានការចោទប្រកាន់ទៅលើសមាជិក IOC ថាបានទទួលសំណូកសូកប៉ាន់ និងការក្លែងបន្លំសន្លឹកឆ្នោតក្នុងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសទីកន្លែងធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះសម្រាប់កីឡាអូឡាំពិករដូវរងារដោយជោគជ័យនៅទីក្រុងសលត៍ លេក (Salt Lake City) រដ្ឋយូថាហ៍ (Utah)។ ជាការឆ្លើយតប IOC បានបណ្តេញសមាជិកគណកម្មាធិការចំនួន ៦នាក់ និងមួយចំនួនទៀត បានលាលែងពីតំណែង។
ក្រោយមកទៀត នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៩៩ IOC បានប្រកាសធ្វើកំណែទម្រង់ចំនួន៥០ចំណុច អំពីការជ្រើសរើស និងការប្រព្រឹត្តរបស់សមាជិក IOC ដំណើរការដេញថ្លៃ ទំហំនៃការប្រកួត និងបទបញ្ញត្តិស្តីពីគ្រឿងញៀន។ បន្ថែមពីលើនេះ គណកម្មការសីលធម៌របស់ IOC ដែលជាគណកម្មាការឯករាជ្យមួយក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងផងដែរ។ ម្យ៉ាងទៀត កីឡាអូឡាំពិកក៏ធ្លាប់មានការរង្គោះរង្គើដោយសារតែឥទ្ធិពលនយោបាយផងដែរ។ ការប៉ុនប៉ងធ្វើនយោបាយនៅក្នុងប្រព័ន្ធកីឡាអូឡាំពិក ក៏ធ្លាប់កើតមានផងដែរ នៅទីក្រុងអាថែន នាឆ្នាំ១៨៩៦។ នៅពេលនោះ អង់គ្លេសបានបង្ខំអត្តពលិកអូស្ត្រាលីម្នាក់ឱ្យប្រកាសខ្លួនថាជាជនជាតិអង់គ្លេស។
មានបញ្ហាជាច្រើនទៀតដែលធ្លាប់កើតមានឡើងនៅក្រោយឆាកកីឡាអូឡាំពិក។ ក្នុងនោះរួមមានដូចជា ការឃោសនារបស់ក្រុមណាស៊ី(Nazi) បានរីករាលដាល និងជះឥទ្ធិពលដល់ការប្រកួតកីឡានៅទីក្រុងប៊ែកឡាំង ក្នុងឆ្នាំ១៩៣៦។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥៦ នាទីក្រុងមែលប៊ន (Melboune) ប្រទេសអូស្ត្រាលី ការប៉ះទង្គិចរវាងសហភាពសូវៀត និងប្រទេសហុងគ្រីបានកើតឡើងក្នុងព្រឹត្តិការណ៍កីឡាអូឡាំពិក បន្ទាប់ពីសហភាពសូវៀតបានបង្ក្រាបបដិវត្តន៍យ៉ាងព្រៃផ្សៃនៅក្នុងប្រទេសហុងគ្រីក្នុងឆ្នាំជាមួយគ្នានោះដែរ។ ម្យ៉ាងទៀត ភាពចម្រូងចម្រាសរវាងចិន និងតៃវ៉ាន់ ក៏បានរីករាលដាលទៅដល់ការប្រកួតកីឡានៅទីក្រុងម៉ុងរ៉េអាល់ នាឆ្នាំ១៩៧៦។ ព្រឹត្តិការណ៍ដែលអាក្រក់បំផុតទៀតនោះគឺការសម្លាប់អត្តពលិកអ៊ីស្រាអែលដោយភេរវករនៅក្នុងការប្រកួតនៅឆ្នាំ១៩៧២ នៅទីក្រុងម៉ូនិច (Munich) ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ខាងលិច។
លើសពីនេះ សូម្បីតែនយោបាយជាតិក៏បានជះឥទ្ធិពលដល់កីឡាផងដែរ ជាពិសេសនៅដើមឆ្នាំ១៩៦៨នៅទីក្រុងម៉ិកស៊ិក ដែលមុនពេលបើកការប្រកួត ទាហានម៉ិកស៊ិកបានបាញ់សម្លាប់ និស្សិតម៉ិកស៊ិករាប់រយនាក់ដែលកំពុងតវ៉ាប្រឆាំងទៅនឹងការចំណាយរបស់រដ្ឋាភិបាលទៅលលើការរៀបចំកីឡាអូឡាំពិក ខណៈដែលប្រទេសនេះកំពុងមានបញ្ហាសង្គម។ រីឯភាពតានតឹងផ្នែកនយោបាយនៅសហរដ្ឋអាមេរិក ក៏បានកើនឡើងដល់កំពូលនៅឯទីក្រុងម៉ិកស៊ិក នៅពេលដែលអត្តពលិក ដែលមានសញ្ជាតិអាហ្រ្វិក-អាមេរិកាំង បានធ្វើពហិកាមិនចូលរួមការប្រកួត និងធ្វើបាតុកម្មដើម្បីតវ៉ាប្រឆាំងនឹង ការរើសអើងជាតិសាសន៍។ លើសពីនេះទៅទៀត ការរកឃើញអត្តពលិកដែលបានប្រើប្រាស់សារធាតុញៀនជាច្រើនក៏ធ្លាប់កើតមានផងដែរ។
ឧទាហរណ៍ ព្រឹត្តិការណ៍កីឡាអូឡាំពិកនៅទីក្រុងរ៉ូមនៅ ឆ្នាំ១៩៦០ អ្នកជិះកង់ជនជាតិដាណឺម៉ាកម្នាក់ បានដួលស្លាប់ភ្លាមៗ បន្ទាប់ពីគ្រូបង្វឹករបស់គាត់បានឱ្យគាត់ញ៉ាំថ្នាំអំហ្វេតាមីន(amphetamine)។ ការធ្វើតេស្តថ្នាំត្រូវបានធ្វើឡើងជាចាំបាច់នៅឆ្នាំ១៩៦៨ក្នុងការប្រកួតកីឡារដូវរងានៅទីក្រុង ហ្រ្គេណូបល(Grenoble) ក្នុងប្រទេសបារាំង ហើយអត្តពលិកម្នាក់ត្រូវបានដកហូតសិទ្ធិក្នុងការចូលរួមប្រកួតដោយសាររកឃើញថាមានការប្រើប្រាស់សារធាតុហាមឃាត់ និងស្រាបៀរ នៅ ១៩៧០ សារធាតុបង្កើនកម្លាំងត្រូវបានរកឃើញក្នុងខ្លួនរបស់អត្តពលិករហូតដល់ទៅ ៨០ នាក់។ ចាប់តាំងពីទសវត្សឆ្នាំ៧០ សារធាតុញៀននៅតែជាបញ្ហាប្រឈមដ៏លំបាកក្នុងការទប់ស្កាត់បំផុតរបស់កីឡាអូឡាំពិក ដោយសារតែកីឡាករម្នាក់ៗចង់បានកិត្តិនាម និងប្រាក់ចំណូលខ្ពស់ សម្រាប់ម្ចាស់ជើងឯកអូឡាំពិកបានកើនឡើង។ ជាដំណោះស្រាយ IOC បានបង្កើតទីភ្នាក់ងារប្រឆាំងសារធាតុញៀនពិភពលោក (World Anti-Doping Agency) ក្នុងឆ្នាំ១៩៩៩។ បើទោះបីជាមានការហាមប្រាម ការពិន័យយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ និងការគំរាមកំហែងថានឹងទទួលរងការអាម៉ាស់មុខជាសាធារណៈក៏ដោយ ក៏អត្តពលិកនៅតែបន្តរកឃើញថាមានប្រើប្រាស់ធាតុហាមឃាត់ទាំងនោះដែរ។ ជាក់ស្តែង នៅឆ្នាំ២០១៦ ក្រុមកីឡាវាយកូនបាល់រុស្ស៊ីទាំងមូលត្រូវបានហាមប្រាមមិនឱ្យចូលរួម ព្រឹត្តិការណ៍កីឡាអូឡាំពិកនៅទីក្រុង រីអូដឺចេនៀរ៉ូ (Rio de Janeiro) បន្ទាប់ពីបានរកឃើញថាប្រើប្រាស់សារធាតុញៀនដែលមានការគាំទ្រដោយរដ្ឋ។
