សាធារណៈរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោគឺជាប្រទេសស្ថិតនៅក្នុងទ្វីបអាហ្វ្រិកកណ្ដាល ដែលមានទំហំស្មើនឹងអឹរ៉ុបខាងលិច។ កុងហ្គោគឺជាប្រទេសតែមួយគត់ក្នុងទ្វីបអាហ្វ្រិក ដែលគ្រប់ដណ្ដប់ទៅដោយធនធានធម្មជាតិដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ ដែលសារធាតុរ៉ែដូចជា cobalt និងទង់ដែង សក្តានុពលវារីអគ្គីសនី ដីបង្កបង្កើនផល ជីវចម្រុះដ៏ធំសម្បើម និងព្រៃទឹកភ្លៀងធំជាងគេទីពីររបស់ពិភពលោក ដែលនេះបើយោងទៅតាមទិន្នន័យរបស់ធនាគារពិភពលោក។ ប៉ុន្តែធនធានធម្មជាតិទាំងអស់នោះបានផ្ដល់ប្រយោជន៍តិចតួចប៉ុណ្ណោះដល់ប្រជាជន ហើយធនធានធម្មជាតិទាំងអស់ពុំត្រូវបានប្រើប្រាស់ឱ្យមានប្រសិទ្ធភាពនិងត្រូវគោលដៅ ដើម្បីចូលរួមអភិវឌ្ឈសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសឱ្យមានភាពរីកចម្រើននោះឡើយ ផ្ទុយទៅវិញវាបានរួមចំណែករុញច្រានប្រទេសកុងហ្គោឱ្យធ្លាក់ទៅក្នុងអស្ថិរភាពដ៏រាំរ៉ៃ ដែលមានដូចជាវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច វិបត្តិនយោបាយ និងវិបត្តិមនុស្សធម៌ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ។តទ្ថភាពទាំងអស់នេះត្រូវបានគេឱ្យឈ្មោះថា បណ្ដាសារធនធាន។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះ យើងនឹងធ្វើការសិក្សាអំពីបណ្ដាសារធនធាននៅក្នុងប្រទេសកុងហ្គោ ដោយធ្វើការមើលស៊ីជម្រៅទៅលើមូលហេតុដែលនាំឱ្យកើតមានបណ្ដាសារធនធាន និងទំនាក់ទំនងរវាងធនធានធម្មជាតិ ទៅនឹងជម្លោះនិងសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅប្រទេសកុងហ្គោ។
១. តើអ្វីទៅជាបណ្ដាសារធនធាន?
បណ្ដាសារធនធាន គឺសំដៅទៅលើបាតុភូត ឬស្ថានភាពរបស់ប្រទេសមួយចំនួនដែលសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិដូចជាប្រេង ឧស្ម័ន រ៉ែ និងធនធានធម្មជាតិផ្សេងទៀត តែបែជាជួបប្រទះនឹងកំណើនសេដ្ឋកិច្ចយឺត មានអំពើពុករលួយខ្ពស់ អស្ថិរភាពនយោបាយ និងភាពចលាចលក្នុងសង្គម បើប្រៀបធៀបទៅនឹងប្រទេសខ្លះទៀតដែលមានធនធានធម្មជាតិតិចជាង។ ទោះបីជាសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិក៏ដោយ ក៏ប្រទេសមួយចំនួនដែលកំពុងតែទទួលរងនូវបណ្ដាសារធនធាន តែងតែបរាជ័យក្នុងការប្រើប្រាស់ធនធានធនធានធម្មជាតិ នៅក្នុងការបម្រើឱ្យមានការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយចីរភាព ដើម្បីលើកកម្ពស់ស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេស និងឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការរួមរបស់ប្រជាពលរដ្ឋរបស់ពួកគេ។
២. មូលហេតុដែលនាំឱ្យកើតមានបណ្ដាសារធនធាននៅក្នុងប្រទេសកុងហ្គោ
មូលហេតុចម្បងដែលធ្វើឱ្យប្រទេសកុងហ្គោធ្លាក់ទៅក្នុងបណ្ដាសារធនធាននោះគឺ ការធ្លាក់ចូលទៅក្រោមអាណានិគមបរទេស និងវិបត្តិនយោបាយដែលបន្សល់ទុកពីសំណាក់អាណានិគម។ ប្រទេសកុងហ្គោធ្លាប់ជារាជាណាចក្រដ៏ខ្លាំងក្លាមួយនៅក្នុងទ្វីបអាហ្វ្រិក ប៉ុន្តែនៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៦០០ រាជាណាចក្រដ៏ខ្លាំងក្លានេះបានបែកបាក់ទៅជារដ្ឋតូចៗដែលគ្របដណ្ដប់ទៅដោយសង្គ្រាមស៊ីវិល រហូតមកដល់អំឡុងឆ្នាំ១៨០០ ប្រទេសកុងហ្គោបានស្ថិតនៅក្រោមអាណានិគមប៊ែលហ្សិក។ នៅពេលនោះ សេ្ដច Leopold ទី២របស់ប៊ែលហ្សិក មានការចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំងទៅលើការផ្គត់ផ្គង់ដំណាំកៅស៊ូនៅក្នុងព្រៃទឹកភ្លៀងដ៏ធំធេងរបស់ប្រទេសកុងហ្គោ ព្រមទាំងមានមហិច្ឆតានៅក្នុងការចាត់ទុកប្រទេសកុងហ្គោជា ទ្រព្យសម្បត្តិផ្ទាល់ខ្លួនរបស់់ទ្រង់ ថែមទាំងបង្ខិតបង្ខំឱ្យបុរសកុងហ្គោធ្វើការប្រមូលផលកៅស៊ូទាំងអស់នោះ ផ្ដល់សម្បទានទៅដល់ក្រុមហ៊ុនឯកជនអ៊ឺរ៉ុបនៅក្នុងការទាញយកធនធានធម្មជាតិដើម្បីដឹកជញ្ជូនទៅអ៊ឺរ៉ុបក្រោមរូបភាពនៃការរំលោភបំពាន អំពើហិង្សាយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ សម្លាប់មេដឹកនាំកុលសម្ព័ន បំផ្លាញសង្គម និងប្រព័ន្ធអប់រំ និងទង្វើអសីលធម៌ជាច្រើនទៀត ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យស្ថានការណ៍ក្នុងស្រុករបស់កុងហ្គោកាន់តែធ្លាក់ដុនដាប។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក កុងហ្គោបានក្លាយទៅជាគោលដៅដ៏ទាក់ទាញរបស់លោកខាងលិចនៅក្នុងការទាញយករ៉ែ។ ក្នុងពេលដែលបដិវត្តិឧស្សាហកម្មចាប់ផ្ដើមផ្ទុះឡើងនៅអឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិក ការទាញយកធនធានរ៉ែនៅកុងហ្គោបានចាប់ផ្ដើមផ្ទុះឡើង ជាពិសេសពីសំណាក់សហរដ្ឋអាមេរិក។ បន្ថែមពីលើនេះទៅទៀតក្នុងអំឡុងពេលសង្គ្រាមលោកលើកទីមួយនិងលើកទីពីរ សហរដ្ឋអាមេរិកបានទាញយកសារធាតុរ៉ែអ៊ុយរ៉ាញ៉ូម ពីកុងហ្គោដើម្បីបម្រើដល់ការផលិតអាវុធនិងគ្រាប់បែកនុយក្លេអ៊ែរ ដែលគ្រាប់បរិមាណូរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ដែលត្រូវបានទម្លាក់នៅទីក្រុណាហ្គាសាគិ និងហ៊ីរ៉ូស៊ីម៉ារបស់ជប៉ុន ក៏ផ្សំឡើងពីសាធារតុអ៊ុយរ៉ាញ៉ូមដែលដឹកជញ្ជូនពីកុងហ្គោដែរ។ បើទោះបីជាកុងហ្គោបានរួចផុតពីការគ្រប់គ្រងរបស់ណានិគមក៏ដោយ ក៏វិបត្តិដែលបន្សល់ទុកដោយ ការរំលោភបំពានរបស់សេ្ដច Leopold ទី២ ដែលមានដូចជាអស្ថិរភាព រដ្ឋាភិបាលដ៏ទន់ខ្សោយ និងអវត្តមានរបស់ច្បាប់គ្រប់គ្រងប្រទេស កុងហ្គោបានក្លាយទៅជាគោលដៅសំខាន់ម្ដងទៀតនៅក្នុងការទាញយក ធនធាន cobalt ក្នុងអំឡុងពេលសង្គ្រាមត្រជាក់វិញ។
ម្យ៉ាងវិញទៀតដោយសារតែវិបត្តិដែលបន្សល់ទុកតាំងពីសម័យណានិគម វាបានបើកឱកាសឱ្យក្រុមមនុស្សមានអំណាចដែលគិតតែពីផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនឡើងមកគ្រប់គ្រងប្រទេសតាមបែបផ្ដាច់ការដើម្បីទាញយកផលប្រយោជន៍ពីសំណាក់ធនធានធម្មជាតិដែលជាសម្បត្តិរបស់រដ្ឋ ដែលនោះគឺជាយុគចាប់ផ្ដើមនូវពុករលួយក្នុងប្រទេសនិងវិបត្តិនយោបាយដ៏រាំរ៉ៃ ដែលរុញច្រានកុងហ្គោឱ្យទទួលរងនូវបណ្ដាសារពីសំណាក់ធនធានរបស់ខ្លួន។
ភស្តុតាងដ៏ល្អបំផុតមួយដើម្បីសិក្សាឱ្យបានស៊ីជម្រៅអំពីអំពើពុករលួយនៅក្នុងប្រទេសកុងហ្គោ ដែលបណ្ដាលមកពីទាញយកធនធានធម្មជាតិនោះគឺអំឡុងពេលដឹកនាំរបស់ប្រធានាធិបតី Mobutu ។ ក្នុងអំឡុងពេលកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតី Mobutu លោកបានអនុម័តគោលនយោបាយប្រថុយប្រថានដែលនាំទៅរកអំពើពុករលួយ ដែលបណ្ដាលមកពីការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិមិនត្រឹមត្រូវ និងមានការកេងប្រវ័ញ្ចថវិការរបស់រដ្ឋចំនួនរាប់ពាន់លានដុល្លាដែលត្រូវបានទុកសម្រាប់ទ្រទ្រង់ការដំណើរការរបស់រដ្ឋាភិបាលនៅក្នុងប្រទេសមួយនេះ។ ប្រធានាធិបតីរូបនេះបានផ្ដល់អំណាចទាំងស្រុងទៅដល់ក្រុមយោធានៅក្នុងការគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់ទៅលើធានធានធម្មជាតិទាំងអស់ ដោយផ្អែកលើយុទ្ធសាស្រ្ត ”បែងចែក និងគ្រប់គ្រង” ”Devide and Rule” ។ តាមរយៈគោលនយោបាយនេះ វាបានធ្វើឱ្យសិទ្ធិអំណាចនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិ ត្រូវបានធ្លាក់ចូលទៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃរបស់យោធាទាំងស្រុង ហើយបណ្ដាលឱ្យមានការរត់គេចពន្ធ និងការជួញដូរធនធានធម្មជាតិខុសច្បាប់កើតឡើងពាសពេញផ្ទៃប្រទេស។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ ខណៈពេលដែលលោកខាងលិចព្យាយាមគាំទ្រដល់ស្ថិរភាពរបស់ប្រទេសកុងហ្គោ មេដឹកនាំផ្តាច់ការលោក Mobutu បានធ្វើការបង្ហូរឈាមប្រទេសដោយធ្វើការកើបយកលុយចូលហោប៉ៅផ្ទាល់ខ្លួនចំនួនរាប់រយលានដុល្លា ហើយនៅទីបំផុត Mobutu បាននិរទេសខ្លួនដោយបន្សល់ទុកប្រទេសឱ្យធ្លាក់ទៅក្នុងភាពទន់ខ្សោយ និងពោពេញទៅដោយភាពចលាចល។
៣. ធនធានធម្មជាតិជាតួរអង្គដ៏សំខាន់នៅពីក្រោយជម្លោះ និងសង្រ្គាមស៊ីវិលក្នុងប្រទេសកុងហ្គោ
សិទ្ធិអំណាចនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិ និងការកេងប្រវ័ញ្ចយកធនធានធម្មជាតិដោយខុសច្បាប់គឺជាកត្តាជំរុញនៅពីក្រោយជម្លោះនិងសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅក្នុងប្រទេសកុងហ្គោ។ ការគ្រប់គ្រងទីតាំងភូមិសាស្រ្ត និងការទាញយកពេជ្រ ក្នុងចំណោមធនធានរ៉ែផ្សេងទៀត គឺជាកត្តាចម្បងមួយដែលនាំឱ្យកើតមានអស្ថិរភាពផ្នែកនយោបាយ ដែលឈានទៅទៅដល់ជម្លោះនិងសង្គ្រាមស៊ីវិល។ បញ្ហានេះបណ្ដាលមកពីប្រាក់ចំណូលដែលបានមកពីការទាញយក និងជួញដូរធនធានរ៉ែខុសច្បាប់របស់ពួកឧទ្ទាម នៅក្នុងការផ្ដល់ហិរញ្ញប្បទានទ្រទ្រង់ដល់ការបះបោរបស់ពួកគេ ជាពិសេសតាមរយៈការផ្ដល់មធ្យោបាយទិញអាវុធ។ ពេជ្រ បានជំរុញមហ្ឆិតារបស់ពួកឧទ្ទាមនៅក្នុងការដណ្ដើមអំណាចដើម្បីគ្រប់គ្រងទីតាំងភូមិសាស្រ្តដែលសម្បូរទៅដោយពេជ្រ ដោយពួកគេបានធ្វើការរឹបអូស និងគ្រប់គ្រងអណ្តូងរ៉ែពេជ្រនៅក្នុងគោលបំណងទទួលបានអំណាច កម្លាំងពលកម្ម និងប្រាក់ ដើម្បីគាំទ្រដល់បេសកម្មនៅក្នុងការប្រយុទ្ធជាមួយក្រុមឧទ្ទាមដទៃទៀតជុំវិញការទាញយកធនធានធម្មជាតិនៅក្នុងប្រទេសកុងហ្គោ។
Columbite-Tantalite(Coltan) គឺជាតួអង្គសំខាន់មួយទៀតបន្ទាប់ពីពេជ្រ ហើយការគ្រប់គ្រងលើធនធានធម្មជាតិ ជាពិសេស Coltan ក៏មានទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធទៅនឹងជម្លោះនៅក្នុងប្រទេសកុងហ្គោដែរ។ ដោយសារតែស្ថានភាពភូមិសាស្រ្តនៃធនធានរ៉ែនៅក្នុងប្រទេសផ្សេងទៀតដូចជាប្រទេសអូស្ត្រាលី និងកាណាដា ដែលប្រទេសទាំងអស់នោះក៏មានរ៉ែ coltan ផងដែរនោះ រ៉ែមានទីតាំងស្ថិតនៅជ្រៅឆ្ងាយពីផ្ទៃផែនដី ដែលបង្ករលក្ខណៈលំបាកនៅក្នុងការទាញយក។ ដោយឡែកនៅប្រទេសកុងហ្គោ សារធាតុរ៉ែ coltan ស្ថិតនៅកៀកនឹងផ្ទៃផែនដី ដែលវាបង្ករលក្ខណៈងាយស្រួលនៅក្នុងការទាញយក ដោយគ្រាន់តែប្រើឧបករណ៍សាមញ្ញដូចជាប៉ែល ដោយមិនត្រូវការបច្ចេកវិទ្យាស្មុគស្មាញ ឬឧបករណ៍ទំនើបនោះឡើយ។ ក្រោមហេតុផលនេះ ក្រុមឧទ្ទាម និងពួកឥស្សរជនបានព្យាយាមគ្រប់គ្រងផ្តាច់មុខលើធនធានរ៉ែ ហើយដោយសារលក្ខខណ្ឌអំណោយផលក្នុងការទទួលបានរ៉ែនេះ ក្រុមឧទ្ទាមបានធ្វើការប្រយុទ្ធគ្នា ហើយសកម្មភាពរបស់ពួកគេសុទ្ធតែត្រូវបានផ្តល់ហិរញ្ញប្បទានដោយប្រទេសខាងក្រៅ ឬស្ថាប័នផ្សេងៗ ដើម្បីពង្រឹងអំណាចទៅលើការគ្រប់គ្រងរ៉ែទាំងនេះ។
ដោយឡែក សាជីវកម្មពហុភាគី (MNCs) ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងការកេងប្រវ័ញ្ចធនធានធម្មជាតិរបស់កុងហ្គោក៏មានទំនាក់ទំនងគ្នាជាមួយនឹងជម្លោះដ៏អូសបន្លាយនៅប្រទេសកុងហ្គោផងដែរ។ ក្រុមសាជីវកម្មពហុភាគី (MNCs) មានគោលបំណងនៅក្នុងការទាញយកធនធានធម្មជាតិដើម្បីបម្រើឱ្យផលប្រយោជន៌ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចរបស់ពួកគេ ហេតុដូច្នេះហើយពួកគេបន្តគាំទ្រ និងផ្តល់ហិរញ្ញប្បទានដល់ក្រុមឧទ្ទាម ដើម្បីឱ្យក្រុមឧទ្ទាមទាំងអស់នោះមានធនធានគ្រប់គ្រាន់នៅក្នុងការច្បាំងបន្តរ ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យជម្លោះបន្តរអូសបន្លាយ និងដើម្បីងាយស្រួលទទួលបានធនធានរ៉ែ ជាពិសេស coltan ។
យោងតាមក្រុមអ្នកជំនាញរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិបានរាយការណ៍ថា ការកេងប្រវ័ញ្ចខុសច្បាប់នៃធនធានធម្មជាតិ បានក្លាយជាភ័ស្តុតាងដើម្បីឈានទៅដល់ការសន្និដ្ឋានថាអណ្តូងរ៉ែ coltan ទាំងអស់នៅភាគខាងកើតនៃប្រទេសកុងហ្គោ កំពុងផ្តល់ផលប្រយោជន៍ដល់ក្រុមឧទ្ទាមឬកងទ័ពបរទេស។ មានភ័ស្តុតាងបានបង្ហាញថា ប្រទេស រ៉វ៉ាន់ដា (Rwanda) និង អ៊ូហ្គង់ដា (Uganda)កំពុងផ្តល់ហិរញ្ញប្បទានដល់ការចំណាយផ្នែកយោធារបស់ពួកគេ ជាមួយនឹងប្រាក់ចំណេញពីការកេងប្រវ័ញ្ចធនធានធម្មជាតិនៅក្នុងប្រទេសកុងហ្គោ ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងពួកគេនិងក្រុមឧទ្ទាមផ្សេងតៀត ជុំវិញការគ្រប់គ្រងទីតាំងភូមិសាស្រ្តរបស់ធនធានរ៉ែ និងការទាញយករ៉ែនៅតែបន្តរកើតមានឡើង។
ជាលទ្ធផលនៃការគ្រប់គ្រងលើធនធាន និងការកេងប្រវ័ញ្ចធនធានធម្មជាតិដែលរួមចំណែកដល់ជម្លោះនៅក្នុងប្រទេសកុងហ្គោ ប្រជាជនកុងហ្គោបានទទួលអត្ថប្រយោជន៍តិចតួចបំផុតពីធនធានធម្មជាតិដ៏មហាសាលនៅក្នុងទឹកដីរបស់ពួកគេ។ ជនស៊ីវិលដែលព្យាយាមទាញយកធនធានធម្មជាតិរបស់ពួកគេមកប្រើប្រាស់ ឬមិនសហការជាមួយក្រុមមនុស្សមានអំណាចទាំងនោះ ត្រូវបានទទួលរងការវាយប្រហារ។ ភូមិនិងសហគមន៌ជាច្រើន ត្រូវបានផ្លាស់ទីលំនៅដើម្បីគេចពីការកេងប្រវ័ញ្ចរ៉ែ និងការគំរាមគំហែងពីក្រុមប្រដាប់អាវុធដែលចូលរួមក្នុងការសម្លាប់រង្គាល អំពើហិង្សាផ្លូវភេទ និងអំពើអមនុស្សធម៌ផ្សេងទៀត ។
