តើអ្វីទៅជាផ្នត់គំនិតយេនឌ័រ (Gender Stereotypes)?
ផ្នត់គំនិតយេនឌ័រ គឺជាបណ្ដុំនៃជំនឿដែលផ្ដោតសំខាន់ទៅលក្ខណៈអត្តចរិត អាកប្បកិរិយា និងតួនាទីនៃបុគ្គល ឬក្រុមមនុស្សជាក់លាក់ក្នុងសង្គមគួរមាន ឬមិនគួរមានដោយផ្អែកលើយេនឌ័រ។ ផ្នត់គំនិតមួយនេះត្រូវបានលើកឡើងតគ្នាពីជំនាន់មួយទៅជំនាន់មួយ ដោយបានឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពលម្អៀងដោយផ្អែកលើបទដ្ឋានសង្គមចំពោះស្រ្តី និងបុរសនៅក្នុងការរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ ឧទាហរណ៍ដូចជា ផ្នត់គំនិតដែលគិតថាស្រ្តីគួរតែមានអាកប្បកិរិយាសុភាពទន់ភ្លន់ដូចសំពត់ក្នុងផ្នត់ ចេះទុកដាក់រឿងចង្ក្រានជើងឆ្នាំងជាដើម ចំណែកឯបុរស គួរតែមានចរិតលក្ខណៈរឹងមាំ និងជាអ្នករកចំណូលមកផ្គត់ផ្គង់គ្រួសារ។ បច្ចុប្បន្ន ការប្រកាន់យកនូវទស្សនៈ ឬផ្នត់គំនិតយេនឌ័រមួយនេះនៅតែកើតមានឡើងនៅស្ទើតែគ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន មិនថានៅក្នុងគ្រួសារ តាមស្ថាប័នធ្វើការរដ្ឋ ឬឯកជន សាលារៀន សហគមន៍ ទីជនបទ ឬទីក្រុងក្ដី ដែលកើតមានឡើងចំពោះបុគ្គលទូទៅគ្រប់វ័យ និងភេទនៅក្នុងសង្គម។
តើផ្នត់គំនិតយេនឌ័រមានផលប៉ះពាល់យ៉ាងដូចម្ដេចខ្លះមកលើសង្គម និងជាពិសេសមកលើស្ត្រី?
យោងទៅតាម ការិយាល័យឧត្តមស្នងការអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្ស (OHCHR) ផ្នត់គំនិតយេនឌ័របង្កឱ្យមានផលប៉ះពាល់មកលើបុគ្គលគ្រប់រូបដោយសារតែវាបានកំណត់ការវិនិច្ឆ័យទៅលើតួនាទីរបស់ស្រ្តី និងបុរសដែលជាកត្តារាំងស្ទះក្នុងការអភិវឌ្ឍសមត្ថភាពផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ពួកគេដូចជាការចាប់យកអាជីព ឬរៀនមុខជំនាញណាមួយ ការធ្វើការសម្រេចចិត្តអំពីជម្រើសក្នុងជីវិត និងផែនការជីវិតរបស់ពួកគេ។ ការប្រកាន់នូវផ្នត់គំនិតនេះជារឿយៗមិនត្រឹមតែបង្កឱ្យមានការរើងអើងនៅក្នុងសង្គមដោយផ្អែកលើយេនឌ័រប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែវាក៏ធ្វើឱ្យបុគ្គលដែលទទួលរងនូវផ្នត់គំនិតដ៏ចាស់គំរឹលមួយនេះ បាត់បង់ទំនុកចិត្តលើខ្លួន កើតមានបញ្ហាវិបត្តិផ្លូវចិត្ត គ្មានភាពក្លាហាន និងឱកាសគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការចូលរួមសកម្មភាពសង្គមដែលបណ្ដាលឱ្យមានភាពចុះខ្សោយទាំងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច សុខភាព និងធនធាននៅក្នុងសង្គម។
ម្យ៉ាងទៀត ផ្នត់គំនិតយេនឌ័របានបង្កផលប៉ះពាល់ដល់ស្ត្រីដោយវាបានកំណត់ជម្រើស អាកប្បកិរិយា និងតួនាទីរបស់ស្រ្តីដែលជាទូទៅត្រូវបានសង្គមវាយតម្លៃគិតថាវាជាអ្វីដែលស្រ្តីចាំបាច់ត្រូវតែប្រកាន់ខ្ជាប់។ ផ្នត់គំនិតនេះ ក៏បង្កជាបញ្ហាប្រឈមសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍខ្លួនរបស់ស្ត្រីដោយកម្រិតការជំរុញលើកទឹកចិត្តពួកគេក្នុងការសម្រេចចិត្តទៅលើជម្រើសមុខរបរអាជីព ឬការសិក្សាមុខជំនាញណាមួយទៅតាមសមត្ថភាពរបស់ពួកគេ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ វាក៏ជាហេតុដែលនាំឱ្យកើតមានភាពលម្អៀងរើសអើងមកលើស្ត្រីភេទ ដូចជាការឱ្យតម្លៃមិនស្មើភាពគ្នារវាងស្រ្តី និងបុរសនៅក្នុងសង្គមមិនថាតាមស្ថាប័ននានា សាលារៀន ឬក្នុងគ្រួសារជាដើម។
យោងទៅតាមអត្ថបទរបស់លោកស្រី ខាសានដ្រា ចេហ្វឺរី (Cassandra Jeffery) ដែលបានចេញផ្សាយដោយកម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍អង្គការសហប្រជាជាតិ (UNDP) ប្រចាំនៅកម្ពុជា បានបញ្ជាក់ឱ្យដឹងថា ស្ត្រីចំនួន ៩២% និងបុរសចំនួន ៨២% បានជឿជាក់ថាតួនាទីដ៏សំខាន់បំផុតរបស់ស្រ្តីគឺការមើលថែទាំ ទុកដាក់ផ្ទះសម្បែង ខណៈពេលដែលបុរសចំនួន ៦២% និងស្រ្តីចំនួន ៥៧% បានយល់ស្របថា បុរសគួរតែជាអ្នកធ្វើការសម្រេចចិត្តពាក់ព័ន្ធទៅនឹងបញ្ហាផ្សេងៗក្នុងគ្រួសារ នេះបើយោងទៅតាមទិន្នន័យការស្តង់មតិថ្នាក់ជាតិរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ កាលពីឆ្នាំ២០១៩។ យោងតាមករណីសិក្សាពីផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមាននៃផ្នត់គំនិតយេនឌ័រនៅប្រទេសអ៊ូសបេគីស្ថានរបស់ UNDP ក៏បានឱ្យដឹងថា ផ្នត់គំនិតយេនឌ័របានបង្កផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមានដល់ស្ត្រី ដោយពួកគេត្រូវបានទទួលរងគ្រប់ទម្រង់នៃអំពើហិង្សា ព្រមទាំងជួបបញ្ហាប្រឈមដូចជាបញ្ហាកង្វះខាតនៃធនធានដើម្បីទប់ទល់នឹងអំពើហិង្សាទាំងនោះ និងមានការភ័យខ្លាចក្នុងការស្វែងរកជំនួយ ជាពិសេសនៅតាមតំបន់ជនបទ ដោយសារពួកគេមានភាពភ័យខ្លាចការសងសឹកពីប្តី ព្រមទាំងសាច់ញាតិប្តី អ្នកជិតខាង និងគ្រួសារខ្លួនឯង និងអស់សង្ឃឹមក្នុងការទទួលបានការគាំទ្រពីសមត្ថកិច្ច។
សរុបសេចក្ដីមក ផ្នត់គំនិតយេនឌ័រគឺជាជំនឿដ៏ចាស់គំរឹលមួយដែលមិនត្រឹមតែបង្កផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមានដែលជាកត្តារាំងស្ទះដល់ការពង្រីកសក្ដានុពល និងអភិវឌ្ឍសមត្ថភាពរបស់បុគ្គល លើកទឹកចិត្តដល់ការរើសអើងយេនឌ័រក្នុងសង្គម និងបង្កវិបត្តិផ្សេងៗដល់ស្រ្តីប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែផ្នត់គំនិតមួយនេះក៏ជាកត្តារាំងស្ទះក្នុងការឆ្ពោះទៅរកសង្គមមួយដែលប្រកបដោយវិសមភាពផងដែរ។ ទោះបីជាការទទួលបានយេនឌ័រពិតប្រាកដក្នុងសង្គមមួយហាក់បីដូចជាស្ថិតនៅឆ្ងាយពីជីវិតប្រចាំរបស់យើងក៏ដោយ ប៉ុន្តែយុទ្ធនាការចូលរួមក្នុងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងទៅនឹងផ្នត់គំនិតយេនឌ័រត្រូវបានលើកទឹកចិត្តឱ្យអនុវត្តគោលនយោបាយដូចជា ការធ្វើកំណែទម្រង់ស្ថាប័នតាមរយៈការអភិវឌ្ឍន៍និងការអនុវត្តគោលនយោបាយប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព ការផ្សព្វផ្សាយនិងលើកទឹកចិត្តឱ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរអាកប្បកិរិយានិងផ្នត់គំនិតតាមរយៈប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនានានិងការចូលរួមរបស់យុវជន និងការលើកកម្ពស់ស្ត្រីក្នុងតួនាទីជាថ្នាក់ដឹកនាំ។
