វិចារណកថាថ្ងៃសុក្រ៖ ប្រៀបធៀបប្រព័ន្ធនយោបាយរវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និង ចក្រភពអង់គ្លេស

ប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យតាមបែបសហរដ្ឋអាមេរិក និង ចក្រភពអង់គ្លេស គឺជាគំរូប្រព័ន្ធនយោបាយសំខាន់ពីរដែលមានឥទ្ធិពលនៅទូទាំងពិភពលោក។ សហរដ្ឋអាមេរិកដើរតាមប្រព័ន្ធនៃការបែងចែកអំណាច (separation of powers) ចំណែកឯចក្រភពអង់គ្លេសវិញ ដើរតាមប្រព័ន្ធនៃអំណាចបញ្ចូលគ្នា (fusion of powers)។ នៅសហរដ្ឋអាមេរិក គេបោះឆ្នោតជ្រើសរើសមេដឹកនាំដែលជាប្រធានធិបតីដោយផ្ទាល់ ឯចក្រភពអង់គ្លេសវិញសភាជាអ្នកជ្រើសរើសមេដឹកនាំដែលជានាយករដ្ឋមន្ត្រី។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះ យើងនឹងស្វែងយល់កាន់តែច្បាស់ពីរចនាសម្ព័ន្ធ និងយន្តការស្ថាប័នរវាងស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ និងនីតិប្បញ្ញត្តិ។

១. រចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋាភិបាល

រចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋាភិបាលនៅក្នុងប្រព័ន្ធនយោបាយអាមេរិក និងប្រព័ន្ធនយោបាយអង់គ្លេសខុសគ្នាជាចម្បងត្រង់ទំនាក់ទំនងរវាងស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ និងនីតិប្បញ្ញត្តិ។ នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ប្រធានាធិបតីដែលត្រូវបានជ្រើសរើសដោយផ្ទាល់ពីពលរដ្ឋ ដោយឯករាជ្យភាពពីសភា មានតួនាទីជាប្រមុខរដ្ឋផង ជាប្រមុខ​រដ្ឋាភិបាលផង និងបម្រើការងារក្នុងរយៈពេលកំណត់មួយ។ ចំពោះសភា មានពីរគឺ រដ្ឋសភា (House of Representatives) និងព្រឹទ្ធសភា (Senate) ដែលប្រតិបត្តិការដាច់ដោយឡែក។ ផ្ទុយទៅវិញ នៅចក្រភពអង់គ្លេស នាយករដ្ឋមន្ត្រីជាប្រមុខរដ្ឋាភិបាល និងជាមេដឹកនាំនៃគណបក្សដែលឈ្នះឆ្នោតច្រើនជាងគេក្នុងសភា។ ខុសពីប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក នាយករដ្ឋមន្ត្រីចក្រភពអង់គ្លេសមិនត្រូវបានបោះឆ្នោតផ្ទាល់ដោយសាធារណជនទេ តែទទួលបានអំណាចស្របច្បាប់តាមរយៈការគាំទ្រពីសភា។

២. ស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ

នៅក្នុងប្រព័ន្ធប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក ប្រធានាធិបតីមានតួនាទីជាប្រមុខរដ្ឋផង និងជាប្រមុខរដ្ឋាភិបាលផង ដែលត្រូវបានជ្រើសរើសដោយឯករាជ្យតាមរយៈការបោះឆ្នោតទម្រង់ Electoral College សម្រាប់អណត្តិ ៤ ឆ្នាំ ហើយបម្រើការងារច្រើនបំផុតបានតែ ២ អណត្តិប៉ុណ្ណោះ។ ប្រធានាធិបតីមានសិទ្ធិកាន់អំណាចដោយមិនពឹងផ្អែកលើសភាទេ ប៉ុន្តែអាចត្រូវបានដកចេញប្រសិនបើមានកំហុសធ្ងន់ធ្ងរតាមរយៈ “ការចោទប្រកាន់ស្ដីពីការប្រព្រឹត្តខុស – impeachment” ដែលជាដំណើរការដ៏ស្មុគស្មាញនិងទាមទារការអនុម័តពីសភាទាំងពីរ។ ចំណែកឯប្រព័ន្ធសភារបស់ចក្រភពអង់គ្លេស បែងចែកតួនាទីមានប្រមុខរដ្ឋ (ព្រះមហាក្សត្រ) និងប្រមុខរដ្ឋាភិបាល (នាយករដ្ឋមន្ត្រី)។ នាយករដ្ឋមន្ត្រីមិនត្រូវបានជ្រើសរើសដោយសាធារណជនផ្ទាល់ទេ។ នាយករដ្ឋមន្ត្រីជាមេដឹកនាំនៃគណបក្សឈ្នះឆ្នោតដែលមានសម្លេងឆ្នោតច្រើនជាងគេនៅក្នុងសភា ហើយបម្រើដោយមិនកំណត់អណត្តិឡើយ ដោយអាចបន្តកាន់តំណែងបានឱ្យតែសភាមានទំនុកចិត្ត។ ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលបាត់បង់ទំនុកចិត្តពីសភាតាមរយៈ “ការបោះឆ្នោតមិនទុកចិត្ត – vote of no confidence”, នាយករដ្ឋមន្ត្រីអាចនឹងត្រូវដកចេញ និងជំនួស។

៣. ស្ថាប័ននីតិប្បញ្ញត្តិ

នៅក្នុងប្រព័ន្ធនយោបាយសហរដ្ឋអាមេរិក separation of powers ធានាថា ស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ និងនីតិប្បញ្ញត្តិមានប្រតិបត្តិការដោយឯករាជ្យពីគ្នា។ សភាជាអ្នកអនុម័តច្បាប់ និងត្រួតពិនិត្យមើលទៅលើសកម្មភាពរបស់ប្រធានាធិបតី។ ប្រព័ន្ធនយោបាយនេះផ្តល់ជាវិធានការ check and balances ដ៏រឹងមាំ និងមានប្រព័ន្ធតុលាការដែលអាចធ្វើការពិនិត្យឡើងវិញទៅលើច្បាប់ និងមានសភាដែលអាចធ្វើ impeachment ទៅលើប្រធានាធិបតី។ ផ្ទុយទៅវិញ នៅក្នុងប្រព័ន្ធនយោបាយរបស់ចក្រភពអង់គ្លេស រដ្ឋាភិបាលនៃនីតិប្រតិបត្តិកើតចេញពីសភា។ ក្នុងន័យនេះ ការបង្កើត និងអនុម័តច្បាប់មានភាពរហ័ស ប៉ុន្តែជាផលវិបាក រដ្ឋាភិបាលមានឥទ្ធិពលនៅក្នុងស្ថាប័ននីតិប្បញ្ញត្តិនេះខ្លាំងផងដែរ។ នាយករដ្ឋមន្រ្តីតម្រូវឱ្យមានគណនេយ្យភាពខ្ពស់ ដោយសារមានសភាជាអ្នកតាមដានពីក្រោយ ប៉ុន្តែឥទ្ធិពលនៃគណបក្សកាន់អំណាចខ្លាំងពេកតែងតែធ្វើឱ្យការជជែកដេញដោលទៅលើច្បាប់ណាមួយមិនមានភាពពេញលេញ ដោយសារប្រព័ន្ធនេះពឹងផ្អែកទៅលើស្មារតីនៃគណបក្សនយោបាយ។

៤. ស្ថិរភាព និងប្រសិទ្ធភាព

ប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យអាមេរិកផ្តល់អាទិភាពដល់ទៅលើស្ថិរភាពនយោបាយ ដោយសារប្រធានាធិបតីកាន់អំណាចក្នុងរយៈពេលកំណត់មួយ និងមិនអាចដកចេញបានដោយងាយបានឡើយ ដើម្បីធានាបាននូវការដឹកនាំដោយមិនមានការរំខាន។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី separation of powers រវាងអំណាចនីតិប្រតិបត្តិ និងនីតិប្បញ្ញត្តិជារឿយៗនាំទៅរកការជាប់គាំងក្នុងការអនុម័តច្បាប់ និងបន្ថយល្បឿននៃការសម្រេចចិត្ត ជាពិសេសនៅពេលមានគណបក្សរបស់ប្រធានាធិបតីខុសពីគណបក្សដែលគ្រប់គ្រងសភា។ ចំណែកនៅក្នុងប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យចក្រភពអង់គ្លេសវិញ ជាប្រព័ន្ធដែលមានប្រសិទ្ធភាពម្យ៉ាង ដោយសាររដ្ឋាភិបាលតែងតែមានការគាំទ្ររបស់សភានៅពីក្រោយ ដែលអនុញ្ញាតឱ្យការអនុវត្តគោលនយោបាយមានភាពឆាប់រហ័ស។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ការពឹងផ្អែកលើទំនុកចិត្តរបស់សភាធ្វើឱ្យស្ថិរភាពរដ្ឋាភិបាលមានកម្រិតទាប ដោយសារតែនាយករដ្ឋមន្ត្រីងាយនឹងដកចេញតាមរយៈ vote of no confidence ដែលអាចនាំឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរអ្នកដឹកនាំជាញឹកញាប់។ ខណៈដែលប្រព័ន្ធរបស់សហរដ្ឋអាមេរិករារាំងមិនឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរមេដឹកនាំភ្លាមៗ តែវាធ្វើឱ្យរាំងស្ទះនូវការអនុវត្តគោលនយោបាយ។ ឯប្រព័ន្ធរបស់ចក្រភពអង់គ្លេសអនុញ្ញាតឱ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរអ្នកដឹកនាំ និងអនុវត្តគោលនយោបាយលឿន ប៉ុន្តែមានហានិភ័យនៃអស្ថិរភាពនយោបាយ។

ជារួម ប្រព័ន្ធនយោបាយសហរដ្ឋអាមេរិក និងប្រព័ន្ធនយោបាយអង់គ្លេស ផ្តល់នូវនីតិវិធីផ្សេងគ្នាចំពោះការដឹកនាំប្រទេស។ ប្រព័ន្ធរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ដើរតាមគោលការណ៍ separation of powers ដែលធានាបាននូវស្ថិរភាពអំណាចប្រតិបត្តិតាមរយៈការកំណត់អណត្តិមេដឹកនាំ និងវិធានការ check and balances។ ប៉ុន្តែប្រព័ន្ធនេះងាយនឹងមានការជាប់គាំងនយោបាយ និងយឺតយ៉ាវក្នុងការអនុវត្តគោលនយោបាយ ដោយសារមានសភាដែលមានប្រតិបត្តិការឯករាជ្យ។ ផ្ទុយទៅវិញ គោលការណ៍ fusion of powers របស់ចក្រភពអង់គ្លេស អនុញ្ញាតឱ្យការរៀបចំ និងអនុម័តច្បាប់មានប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់ និងដាក់បន្ទុកឱ្យសភាមានទំនួលខុសត្រូវច្រើនជាងមុន ប៉ុន្តែប្រព័ន្ធនេះងាយនឹងទទួលរងនូវអស្ថិរភាពដោយសារតែមានការផ្លាស់ប្តូរអ្នកដឹកនាំជាញឹកញាប់ និងអាស្រ័យទៅលើការឡើងចុះនៃអំណាចរបស់គណបក្សកាន់អំណាចក្នុងសភា។ ជារួម ប្រព័ន្ធនយោបាយសហរដ្ឋអាមេរិកផ្ដល់អាទិភាពទៅលើស្ថិរភាព និងឯករាជ្យភាពនៃអំណាចរវាងស្ថាប័ន ចំណែកឯប្រព័ន្ធនយោបាយអង់គ្លេសផ្ដោតសំខាន់ទៅលើប្រសិទ្ធភាព និងការចេះបត់បែន។