លោក រ៉ូឌ្រីហ្គោ ឌុយទែតេ អតីតប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីនទី១៦ ត្រូវបានបូលីសអន្តរជាតិអាំងទែប៉ូលប្រចាំទីក្រុងម៉ានីល បានឃាត់ខ្លួនតាមដីកាចាប់ខ្លួនរបស់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌពិភពលោក(International Crime Court ហៅកាត់ថា ICC) ដែលបានចោទប្រកាន់លើសំណុំរឿងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងនឹងមនុស្សជាតិ កាលពីពេលថ្មីៗនេះ។ លោក ឌុយទែតេ ត្រូវបានគេស្គាល់លោកច្បាស់នៅពេលកំឡុងពេលលោកស្ថិតនៅក្នុងអំណាចពីឆ្នាំ២០១៦ ដល់ឆ្នាំ២០២២ ដែលលោកគឺជាមនុស្សម្នាក់មានការគាំទ្រខ្លាំង និងការសាទរពីប្រជាជនរបស់លោកលើប្រឆាំងនឹងគ្រឿងញៀន និងបានបោសសម្អាតគ្រឿងញៀនផងដែរ។ តែការកម្ចាត់គ្រឿងញៀនរបស់គាត់ត្រូវបានគេមើលឃើញថាមានឈ្មួញគ្រឿងញៀនតូចៗ និងអ្នកប្រើប្រាស់មួយចំនួនត្រូវបានសម្លាប់ដោយគ្មានការកាត់ទោស។ តើមូលហេតុអ្វីខ្លះដែលឈានដល់ការឃាត់ខ្លួនលោកទៅកាន់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិពិភពលោក?
១. ដើមហេតុនៃការចោទប្រកាន់លោក ឌុយទែរតេ របស់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ
ក្នុងកំឡុងឆ្នាំ២០១៦ រហូតដល់ឆ្នាំ២០២២ ប្រទេសហ្វីលីពីនបានស្ថិតនៅក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក រ៉ូឌី្រហ្គោ ឌុយទែតេ ដែលបានប្រកាសបើកការបោសសម្អាតគ្រឿងញៀនទូទាំងប្រទេសហ្វីលីពីននាពេលនោះ។ ការបើកប្រតិបត្តិការបោសសម្អាតនេះ ក៏បានធ្វើឱ្យមតិខ្លះមានការគាំទ្រ និងមតិខ្លះបានចោទប្រកាន់លោកឌុយទែតេ បានសម្លាប់មនុស្សជាច្រើនពីប្រតិបត្តិការខាងលើនេះ។ ចំពោះការចោទប្រកាន់ថាមានការសម្លាប់មនុស្សជាច្រើន គឺដោយសារលោកប្រធានាធិបតីទី១៦ នៃប្រទេសហ្វីលីពីនរូបនេះ បានបើកដៃឱ្យយោធា និងប៉ូលីសហ្វីលីពីនអាចបង្រ្កាប និងបាញ់តបតទៅកាន់អ្នកដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងគ្រឿងញៀនដោយមិនចាំបាច់មានការកាត់ទោសឡើយដែលធ្វើឱ្យមានការប៉ាន់ស្មានការស្លាប់ក្នុងប្រតិបត្តិការនេះរហូតទៅដល់ជាង៣ម៉ឺននាក់។ ទាំងនេះ សុទ្ធតែជាដើមហេតុនៃការចោទប្រកាន់ទៅកាន់លោក ឌុយទែរតេ ដែលបានឈានដល់ការចាប់ខ្លួនលោកបញ្ចូនទៅទីក្រុងឡាអេ នៅថ្ងៃទី១១ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៥។ ប៉ុន្តែគួរបញ្ជាក់ផងដែរថា ប្រទេសហ្វីលីពីនបានដកខ្លួនចេញពីសមាជិកភាពនៅក្នុងតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៩ នៅក្នុងអាណត្តិលោកឌុយទែតេនេះតែម្តង។ ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យតុលាការនេះ គ្មានសិទ្ធិចោទប្រកាន់ និងសមត្ថកិច្ចលើប្រទេសហ្វីលីពីនក្រោយឆ្នាំ២០១៩ឡើយ ក៏ប៉ុន្តែតុលាការខាងលើនឹងជម្រះក្តីមុនឆ្នាំ២០១៩គឺគិតចាប់ពីថ្ងៃទី១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១១ ដល់ថ្ងៃទី១៦ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៩ ដែលបូករួមនៅពេលលោកជាអភិបាលក្រុងដាវូស (Davao) ដែលបានបោសសម្អាត និងមានការបាញ់សម្លាប់អ្នកដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធគ្រឿងញៀនដូចគ្នាផងដែរ។ បន្ទាប់បានចាប់ឃាត់ខ្លួនពីប៉ូលីសអន្តរជាតិអាំងទែប៉ូលនៅក្នុងក្រុងម៉ានីល លោករ៉ូឌ្រីហ្គោ ឌុយទែតេ ត្រូវបានបញ្ជូនខ្លួនទៅកាន់ទីក្រុងឡាអេនៅថ្ងៃទី ១២ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៥។ នៅពេលទៅដល់ទីក្រុងឡាអេ លោក ឌុយទែតេ បានបង្ហាញខ្លួនក្នុងសវនាការតាមរយៈវីដេអូតែប៉ុណ្ណោះពីមជ្ឈមណ្ឌលជាប់ឃុំឃាំង ហើយលោកពុំបាននិយាយអ្វីច្រើននៅក្នុងអង្គជំនុំជម្រះ គឺត្រឹមតែបង្ហាញពីឈ្មោះ និងអាយុតែប៉ុណ្ណោះ។
២. តើការប្រកួតប្រជែងគ្នារវាងត្រកូលឌុយទែតេ និងត្រកូលម៉ាកូស គឺជាមូលហេតុមួយនៃការចាប់ខ្លួនលោកឌុយទែតេដែរទេ?
វាពិតជាមានរឿងគួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អើលនៅពេលដែលអនុប្រធានាធិបតីបានគំរាមត្រៀមសម្លាប់ប្រធានាធិបតីរបស់ខ្លួន ប្រសិនគាត់មានរឿងអ្វីមួយប៉ះពាល់ជីវិតគាត់។ ហើយរឿងនេះគឺបានកើតឡើងនៅហ្វីលីពីនគឺអនុប្រធានាធិបតី សារ៉ា ឌុយទែតេ បានថ្លែងក្នុងសនិ្នសីទព័ត៌មានដែលលោកស្រីបាននិយាយថាគាត់ត្រូវបានគេប៉ង់ធ្វើឃាត ហើយប្រសិនជាមានរឿងអ្វីកើតឡើងលើគាត់នោះ គឺគាត់បានបញ្ជាកងអង្គរក្សរបស់ខ្លួនត្រៀមធ្វើឃាតលោកប្រធានាធិបតី ម៉ាកូស ដូចគ្នា។ ត្រកូលឌុយទែតេ និងត្រកូលម៉ាកូស កំពុងតែមានការប្រកួតប្រជែងគា្នយ៉ាងខ្លាំងក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន។ ទោះបីធ្លាប់ជាសម្ព័ន្ធមិត្តនឹងគ្នាកាលពីពេលបោះឆ្នោត ប្រែទៅជាមានភាពល្អក់កករនឹងគ្នាព្រោះតែការដណ្តើមអំណាច។ តែមួយរយៈចុងក្រោយត្រូវគេបានមើលឃើញថា លោក ហ្វឺឌីណង់ ម៉ាកូស ជេអរ. និងលោក រ៉ូឌ្រីហ្គោ ឌុយទែតេ បានប៉ះពាក្យសម្តីគ្នាបែបជេរប្រមាថផងដែរ។ បើនិយាយពីការចាប់ឃាត់ខ្លួនលោក ឌុយទែតេ វិញ វាក៏ជាការបើកដៃមួយរបស់លោក ហ្វឺឌីណង់ ម៉ាកូស ជេអរ. ផងដែរ ព្រោះបើគ្មានការអនុញ្ញាតពីប្រធានាធិបតីនោះទេ ប៉ូលីសអន្តរជាតិអាំងទែប៉ូល(Interpol)ក៏មិនអាចធ្វើសកម្មភាពបានដែរ។ បន្ទាប់ពីមានការចាប់ឃាត់ខ្លួន លោកប្រធានាធិបតីបានលើកឡើងក្នុងសិន្និសីទព័ត៌មានមួយថា ការចាប់ឃាត់ខ្លួននេះគឹធ្វើឡើងតាមការសើ្នសុំតាមសំណើរបស់ប៉ូលីសអាំងទែប៉ូល(Interpol)តាមដីការបស់តុលាការអន្តរជាតិ។ ហើយគាត់បាននិយាយបន្តទៀតថា លោកជឿជាក់ថាការចាប់ខ្លួនលោកឌុយទែតេគឺជារឿងត្រឹមត្រូវ និងបានអនុវត្តតាមនីតិវិធីច្បាប់ទាំងអស់ផងដែរ។
សរុបមក សង្រ្គាមបោសសម្អាតគ្រឿងញៀនរបស់លោក ឌុយទែតេ គឺជាដើមហេតុនៃការចោទប្រកាន់ពីសំណាក់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ(ICC) ពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មមនុស្សជាតិ ដោយសារលោកបានបើកដៃឱ្យប៉ូលីស និងយោធាហ្វីលីពីនអាចបាញ់សម្លាប់អ្នកជាប់ពាក់ព័ន្ធគ្រឿងញៀនដោយមិនចាំបាច់មានការកាត់ទោស។ ការចាប់ខ្លួនរបស់លោក វាក៏អាចជាប់ពាក់ព័ន្ធខ្លាំងទៅនឹងស្ថានភាពនយោបាយហ្វីលីពីនបច្ចុប្បន្នផងដែរ គឺការប្រកួតប្រជែងរវាងត្រកូលដ៏មានអំណាចពីរក្នុងប្រទេស គឺរវាងត្រកូលម៉ាកូស និងត្រកូលឌុយទែតេនេះ។ សំរាប់ការឃាត់ខ្លួនលោកអតីតប្រធានាធិបតីនេះក៏មានមតិខ្លះសប្បាយអបអរសាទរ ជាពិសេស អង្គការសង្គមស៊ីវិលការពារសិទ្ធិមនុស្ស និងក្រុមគ្រួសារជនរងគ្រោះដែលបានស្លាប់ តែសំរាប់អ្នកគាំទ្ររូបលោក ឌុយទែតេ វិញបានចាត់ទុកការឃាត់ខ្លួនប្រៀបបានជាការចាប់ជំរិត សូម្បីតែមេធាវីការពារក្តីរបស់លោកក៏បានថ្លែងប្រាប់អ្នកសារព័ត៌មានដូច្នេះដែរ។
